H01: Inleiding
1. Epidemiologie
- In 2021 werden in België 75 000 nieuwe kankerdiagnoses gesteld.
- Ongeveer 1/3 mannen en ¼ vrouwen krijgt met de ziekte te maken voor hun 75ste verjaardag.
- 70% van de vrouwen en 81% van de mannen is 60 jaar of ouder op het moment van diagnose.
CR = leeftijdsspecifieke incidentie of crude rate = absolute aantallen per leeftijdscategorie herrekend naar eenzelfde
populatiegrootte
- Risico kanker te kunnen vergelijken tussen leeftijdscategorieën.
ESR = Europese Standaardpopulatie = voorkomen van prostaatkanker en borstkanker bij vergelijkingen van gebieden
(gewesten, landen) of tijdstippen
- Verschillen in de bevolkingsstructuur (over tijd of tussen regio’s of landen) te kunnen onderzoeken
Relatieve overleving = ratio dat men gebruikt om het overlevingspercentage van een groep mensen met een ziekte te
vergelijken met het overlevingspercentage van mensen die deel uitmaken van de algemene populatie en die dezelfde
karakteristieken hebben (zoals leeftijd en geslacht).
- Kans op overleving van kanker gedurende een bepaalde periode (meestal 5 jaar). Bv relatief
overlevingspercentage van 80% na 5 jaar = 80% kans na hun diagnose 5 jaar of langer in leven blijven
De overlevingskansen van patiënten verbeteren. De overlevingskansen voor kankerpatiënten stijgen sneller dan
vroeger door screening en een betere reactie van vrouwen op bepaalde behandelingen. Maar het zijn slecht
gemiddelden ® overlevingskansen van individuele patiënten hangen af van veel factoren:
- Soort kanker
- Waar zit de tumor
- Stadium
- Leeftijd patiënt
- …
De beïnvloedende factoren:
- Onvermijdelijke risicofactoren
o Leeftijd
o Geslacht
o Familiale ziektegeschiedenis
- Omgevingsfactoren en individuele keuzes in levensstijl
Oorzaken Te voorkomen kankerincidentie door preventie
Tabaksgebruik 30% (tot 90% voor longkanker)
Ongezonde voeding Meer dan 10%
Overmatig alcoholgebruik 3 – 10% (tot 20% in sommige streken)
Overgewicht 5% (tot 10% komende jaren)
Uv-straling (zon en zonnebank) 1 – 5%
Overige (radioactieve straling, infecties, milieuvervuiling,
Meer dan 5%
beroepsfactoren)
,2. Preventie en screening
2.1. Preventie
- België spendeert amper 1,6% van het gezondheidsbudget aan preventie.
- Als België inzake preventie naar de top zou stijgen, zou dit betekenen dat er jaarlijks tot 80% minder beroertes
(CVA), diabetes type 2 en hartfalen zouden voorkomen, en tot 40% minder kankergevallen.
- Na 7 jaar zouden de meerkosten besteed aan preventie reeds zijn terugverdiend.
Bv preventie in de vorm van rookstopbegeleiding
- Elk jaar recht op 4u individuele begeleiding of 12 uur begeleiding in groep
- Rookstop apps
Primaire preventie – vaccinatie = voorkomen dat mensen ziek worden of een aandoening ontwikkelen. Bv HPV-
vaccinatie
- Humaan Papillomavirus = virale infectie
- Meerderheid van de HPV-infecties geven geen klachten dankzij ons afweersysteem.
- Infectie kan chronisch worden waardoor er veranderingen gebeuren in de baarmoederhalscellen
o Meer dan 99,5% van de baarmoederhalskankers wordt veroorzaakt door een chronische infectie
o 5 – 15 jaar tussen moment van besmetting en ontstaan van kanker
- Basisvaccinatieschema voor meisjes en jongens
2.2. Screening
= bevolkingsonderzoek. Door de overheid systematisch georganiseerd programma voor kankerpreventie. Een gezonde
groep mensen wordt onderzocht/gescreend op mogelijke aanwezigheid van kanker. Die mensen lopen door bepaalde
kenmerken (geslacht, leeftijd, …) een zeker risico.
Doel = ontdekken in een vroeg stadium waar een minder agressieve behandeling voor nodig is.
