Inhoud
Levenslooppsychologie............................................................................................................................ 3
Terrein verkenning ............................................................................................................................... 3
Een korte historiek ........................................................................................................................... 3
De indeling in fasen ......................................................................................................................... 9
Factoren die de ontwikkeling sturen ............................................................................................. 15
Ontwikkelingstheorieën (Erikson en piaget) ..................................................................................... 18
De psychosociale identiteitstheorie van Erikson ............................................................................... 18
Situering t.o.v. Freud...................................................................................................................... 18
Eriksons theorie ............................................................................................................................. 20
Een korte evaluatie ........................................................................................................................ 22
De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget ................................................................................. 23
Enkele basisbegrippen ................................................................................................................... 23
De eigenlijke ontwikkeling ............................................................................................................. 24
Een korte evaluatie ........................................................................................................................ 26
De prenatale ontwikkeling................................................................................................................. 27
Ontwikkeling van embryo en foetus .............................................................................................. 27
Psychisch functioneren .................................................................................................................. 32
Prenatale omgevingsinvloeden ..................................................................................................... 33
De geboorte ................................................................................................................................... 41
De babytijd ........................................................................................................................................ 44
Uitrusting van de pasgeborene ..................................................................................................... 44
De verdere motorische ontwikkeling ............................................................................................ 53
De ontwikkeling in de waarneming en de cognitie ....................................................................... 56
Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ....................................................................................... 60
De peuterjaren .................................................................................................................................. 68
Lichamelijke en motorische ontwikkeling ..................................................................................... 68
Ontwikkeling in de waarneming en het mentaal functioneren ..................................................... 70
De taalontwikkeling ....................................................................................................................... 76
Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ....................................................................................... 79
De kleuterjaren .................................................................................................................................. 85
Lichamelijke en motorische ontwikkeling ..................................................................................... 85
Tekst Sofia: 6.1. evolutie van de kindertekening ........................................................................... 88
Ontwikkeling in de waarneming en het mentaal functioneren ..................................................... 89
1
, Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ..................................................................................... 104
De schoolperiode............................................................................................................................. 112
Lichamelijke en motorische ontwikkeling ................................................................................... 113
Ontwikkeling in de waarneming en het mentaal functioneren ................................................... 116
Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ..................................................................................... 124
Reacties op Morele Dilemma's: ................................................................................................... 130
De Drie Fasen van Morele Ontwikkeling volgens Piaget: ............................................................ 130
Niveau 1: Preconventioneel niveau ............................................................................................. 130
Niveau 2: Conventioneel niveau .................................................................................................. 131
Niveau 3: Postconventioneel niveau ........................................................................................... 131
Complexiteit en Nuance .............................................................................................................. 131
Regulatie en Beheersing .............................................................................................................. 132
Emotionele Competentie ............................................................................................................ 132
Samenvatting: .................................................................................................................................. 133
Belangrijkste Termen ................................................................................................................... 133
Ontwikkeling van een Lagereschoolkind ..................................................................................... 133
Voorbeeld .................................................................................................................................... 134
De adolescentie ............................................................................................................................... 136
Inleiding ....................................................................................................................................... 136
Tekst Sofia 8.1. Seksualiteit en relatievorming ............................................................................ 144
Samenvatting: .............................................................................................................................. 155
2
,Levenslooppsychologie
Leerdoelen
• De evolutie in het ontwikkelingspsychologisch denken in eigen woorden uitleggen (I)
• De belangrijkste factoren die een invloed hebben op de ontwikkeling toelichten en hun
onderlinge samenhang toelichten (I)
• De belangrijkste ontwikkelingspsychologische theorieën in eigen woorden uitleggen
(bv., Piaget, Erikson, Bowlby…) (I)
• De motorisch-lichamelijke ontwikkeling doorheen de levensloop in eigen woorden
uitleggen
• De cognitieve ontwikkeling en haar deelaspecten doorheen de levensloop in eigen
woorden uitleggen.
• De sociale en persoonlijkheidsontwikkeling doorheen de levensloop in eigen woorden
uitleggen.
