Landschap en ecologie
in historisch perspectief
Samenvatting
Prof. Tys
Academiejaar 2018-2019
Kunstwetenschappen & Archeologie
Antje Jacobs
1
, Landschap en ecologie in historisch
perspectief
Inhoudsopgave
.................................................................................................................................................................... 3
1. Theorie................................................................................................................................................ 4
1.1 Het concept landschap.......................................................................................................................... 5
1.2 Expedities................................................................................................................................................. 6
1.3 Natuur- en landschapsconservatie................................................................................................... 6
1.4 Landschap, ecologie en geografie...................................................................................................... 7
1.5 Landschapsbiografie............................................................................................................................. 8
2. Methoden en bronnen................................................................................................................. 11
2.1 Methodologie......................................................................................................................................... 11
2.2 Bronnen en informatie....................................................................................................................... 14
2.2.1 Het huidige landschap leren kennen en analyseren: luchtbeelden.............................................14
2.2.2 Fysisch geografische kenmerken............................................................................................................... 14
2.2.3 Kleine landschapselementen en infrastructuur................................................................................... 21
2.2.4 Perceelstructuur............................................................................................................................................... 24
2.2.5 Landgebruik....................................................................................................................................................... 25
2.2.6 Parallel aan landgebruik: (ideaal) types van nederzettingen........................................................26
2.2.7 Landschap en landgebruik in het ancien regime................................................................................. 27
3. Historisch GIS................................................................................................................................. 29
3.1 Inleiding GIS.......................................................................................................................................... 29
3.2 Geschiedenis en analyse.................................................................................................................... 30
4. Toponymie....................................................................................................................................... 32
5. Bos en wildernis............................................................................................................................ 37
5.1 Bos als wildernis.................................................................................................................................. 38
5.2 Bos als element van cultuur.............................................................................................................. 40
5.3 Oud bos?.................................................................................................................................................. 41
5.4 Gebruik en functies van oude bossen............................................................................................ 42
5.4.1 Bossen als graasgebied.................................................................................................................................. 42
5.4.2 Bossen als bron van energie........................................................................................................................ 42
5.4.3 Bosgebruik als bron van gebruikshout, timmerhout en constructiehout.................................43
5.4.4 Bos als jachtpark.............................................................................................................................................. 44
5.5 Nieuwe wildernis: oude bossen als natuurreservaat...............................................................45
6. Field systems: commerciële landbouw & landschap.........................................................49
6.1 Algemene kenmerken........................................................................................................................ 49
6.2 Nederzettingspatroon........................................................................................................................ 50
6.2.1 Drieslagstelsel................................................................................................................................................... 51
6.3 De Grote Ontginning: 11de – 13de eeuw........................................................................................... 52
6.3.1 Ontginningen Fase 1: Uitbreiden oud cultuurland nieuwe kouter nieuwe kouter.............................................52
6.3.2 Ontginning Fase 2: 12de – 13de eeuw......................................................................................................... 54
6.3.3 Ontginningsfase 3............................................................................................................................................ 56
6.4 Proto-industrie..................................................................................................................................... 56
6.4 Samengevat............................................................................................................................................ 56
.......................................................................................................................................................................... 57
2
,7. Woeste gronden: de Kempen ppt toevoegen!......................................................................58
7.1 Fysische structuur............................................................................................................................... 58
7.2 Traditioneel beeld............................................................................................................................... 59
7.3 Transitie en transformatie................................................................................................................ 61
7.4 Coping Landscape & Commons........................................................................................................ 62
7.5 Landgebruik en betekenis................................................................................................................. 62
7.6 Veranderingen tijdens de 19de en 20ste eeuw............................................................................... 65
7.7 Uitdagingen van de 21ste eeuw......................................................................................................... 67
8. Kust en ecologische verandering............................................................................................. 69
8.1 Introductie............................................................................................................................................. 69
8.2 De controlerende factoren van kunstvorming........................................................................... 70
8.2.1 Getijdenmiieu’s................................................................................................................................................. 70
8.2.2 Relatieve zeespiegelstijging......................................................................................................................... 71
8.2.3 Veenvorming...................................................................................................................................................... 71
8.2.4 Sediment budget.............................................................................................................................................. 72
8.2.5 Accommodatie ruimte.................................................................................................................................... 72
8.3 Evolutie 500-1800............................................................................................................................... 73
8.4 Kust en toerisme.................................................................................................................................. 78
8.5 En nu?...................................................................................................................................................... 78
9. Stedelijke context.......................................................................................................................... 78
9.1 Stad, vorm, townscape en identiteit............................................................................................... 78
9.2 Stadsplanning en visuele retoriek.................................................................................................. 82
9.2.1 Aanleg van een nieuwe site voor de kerk in het centrum van de stad........................................82
9.3 Conclusies............................................................................................................................................... 85
3
, 1. Theorie
Welk landschap, welke landschapsgeschiedenis?
Terhills in Genk (Zwartberg), aanvraag voor werelderfgoed bij UNESCO. Maar waarom
werelderfgoed in Limburg?