Voorwaarden:
- Hoge specificiteit en sensiviteit ® beperken percentage vals-positieven en vals-negatieven
o Vals positief = testresultaat geeft foutief aan dat een aandoening aanwezig is.
o Vals negatief = testresultaat geeft foutief aan dat er geen aandoening aanwezig is.
- Bij behandeling van de aandoening in een vroeg stadium moet de prognose beter zijn bij een latere ontdekking
- Test zelf mag geen aanleiding geven tot ziekte of bijwerkingen
- Betaalbaarheid onderzoek
Bevolkingsonderzoeken:
- Borstkankeronderzoek
o Vrouwen tussen 50 – 69 jaar
o Iedere 2 jaar een mammografie met beoordeling door 2 verschillende specialisten
- Baarmoederhalskanker
o Vrouwen tussen 25 – 64 jaar
o Om de 3 jaar een uitstrijkje
- Dikke darmkanker
o Mannen en vrouwen tussen 50 – 74 jaar
o Om de 2 jaar een stoelgangstaal (iFOB)
, 2.3. Rol van de verpleegkundige
Terugblik op de les:
Welke argumenten hebben we om te stellen dat binnen 10 jaar 80% van de kankers genezen is?
- Betere screening en preventie
- Betere behandeling
- Vrouwen reageren beter op specifieke behandelingen
- Externe factoren worden beter aangepakt (roken ontmoedigen, bevolkingsonderzoek bemoedigen, …)
Op welke omgevingsfactoren en individuele keuzes in levensstijl zou de overheid qua preventie moeten inzetten om
een maximaal aantal kankergevallen te voorkomen?
- Tabaksgebruik
- Overgewicht
- Alcohol
Aan welke voorwaarden moet een bevolkingsonderzoek doen?
- Hoge specifiteit en sensiviteit
- Gevolgen mogen niet zwaarder zijn dan de ziekte die ze willen vermijden
- Betaalbaar
- Betere prognose dan bij een latere ontdekking
Wat is de rol van de verpleegkundige in de preventie en screening?
- Educatie/gezondheidsvoorlichting
- Aanmoedigen
- Taboes doorbreken
1. Epidemiologie
- In 2021 werden in België 75 000 nieuwe kankerdiagnoses gesteld.
- Ongeveer 1/3 mannen en ¼ vrouwen krijgt met de ziekte te maken voor hun 75ste verjaardag.
- 70% van de vrouwen en 81% van de mannen is 60 jaar of ouder op het moment van diagnose.
CR = leeftijdsspecifieke incidentie of crude rate = absolute aantallen per leeftijdscategorie herrekend naar eenzelfde
populatiegrootte
- Risico kanker te kunnen vergelijken tussen leeftijdscategorieën.
ESR = Europese Standaardpopulatie = voorkomen van prostaatkanker en borstkanker bij vergelijkingen van gebieden
(gewesten, landen) of tijdstippen
- Verschillen in de bevolkingsstructuur (over tijd of tussen regio’s of landen) te kunnen onderzoeken
Relatieve overleving = ratio dat men gebruikt om het overlevingspercentage van een groep mensen met een ziekte te
vergelijken met het overlevingspercentage van mensen die deel uitmaken van de algemene populatie en die dezelfde
karakteristieken hebben (zoals leeftijd en geslacht).
- Kans op overleving van kanker gedurende een bepaalde periode (meestal 5 jaar). Bv relatief
overlevingspercentage van 80% na 5 jaar = 80% kans na hun diagnose 5 jaar of langer in leven blijven
De overlevingskansen van patiënten verbeteren. De overlevingskansen voor kankerpatiënten stijgen sneller dan
vroeger door screening en een betere reactie van vrouwen op bepaalde behandelingen. Maar het zijn slecht
gemiddelden ® overlevingskansen van individuele patiënten hangen af van veel factoren:
- Soort kanker
- Waar zit de tumor
- Stadium
- Leeftijd patiënt
- …
De beïnvloedende factoren:
- Onvermijdelijke risicofactoren
o Leeftijd
o Geslacht
o Familiale ziektegeschiedenis
- Omgevingsfactoren en individuele keuzes in levensstijl
Oorzaken Te voorkomen kankerincidentie door preventie
Tabaksgebruik 30% (tot 90% voor longkanker)
Ongezonde voeding Meer dan 10%
Overmatig alcoholgebruik 3 – 10% (tot 20% in sommige streken)
Overgewicht 5% (tot 10% komende jaren)
Uv-straling (zon en zonnebank) 1 – 5%
Overige (radioactieve straling, infecties, milieuvervuiling,
Meer dan 5%
beroepsfactoren)
,2. Preventie en screening
2.1. Preventie
- België spendeert amper 1,6% van het gezondheidsbudget aan preventie.