• Op basis van de verschillende ontwikkelingsdomeinen (bv. Sociale ontwikkeling,
taalontwikkeling,… ) een casus interpreteren (II)
Terrein verkenning
Definitie ontwikkelingspsychologie:
Studie van het gedrag tijdens de verschillende levensfasen
• Gedrag = overt en covert gedrag
Overt gedrag verwijst naar zichtbaar en observeerbaar gedrag dat direct waarneembaar is, zoals
praten, lachen, lopen, enzovoort.
covert gedrag verwijst naar interne processen die niet direct waarneembaar zijn, zoals gedachten,
gevoelens, attitudes en motivaties.
Deze interne processen zijn niet direct zichtbaar voor anderen en vereisen vaak meer interpretatie en
onderzoek om ze te begrijpen.
• Opdracht = registreren van de verschillende gedragsaspecten en integreren van al deze
gegevens
• Moeilijk om een geïntegreerd beeld te ontwikkelen:
• Veel feiten en inzichten
• Verschillen in visie en uitgangspunten bij de onderzoekers
• De complexiteit van het ontwikkelingsproces
Een korte historiek
Psychologie heeft een ver verleden, maar een vrij korte geschiedenis.
3
, De verre voorgeschiedenis
De verre voorgeschiedenis van ontwikkelingstheorieën omvat filosofen zoals Cicero. Factoren die
invloed hebben op ontwikkeling zijn benaderd door:
- nativisten (zoals Jean-Jacques Rousseau) en
- empiristen (zoals Locke).
Deze opvattingen misten echter vaak de kritische toets van wetenschappelijk onderzoek en waren meer
gebaseerd op filosofische overtuigingen dan op empirisch bewijs.
Start van de genetische psychologie
De start van genetische psychologie markeerde een verschuiving richting meer directe observatie van
menselijke ontwikkeling, in plaats van louter speculatie. In de 18e en 19e eeuw werden
babybiografieën gebruikt als een methode om observaties over kinderen vast te leggen en te leren
over hun ontwikkeling.
Deze aanpak bracht een verandering teweeg in de benadering van de menselijke ontwikkeling,
aangezien observatie van eigen kinderen en specifieke gevallen meer gegevens opleverde dan enkel
theoretische overwegingen. Het observeren van kinderen in hun dagelijkse omgeving leverde
waardevolle inzichten op in de genetische aspecten van psychologie en ontwikkeling.
4
Levenslooppsychologie............................................................................................................................ 3
Terrein verkenning ............................................................................................................................... 3
Een korte historiek ........................................................................................................................... 3
De indeling in fasen ......................................................................................................................... 9
Factoren die de ontwikkeling sturen ............................................................................................. 15
Ontwikkelingstheorieën (Erikson en piaget) ..................................................................................... 18
De psychosociale identiteitstheorie van Erikson ............................................................................... 18
Situering t.o.v. Freud...................................................................................................................... 18
Eriksons theorie ............................................................................................................................. 20
Een korte evaluatie ........................................................................................................................ 22
De cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget ................................................................................. 23
Enkele basisbegrippen ................................................................................................................... 23
De eigenlijke ontwikkeling ............................................................................................................. 24
Een korte evaluatie ........................................................................................................................ 26
De prenatale ontwikkeling................................................................................................................. 27
Ontwikkeling van embryo en foetus .............................................................................................. 27
Psychisch functioneren .................................................................................................................. 32
Prenatale omgevingsinvloeden ..................................................................................................... 33
De geboorte ................................................................................................................................... 41
De babytijd ........................................................................................................................................ 44
Uitrusting van de pasgeborene ..................................................................................................... 44
De verdere motorische ontwikkeling ............................................................................................ 53
De ontwikkeling in de waarneming en de cognitie ....................................................................... 56
Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ....................................................................................... 60
De peuterjaren .................................................................................................................................. 68
Lichamelijke en motorische ontwikkeling ..................................................................................... 68
Ontwikkeling in de waarneming en het mentaal functioneren ..................................................... 70
De taalontwikkeling ....................................................................................................................... 76
Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ....................................................................................... 79