Dit is het enige landschap in de wereld waar het natuurlijke en het industriële
volledig met elkaar verweven zijn. Het is een bos-heide landschap waarin de
industrie geplaatst is.
Een landschap kan dus ook industriële relicten hebben, want dat wijst op een bepaalde
fase of een bepaald element.
De bomen in deze foto zijn niet natuurlijk, ze hebben veel te maken met de industrie.
Landschap heeft dus zijn historie culturele biografie van een landschap.
Drie definities van landschap:
Landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mensen, waarvan het karakter
het resultaat is van de actie en de interactie tussen natuurlijke en menselijke factoren
(Marc Antrop 2007).
Landscape is nature domesticated and appropriated by man. By the act of dwelling men
transform a given space in a landscape (Ton Lemaire, filosoof).
Hier is de natuur een ‘blanco canvas’ en heeft in deze definitie dus geen impact.
I felt that everything I was looking at, was saying something to me if only I could
recognize the language (W. Hoskins, 1973).
Er is betekenis (diepgang/verhaal) in het landschap, maar we weten nog niet wat
het betekent.
Hoe kunnen we het landschap leren lezen?
Landschap = cognitief (en zelfs memory)
Sociologische onderzoek waarin wordt weergegeven
welke metrostations gekend zijn bij de Brusselse
jongeren.
De cognitieve kaart van de twee grote groepen is
anders.
Waarom? Het heeft te maken met sociale
achterstelling.
De Oost-kant is de rijke kant (intellectueel, economisch…) hier zullen de mensen
van het westen veel minder komen. Hierdoor is hun leven beperkt tot de West-
kant. Zij zien een deel van het landschap niet.
Iedereen heeft een heel individueel landschap; het landschap waar jij komt, wat bepaald
wordt door ons eigen landschap.
Murals Belfast
Oorlog tussen Iers Republikeins (een met Ierse republiek) leger tegen de Engels
Nationalisme (een met UK). Hierin zijn duizenden doden gevallen. Dit conflict is nog
steeds aanwezig. Men duidt het landschap aan door de Murals (foto).
Foto 1: Ierse Republikeinen.
Foto 2: Engelse Nationalisten (Unionists).
Dit is ook een soort cognitieve kaart: ze geven zeer duidelijk weer welk landschap, welke
ruimte van wie is. Men brengt er een materieel, artistiek element aan.
De weergave van ideologie is ook belangrijk in een landschap!
Meta-landschap
Er wordt een nostalgische beeld gevormd van het landschap, men wil de bewaren. De
Britten associëren hun land graag met hun karakter: de ziel van de natie zit in het
4
in historisch perspectief
Samenvatting
Prof. Tys
Academiejaar 2018-2019
Kunstwetenschappen & Archeologie
Antje Jacobs
1
, Landschap en ecologie in historisch
perspectief
Inhoudsopgave
.................................................................................................................................................................... 3
1. Theorie................................................................................................................................................ 4
1.1 Het concept landschap.......................................................................................................................... 5
1.2 Expedities................................................................................................................................................. 6
1.3 Natuur- en landschapsconservatie................................................................................................... 6
1.4 Landschap, ecologie en geografie...................................................................................................... 7
1.5 Landschapsbiografie............................................................................................................................. 8
2. Methoden en bronnen................................................................................................................. 11
2.1 Methodologie......................................................................................................................................... 11
2.2 Bronnen en informatie....................................................................................................................... 14
2.2.1 Het huidige landschap leren kennen en analyseren: luchtbeelden.............................................14
2.2.2 Fysisch geografische kenmerken............................................................................................................... 14
2.2.3 Kleine landschapselementen en infrastructuur................................................................................... 21
2.2.4 Perceelstructuur............................................................................................................................................... 24
2.2.5 Landgebruik....................................................................................................................................................... 25
2.2.6 Parallel aan landgebruik: (ideaal) types van nederzettingen........................................................26
2.2.7 Landschap en landgebruik in het ancien regime................................................................................. 27
3. Historisch GIS................................................................................................................................. 29
3.1 Inleiding GIS.......................................................................................................................................... 29
3.2 Geschiedenis en analyse.................................................................................................................... 30
4. Toponymie....................................................................................................................................... 32
5. Bos en wildernis............................................................................................................................ 37
5.1 Bos als wildernis.................................................................................................................................. 38
5.2 Bos als element van cultuur.............................................................................................................. 40
5.3 Oud bos?.................................................................................................................................................. 41
5.4 Gebruik en functies van oude bossen............................................................................................ 42
5.4.1 Bossen als graasgebied.................................................................................................................................. 42
5.4.2 Bossen als bron van energie........................................................................................................................ 42
5.4.3 Bosgebruik als bron van gebruikshout, timmerhout en constructiehout.................................43
5.4.4 Bos als jachtpark.............................................................................................................................................. 44
5.5 Nieuwe wildernis: oude bossen als natuurreservaat...............................................................45
6. Field systems: commerciële landbouw & landschap.........................................................49
6.1 Algemene kenmerken........................................................................................................................ 49
