TAB 4.4 ONCOLOGIE EN LEVENSEINDE A. VERMYLEN
RADIOTHERAPIE = VRAGEN VPK ZAKEN
WAT IS KANKER?
Kanker is een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende soorten ziektes van de cellen. Ze hebben
allemaal een gemeenschappelijk kenmerk. Dat is een ongecontroleerde deling van cellen op een bepaalde
plaats in het lichaam.
KENMERKEN VAN KANKERCELLEN
1. Een hoge snelheid van delen,
2. Het vermogen om zich los te rukken van de omliggende cellen en onafhankelijk te overleven in andere
delen van het lichaam (we noemen dit uitzaaiingen of metastasen),
3. Het vermogen om door te dringen en in te groeien in omliggend gezond weefsel,
4. De beperkte communicatie met andere cellen.
mate waarin deze 4 kenmerken aanwezig zijn bepaalt hoe kwaadaardig een kanker is
hele reeks onderzoeken nodig arts inschatten hoe tumor zal evolueren welke beste therapie
OORZAKEN VAN KANKER
ontstaan door een verandering in het erfelijk materiaal, het DNA van de cel. (DNA regelt celdeling)
- Risicofactoren:
o Toeval: er is geen duidelijk oorzaak
o Blootstelling aan straling en gevaarlijke stoffen (zoals sigarettenrook)
o Een ongezonde leefstijl (roken, onbeschermd zonnen, slechte voeding)
o Virus: sommige soorten kanker worden veroorzaakt door een virus dat het DNA beschadigt.
Baarmoederhalskanker is daarvan een voorbeeld.
o Erfelijkheid: Vijf procent van de kankers hebben een erfelijke oorzaak
GEVOLGEN
voor de cel op de veranderingen/beschadigingen van het DNA
- Het herstelmechanisme treedt in werking
- Er treedt onherstelbare schade op welke kan leiden tot
o Functieverlies
o Celdood
o Ontregelde en overmatige celdeling ontstaan van een Tumor (goed- of kwaadaardig)
1
,SOORTEN TUMOREN
DE GOEDAARDIGE TUMOREN
Kenmerken:
- Drukt omgevende weefsels weg
- Ingekapseld
- Blijft ter plaatse
DE KWAADAARDIGE TUMOREN
Kenmerken:
- Tast omgevende weefsels aan
- Groeit zonder controle
- Grillig van vorm, soms stervormig
- Kan via bloed of lymfebaan uitzaaien
- Wie krijgt radiotherapie?
WIE KRIJGT RADIOTHERAPIE?
- Meer dan 50% van de oncologische patiënten
- Als enige behandeling of in combinatie met chirurgie, chemotherapie en hormoontherapie
WAT IS RADIOTHERAPIE?
Radiotherapie is een behandelmethode die gebruikt maakt van elektromagnetische ioniserende stralen die als
doel hebben om kankercellen te vernietigen.
- Kenmerken van radiotherapie:
o Men maakt gebruik van
o X stralen (= Ioniserende stralen)
o in hoge dosissen
o lokaal ( tot chemotherapie)
o Individueel: voor iedere patiënt afzonderlijk berekend
o begrensd (dosis, aantal fracties)
2
,WAT ZIJN IONISERENDE STRALEN?
- Straling = energie die zich verplaatst door de ruimte of door materialen zonder dat er sprake is van
direct contact.
- Wanneer deze energie uitgezonden wordt onder de vorm van golven spreekt men van
elektromagnetische straling.
- Straling is van nature aanwezig maar we worden blootgesteld aan veel hogere niveaus wanneer de
straling afkomstig is van door de mens gemaakte stralingsbronnen. Straling wordt onderverdeeld in
twee soorten: niet-ioniserende straling (met lage energie) en ioniserende straling (met hoge energie).
NIET IONISERENDE STRALING (DAGELIJKSE STRALING)
= straling met lagere energie die onvoldoende is om effect te hebben op weefsels en cellen.
- Ultraviolet of zichtbaar licht, laagfrequente elektromagnetische velden, radiogolven, etc. behoren tot
de klasse van niet-ioniserende straling. De laatste decennia is het aandeel van niet-ioniserende straling
drastisch toegenomen en worden we voortdurend blootgesteld aan straling afkomstig van bronnen
zoals mobiele telefoons, pda's,
laptops/computers, mp3-
spelers/draagbare media-
apparatuur, televisies,
hoogspanningskabels, ....
3
, IONISERENDE STRALING
= straling die in staat is ionen te vormen in de materie waarop ze valt.