- Als België inzake preventie naar de top zou stijgen, zou dit betekenen dat er jaarlijks tot 80% minder beroertes
(CVA), diabetes type 2 en hartfalen zouden voorkomen, en tot 40% minder kankergevallen.
- Na 7 jaar zouden de meerkosten besteed aan preventie reeds zijn terugverdiend.
Bv preventie in de vorm van rookstopbegeleiding
- Elk jaar recht op 4u individuele begeleiding of 12 uur begeleiding in groep
- Rookstop apps
Primaire preventie – vaccinatie = voorkomen dat mensen ziek worden of een aandoening ontwikkelen. Bv HPV-
vaccinatie
- Humaan Papillomavirus = virale infectie
- Meerderheid van de HPV-infecties geven geen klachten dankzij ons afweersysteem.
- Infectie kan chronisch worden waardoor er veranderingen gebeuren in de baarmoederhalscellen
o Meer dan 99,5% van de baarmoederhalskankers wordt veroorzaakt door een chronische infectie
o 5 – 15 jaar tussen moment van besmetting en ontstaan van kanker
- Basisvaccinatieschema voor meisjes en jongens
2.2. Screening
= bevolkingsonderzoek. Door de overheid systematisch georganiseerd programma voor kankerpreventie. Een gezonde
groep mensen wordt onderzocht/gescreend op mogelijke aanwezigheid van kanker. Die mensen lopen door bepaalde
kenmerken (geslacht, leeftijd, …) een zeker risico.
Doel = ontdekken in een vroeg stadium waar een minder agressieve behandeling voor nodig is.
Voorwaarden:
- Hoge specificiteit en sensiviteit ® beperken percentage vals-positieven en vals-negatieven
o Vals positief = testresultaat geeft foutief aan dat een aandoening aanwezig is.
o Vals negatief = testresultaat geeft foutief aan dat er geen aandoening aanwezig is.
- Bij behandeling van de aandoening in een vroeg stadium moet de prognose beter zijn bij een latere ontdekking
- Test zelf mag geen aanleiding geven tot ziekte of bijwerkingen
- Betaalbaarheid onderzoek
Bevolkingsonderzoeken:
- Borstkankeronderzoek
o Vrouwen tussen 50 – 69 jaar
o Iedere 2 jaar een mammografie met beoordeling door 2 verschillende specialisten
- Baarmoederhalskanker
o Vrouwen tussen 25 – 64 jaar
o Om de 3 jaar een uitstrijkje
- Dikke darmkanker
o Mannen en vrouwen tussen 50 – 74 jaar
o Om de 2 jaar een stoelgangstaal (iFOB)
, 2.3. Rol van de verpleegkundige
Terugblik op de les:
Welke argumenten hebben we om te stellen dat binnen 10 jaar 80% van de kankers genezen is?
- Betere screening en preventie
- Betere behandeling
- Vrouwen reageren beter op specifieke behandelingen
- Externe factoren worden beter aangepakt (roken ontmoedigen, bevolkingsonderzoek bemoedigen, …)
Op welke omgevingsfactoren en individuele keuzes in levensstijl zou de overheid qua preventie moeten inzetten om
een maximaal aantal kankergevallen te voorkomen?
- Tabaksgebruik
- Overgewicht
- Alcohol
Aan welke voorwaarden moet een bevolkingsonderzoek doen?
- Hoge specifiteit en sensiviteit
- Gevolgen mogen niet zwaarder zijn dan de ziekte die ze willen vermijden
- Betaalbaar
- Betere prognose dan bij een latere ontdekking
Wat is de rol van de verpleegkundige in de preventie en screening?
- Educatie/gezondheidsvoorlichting
- Aanmoedigen
- Taboes doorbreken