6.2 Nederzettingspatroon........................................................................................................................ 50
6.2.1 Drieslagstelsel................................................................................................................................................... 51
6.3 De Grote Ontginning: 11de – 13de eeuw........................................................................................... 52
6.3.1 Ontginningen Fase 1: Uitbreiden oud cultuurland nieuwe kouter nieuwe kouter.............................................52
6.3.2 Ontginning Fase 2: 12de – 13de eeuw......................................................................................................... 54
6.3.3 Ontginningsfase 3............................................................................................................................................ 56
6.4 Proto-industrie..................................................................................................................................... 56
6.4 Samengevat............................................................................................................................................ 56
.......................................................................................................................................................................... 57
2
,7. Woeste gronden: de Kempen ppt toevoegen!......................................................................58
7.1 Fysische structuur............................................................................................................................... 58
7.2 Traditioneel beeld............................................................................................................................... 59
7.3 Transitie en transformatie................................................................................................................ 61
7.4 Coping Landscape & Commons........................................................................................................ 62
7.5 Landgebruik en betekenis................................................................................................................. 62
7.6 Veranderingen tijdens de 19de en 20ste eeuw............................................................................... 65
7.7 Uitdagingen van de 21ste eeuw......................................................................................................... 67
8. Kust en ecologische verandering............................................................................................. 69
8.1 Introductie............................................................................................................................................. 69
8.2 De controlerende factoren van kunstvorming........................................................................... 70
8.2.1 Getijdenmiieu’s................................................................................................................................................. 70
8.2.2 Relatieve zeespiegelstijging......................................................................................................................... 71
8.2.3 Veenvorming...................................................................................................................................................... 71
8.2.4 Sediment budget.............................................................................................................................................. 72
8.2.5 Accommodatie ruimte.................................................................................................................................... 72
8.3 Evolutie 500-1800............................................................................................................................... 73
8.4 Kust en toerisme.................................................................................................................................. 78
8.5 En nu?...................................................................................................................................................... 78
9. Stedelijke context.......................................................................................................................... 78
9.1 Stad, vorm, townscape en identiteit............................................................................................... 78
9.2 Stadsplanning en visuele retoriek.................................................................................................. 82
9.2.1 Aanleg van een nieuwe site voor de kerk in het centrum van de stad........................................82
9.3 Conclusies............................................................................................................................................... 85
3
, 1. Theorie
Welk landschap, welke landschapsgeschiedenis?
Terhills in Genk (Zwartberg), aanvraag voor werelderfgoed bij UNESCO. Maar waarom
werelderfgoed in Limburg?
Dit is het enige landschap in de wereld waar het natuurlijke en het industriële
volledig met elkaar verweven zijn. Het is een bos-heide landschap waarin de
industrie geplaatst is.
Een landschap kan dus ook industriële relicten hebben, want dat wijst op een bepaalde
fase of een bepaald element.
De bomen in deze foto zijn niet natuurlijk, ze hebben veel te maken met de industrie.
Landschap heeft dus zijn historie culturele biografie van een landschap.
Drie definities van landschap:
Landschap is een gebied, zoals waargenomen door de mensen, waarvan het karakter
het resultaat is van de actie en de interactie tussen natuurlijke en menselijke factoren
(Marc Antrop 2007).
Landscape is nature domesticated and appropriated by man. By the act of dwelling men
transform a given space in a landscape (Ton Lemaire, filosoof).
Hier is de natuur een ‘blanco canvas’ en heeft in deze definitie dus geen impact.
I felt that everything I was looking at, was saying something to me if only I could
recognize the language (W. Hoskins, 1973).
Er is betekenis (diepgang/verhaal) in het landschap, maar we weten nog niet wat
het betekent.
Hoe kunnen we het landschap leren lezen?
Landschap = cognitief (en zelfs memory)
Sociologische onderzoek waarin wordt weergegeven
welke metrostations gekend zijn bij de Brusselse
jongeren.
De cognitieve kaart van de twee grote groepen is
anders.
Waarom? Het heeft te maken met sociale
achterstelling.
De Oost-kant is de rijke kant (intellectueel, economisch…) hier zullen de mensen
van het westen veel minder komen. Hierdoor is hun leven beperkt tot de West-
kant. Zij zien een deel van het landschap niet.
Iedereen heeft een heel individueel landschap; het landschap waar jij komt, wat bepaald
wordt door ons eigen landschap.
Murals Belfast
Oorlog tussen Iers Republikeins (een met Ierse republiek) leger tegen de Engels
Nationalisme (een met UK). Hierin zijn duizenden doden gevallen. Dit conflict is nog
steeds aanwezig. Men duidt het landschap aan door de Murals (foto).
Foto 1: Ierse Republikeinen.
Foto 2: Engelse Nationalisten (Unionists).
Dit is ook een soort cognitieve kaart: ze geven zeer duidelijk weer welk landschap, welke
ruimte van wie is. Men brengt er een materieel, artistiek element aan.
De weergave van ideologie is ook belangrijk in een landschap!
Meta-landschap
Er wordt een nostalgische beeld gevormd van het landschap, men wil de bewaren. De
Britten associëren hun land graag met hun karakter: de ziel van de natie zit in het
4