Ioniserende straling = straling met hoge energie en is hierdoor voldoende krachtig om een elektron van de
buitenste schil weg te slaan. Een atoom met een positieve lading blijft achter en wordt een ion.
o De straling moet dus genoeg energie overdragen om elektronen los te maken uit de atomen
waaruit het materiaal bestaat. Het atoom, dat gewoonlijk elektrisch neutraal is, wordt zo
omgevormd in een positief geladen ION en 1 of meer negatief geladen elektronen.
o De term “radioactieve straling” is fundamenteel verkeerd (straling kan niet radioactief zijn)
o De grens tussen ioniserend en niet-ioniserend is niet scherp te trekken (UV kan ook ioniseren,
Europese richtlijn: 100 nm)
- Is een natuurlijk fenomeen Straling niet kunnen waarnemen met zintuigen vinden overal op
aarde terug De aardkorst bevat Uranium staan bloot aan kosmische straling
o Deze straling maakt dan ook deel uit van ons leven.
- Ioniserende straling heeft in het dagelijks leven veel nuttige toepassingen zoals op radiologie.
o Algemeen bekend dat ioniserende straling schadelijk kan zijn voor het lichaam.
o Tijdens zwangerschap moet de blootstelling aan ioniserende straling zo veel mogelijk
vermeden worden. ongeboren kinderen zijn zeer gevoelig voor deze straling, of deze nu
afkomstig is van X- stralentoestellen zoals gebruikt in de geneeskunde, of van radioactief
materiaal.
- Ioniserende stralen dringen immers doorheen levend weefsel.
o Weefsels bestaan uit cellen. Cellen zijn opgebouwd uit eiwitten, suikers, vetten en water.
o Deze stoffen zijn samenstellingen van moleculen. Moleculen bestaan uit een combinatie van
atomen.
Hierdoor treden chemische reacties en veranderingen op in de bestraalde cellen.
Aanleiding geven tot beschadiging van de cel risico op de ontwikkeling van kanker
verhoogt Hoewel kans op deze nadelige effecten bij medische
beeldvormingsonderzoeken erg klein is, moeten we er toch voorzichtig mee omgaan
SOORTEN IONISERENDE STRALING IN DE RADIOTHERAPIE
- De radiotherapeut kiest afhankelijk van de soort tumor en de diepte van de tumor in het lichaam de
meest geschikte soort straling
- Meest gebruikte soort stralen: Röntgenstraling, elektronestraling
o Van buitenaf: teletherapie
o Van binnenuit: brachytherapie
RÖNTGENSTRALING (FOTONEN)
- hoogenergetische straling (fotonen) wordt met een zeer hoog voltage (4 tot 25 miljoen Volt) opgewekt
in een röntgenbuis.
- Röntgenstraling is binnen de radiotherapie het meest gebruikte soort straling.
ELEKTRONENSTRALING (OOK WEL BÈTA-STRALING GENOEMD):
4
RADIOTHERAPIE = VRAGEN VPK ZAKEN
WAT IS KANKER?
Kanker is een verzamelnaam voor meer dan 100 verschillende soorten ziektes van de cellen. Ze hebben
allemaal een gemeenschappelijk kenmerk. Dat is een ongecontroleerde deling van cellen op een bepaalde
plaats in het lichaam.
KENMERKEN VAN KANKERCELLEN
1. Een hoge snelheid van delen,
2. Het vermogen om zich los te rukken van de omliggende cellen en onafhankelijk te overleven in andere
delen van het lichaam (we noemen dit uitzaaiingen of metastasen),
3. Het vermogen om door te dringen en in te groeien in omliggend gezond weefsel,
4. De beperkte communicatie met andere cellen.
mate waarin deze 4 kenmerken aanwezig zijn bepaalt hoe kwaadaardig een kanker is
hele reeks onderzoeken nodig arts inschatten hoe tumor zal evolueren welke beste therapie
OORZAKEN VAN KANKER
ontstaan door een verandering in het erfelijk materiaal, het DNA van de cel. (DNA regelt celdeling)
- Risicofactoren:
o Toeval: er is geen duidelijk oorzaak
o Blootstelling aan straling en gevaarlijke stoffen (zoals sigarettenrook)
o Een ongezonde leefstijl (roken, onbeschermd zonnen, slechte voeding)
o Virus: sommige soorten kanker worden veroorzaakt door een virus dat het DNA beschadigt.
Baarmoederhalskanker is daarvan een voorbeeld.
o Erfelijkheid: Vijf procent van de kankers hebben een erfelijke oorzaak
GEVOLGEN
voor de cel op de veranderingen/beschadigingen van het DNA
- Het herstelmechanisme treedt in werking
- Er treedt onherstelbare schade op welke kan leiden tot
o Functieverlies
o Celdood
o Ontregelde en overmatige celdeling ontstaan van een Tumor (goed- of kwaadaardig)
1
,SOORTEN TUMOREN
DE GOEDAARDIGE TUMOREN
Kenmerken:
- Drukt omgevende weefsels weg
- Ingekapseld
- Blijft ter plaatse
DE KWAADAARDIGE TUMOREN
Kenmerken:
- Tast omgevende weefsels aan
- Groeit zonder controle
- Grillig van vorm, soms stervormig
- Kan via bloed of lymfebaan uitzaaien
- Wie krijgt radiotherapie?