De kleuterjaren .................................................................................................................................. 85
Lichamelijke en motorische ontwikkeling ..................................................................................... 85
Tekst Sofia: 6.1. evolutie van de kindertekening ........................................................................... 88
Ontwikkeling in de waarneming en het mentaal functioneren ..................................................... 89
1
, Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ..................................................................................... 104
De schoolperiode............................................................................................................................. 112
Lichamelijke en motorische ontwikkeling ................................................................................... 113
Ontwikkeling in de waarneming en het mentaal functioneren ................................................... 116
Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling ..................................................................................... 124
Reacties op Morele Dilemma's: ................................................................................................... 130
De Drie Fasen van Morele Ontwikkeling volgens Piaget: ............................................................ 130
Niveau 1: Preconventioneel niveau ............................................................................................. 130
Niveau 2: Conventioneel niveau .................................................................................................. 131
Niveau 3: Postconventioneel niveau ........................................................................................... 131
Complexiteit en Nuance .............................................................................................................. 131
Regulatie en Beheersing .............................................................................................................. 132
Emotionele Competentie ............................................................................................................ 132
Samenvatting: .................................................................................................................................. 133
Belangrijkste Termen ................................................................................................................... 133
Ontwikkeling van een Lagereschoolkind ..................................................................................... 133
Voorbeeld .................................................................................................................................... 134
De adolescentie ............................................................................................................................... 136
Inleiding ....................................................................................................................................... 136
Tekst Sofia 8.1. Seksualiteit en relatievorming ............................................................................ 144
Samenvatting: .............................................................................................................................. 155
2
,Levenslooppsychologie
Leerdoelen
• De evolutie in het ontwikkelingspsychologisch denken in eigen woorden uitleggen (I)
• De belangrijkste factoren die een invloed hebben op de ontwikkeling toelichten en hun
onderlinge samenhang toelichten (I)
• De belangrijkste ontwikkelingspsychologische theorieën in eigen woorden uitleggen
(bv., Piaget, Erikson, Bowlby…) (I)
• De motorisch-lichamelijke ontwikkeling doorheen de levensloop in eigen woorden
uitleggen
• De cognitieve ontwikkeling en haar deelaspecten doorheen de levensloop in eigen
woorden uitleggen.
• De sociale en persoonlijkheidsontwikkeling doorheen de levensloop in eigen woorden
uitleggen.
• Op basis van de verschillende ontwikkelingsdomeinen (bv. Sociale ontwikkeling,
taalontwikkeling,… ) een casus interpreteren (II)
Terrein verkenning
Definitie ontwikkelingspsychologie:
Studie van het gedrag tijdens de verschillende levensfasen
• Gedrag = overt en covert gedrag
Overt gedrag verwijst naar zichtbaar en observeerbaar gedrag dat direct waarneembaar is, zoals
praten, lachen, lopen, enzovoort.
covert gedrag verwijst naar interne processen die niet direct waarneembaar zijn, zoals gedachten,
gevoelens, attitudes en motivaties.
Deze interne processen zijn niet direct zichtbaar voor anderen en vereisen vaak meer interpretatie en
onderzoek om ze te begrijpen.
• Opdracht = registreren van de verschillende gedragsaspecten en integreren van al deze
gegevens
• Moeilijk om een geïntegreerd beeld te ontwikkelen:
• Veel feiten en inzichten
• Verschillen in visie en uitgangspunten bij de onderzoekers
• De complexiteit van het ontwikkelingsproces
Een korte historiek
Psychologie heeft een ver verleden, maar een vrij korte geschiedenis.
3
, De verre voorgeschiedenis
De verre voorgeschiedenis van ontwikkelingstheorieën omvat filosofen zoals Cicero. Factoren die
invloed hebben op ontwikkeling zijn benaderd door:
- nativisten (zoals Jean-Jacques Rousseau) en
- empiristen (zoals Locke).
Deze opvattingen misten echter vaak de kritische toets van wetenschappelijk onderzoek en waren meer
gebaseerd op filosofische overtuigingen dan op empirisch bewijs.
Start van de genetische psychologie
De start van genetische psychologie markeerde een verschuiving richting meer directe observatie van
menselijke ontwikkeling, in plaats van louter speculatie. In de 18e en 19e eeuw werden
babybiografieën gebruikt als een methode om observaties over kinderen vast te leggen en te leren
over hun ontwikkeling.
Deze aanpak bracht een verandering teweeg in de benadering van de menselijke ontwikkeling,
aangezien observatie van eigen kinderen en specifieke gevallen meer gegevens opleverde dan enkel
theoretische overwegingen. Het observeren van kinderen in hun dagelijkse omgeving leverde
waardevolle inzichten op in de genetische aspecten van psychologie en ontwikkeling.
4