WIE KRIJGT RADIOTHERAPIE?
- Meer dan 50% van de oncologische patiënten
- Als enige behandeling of in combinatie met chirurgie, chemotherapie en hormoontherapie
WAT IS RADIOTHERAPIE?
Radiotherapie is een behandelmethode die gebruikt maakt van elektromagnetische ioniserende stralen die als
doel hebben om kankercellen te vernietigen.
- Kenmerken van radiotherapie:
o Men maakt gebruik van
o X stralen (= Ioniserende stralen)
o in hoge dosissen
o lokaal ( tot chemotherapie)
o Individueel: voor iedere patiënt afzonderlijk berekend
o begrensd (dosis, aantal fracties)
2
,WAT ZIJN IONISERENDE STRALEN?
- Straling = energie die zich verplaatst door de ruimte of door materialen zonder dat er sprake is van
direct contact.
- Wanneer deze energie uitgezonden wordt onder de vorm van golven spreekt men van
elektromagnetische straling.
- Straling is van nature aanwezig maar we worden blootgesteld aan veel hogere niveaus wanneer de
straling afkomstig is van door de mens gemaakte stralingsbronnen. Straling wordt onderverdeeld in
twee soorten: niet-ioniserende straling (met lage energie) en ioniserende straling (met hoge energie).
NIET IONISERENDE STRALING (DAGELIJKSE STRALING)
= straling met lagere energie die onvoldoende is om effect te hebben op weefsels en cellen.
- Ultraviolet of zichtbaar licht, laagfrequente elektromagnetische velden, radiogolven, etc. behoren tot
de klasse van niet-ioniserende straling. De laatste decennia is het aandeel van niet-ioniserende straling
drastisch toegenomen en worden we voortdurend blootgesteld aan straling afkomstig van bronnen
zoals mobiele telefoons, pda's,
laptops/computers, mp3-
spelers/draagbare media-
apparatuur, televisies,
hoogspanningskabels, ....
3
, IONISERENDE STRALING
= straling die in staat is ionen te vormen in de materie waarop ze valt.
Ioniserende straling = straling met hoge energie en is hierdoor voldoende krachtig om een elektron van de
buitenste schil weg te slaan. Een atoom met een positieve lading blijft achter en wordt een ion.
o De straling moet dus genoeg energie overdragen om elektronen los te maken uit de atomen
waaruit het materiaal bestaat. Het atoom, dat gewoonlijk elektrisch neutraal is, wordt zo
omgevormd in een positief geladen ION en 1 of meer negatief geladen elektronen.
o De term “radioactieve straling” is fundamenteel verkeerd (straling kan niet radioactief zijn)
o De grens tussen ioniserend en niet-ioniserend is niet scherp te trekken (UV kan ook ioniseren,
Europese richtlijn: 100 nm)
- Is een natuurlijk fenomeen Straling niet kunnen waarnemen met zintuigen vinden overal op
aarde terug De aardkorst bevat Uranium staan bloot aan kosmische straling
o Deze straling maakt dan ook deel uit van ons leven.
- Ioniserende straling heeft in het dagelijks leven veel nuttige toepassingen zoals op radiologie.
o Algemeen bekend dat ioniserende straling schadelijk kan zijn voor het lichaam.
o Tijdens zwangerschap moet de blootstelling aan ioniserende straling zo veel mogelijk
vermeden worden. ongeboren kinderen zijn zeer gevoelig voor deze straling, of deze nu
afkomstig is van X- stralentoestellen zoals gebruikt in de geneeskunde, of van radioactief
materiaal.
- Ioniserende stralen dringen immers doorheen levend weefsel.
o Weefsels bestaan uit cellen. Cellen zijn opgebouwd uit eiwitten, suikers, vetten en water.
o Deze stoffen zijn samenstellingen van moleculen. Moleculen bestaan uit een combinatie van
atomen.
Hierdoor treden chemische reacties en veranderingen op in de bestraalde cellen.
Aanleiding geven tot beschadiging van de cel risico op de ontwikkeling van kanker
verhoogt Hoewel kans op deze nadelige effecten bij medische
beeldvormingsonderzoeken erg klein is, moeten we er toch voorzichtig mee omgaan
SOORTEN IONISERENDE STRALING IN DE RADIOTHERAPIE
- De radiotherapeut kiest afhankelijk van de soort tumor en de diepte van de tumor in het lichaam de
meest geschikte soort straling
- Meest gebruikte soort stralen: Röntgenstraling, elektronestraling
o Van buitenaf: teletherapie
o Van binnenuit: brachytherapie
RÖNTGENSTRALING (FOTONEN)
- hoogenergetische straling (fotonen) wordt met een zeer hoog voltage (4 tot 25 miljoen Volt) opgewekt
in een röntgenbuis.
- Röntgenstraling is binnen de radiotherapie het meest gebruikte soort straling.
ELEKTRONENSTRALING (OOK WEL BÈTA-STRALING GENOEMD):
4
