Keesjan Heerikhuisen
Hogeschool Rotterdam | Masteropleiding Sportfysiotherapie
INSPANNINGS- EN SPORTFYSIOLOGIE
Samenvatting
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
INHOUD
Hoofdstuk 1: Bouw en functie van skeletspieren ............................................................................................................... 8
De bouw van skeletspieren ............................................................................................................................................. 8
Spiervezels en myofibrillen ......................................................................................................................................... 8
Sarcomeren ................................................................................................................................................................. 9
Wetenschapsperspectief 1.2 ...................................................................................................................................... 9
Spiervezelcontractie ..................................................................................................................................................... 10
Spiervezeltypen, ATP-ase .............................................................................................................................................. 11
Skeletspieren en inspanning ......................................................................................................................................... 11
Rekrutering van spiervezels ...................................................................................................................................... 11
Wetenschapsperspectief 1.4 .................................................................................................................................... 12
Hoofdstuk 2: Brandstof voor de spieren: Bio-energetica en metabolisme ...................................................................... 13
Energiebronnen ............................................................................................................................................................ 13
Koolhydraten ............................................................................................................................................................ 13
Vetten ....................................................................................................................................................................... 13
Eiwitten ..................................................................................................................................................................... 14
Sturen van de snelheid van energievrijmaking ............................................................................................................. 14
Wetenschapsperspectief 2.1 .................................................................................................................................... 14
Opslag van energie: Hoogenergetische fosfaten .......................................................................................................... 14
De basisenergiesystemen ............................................................................................................................................. 15
Anaerobe systeem .................................................................................................................................................... 15
Aerobe systeem (oxidatief) ....................................................................................................................................... 15
Energieopbrengst...................................................................................................................................................... 16
Lactaat als bron van energie tijdens inspanning....................................................................................................... 16
Kenmerken van de energiesystemen in overzicht .................................................................................................... 17
Interactie tussen energiesystemen............................................................................................................................... 18
Het oxidatieve vermogen van de spier ......................................................................................................................... 18
Enzymactiviteit ......................................................................................................................................................... 18
Vezeltype en duurtraining ........................................................................................................................................ 18
Zuurstofbehoefte ...................................................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 3: Neurale sturing van beweging .................................................................................................................... 19
De bouw en functie van het zenuwstelsel .................................................................................................................... 19
Neuronen .................................................................................................................................................................. 19
De zenuwimpuls........................................................................................................................................................ 19
De synaps .................................................................................................................................................................. 21
Motorische eindplaat................................................................................................................................................ 21
Neurotransmitters .................................................................................................................................................... 22
Postsynaptische respons .......................................................................................................................................... 22
Het centrale zenuwstelsel............................................................................................................................................. 22
Het perifere zenuwstelsel ............................................................................................................................................. 23
Sensomotorische integratie .......................................................................................................................................... 24
Wetenschapsperspectief 3.3 .................................................................................................................................... 24
1
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Reflexactiviteit .......................................................................................................................................................... 24
SpierspoelrefleX ........................................................................................................................................................ 25
Golgi-peesreflex ........................................................................................................................................................ 25
Motorische respons .................................................................................................................................................. 25
Hoofdstuk 4: Hormonale regulatie tijdens inspanning ..................................................................................................... 26
Het endocriene systeem ............................................................................................................................................... 26
Wetenschapsperspectief 4.1 .................................................................................................................................... 26
Chemische classificatie van hormonen ......................................................................................................................... 26
Secretie van hormonen en plasmaconcentraties ......................................................................................................... 26
Steroïde hormonen ....................................................................................................................................................... 26
Niet-steroïde hormonen ............................................................................................................................................... 26
Regulatie van het vetmetabolisme tijdens inspanning ................................................................................................. 26
De achterste hypofysekwab ......................................................................................................................................... 27
Regulatie van glucosespiegel in het bloed .................................................................................................................... 27
De bijnierschors ............................................................................................................................................................ 27
De hormonale regulatie van de inname van energie ................................................................................................... 27
Hoofdstuk 5: Energieverbruik en vermoeidheid ............................................................................................................... 28
Het meten van energieverbruik tijdens inspanning ..................................................................................................... 28
Indirecte calorimetrie ............................................................................................................................................... 28
Berekenen van zuurstofopname en kooldioxide-afgifte .......................................................................................... 28
Beperkingen van indirecte calorimetrie ................................................................................................................... 28
Energieverbruik tijdens rust en inspanning .................................................................................................................. 28
Rustmetabolisme ...................................................................................................................................................... 28
Maximaal vermogen voor aerobe inspanning .......................................................................................................... 28
Anaerobe inspanning en anaeroob vermogen ......................................................................................................... 29
Lactaatdrempel ......................................................................................................................................................... 29
Eigenschappen van succesvolle duursporters .......................................................................................................... 29
Vermoeidheid en haar oorzaken .................................................................................................................................. 30
Energiesystemen en vermoeidheid .......................................................................................................................... 30
Metabole bijproducten en vermoeidheid................................................................................................................. 30
Neuromusculaire vermoeidheid ............................................................................................................................... 31
Wetenschapsperspectief 5.2 .................................................................................................................................... 31
Spierpijn en spierkramp ................................................................................................................................................ 31
Acute spierpijn .......................................................................................................................................................... 31
Vertraagde spierpijn en spierschade ........................................................................................................................ 31
Wetenschapsperspectief 5.3 .................................................................................................................................... 32
Inspanningsgerelateerde spierkramp ....................................................................................................................... 32
Voorkomen en behandeling van kramp ................................................................................................................... 33
Artikelen Sportgericht (2017, nummer 5 en 6; 2018, nummer 1,2,4,5 en 6) ............................................................... 33
Visies op vermoeidheid............................................................................................................................................. 33
Herstel: perifere factoren ......................................................................................................................................... 36
Herstel: centrale factoren ......................................................................................................................................... 36
Fysieke omstandigheden en persoonlijke factoren .................................................................................................. 36
2
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Persoonsgebonden factoren..................................................................................................................................... 38
Hoofdstuk 6: Werking en regulatie van het cardiovasculaire systeem. ........................................................................... 39
Cardiovasculaire systeem ............................................................................................................................................. 39
Het hart ......................................................................................................................................................................... 39
Het myocard (de hartspier) ...................................................................................................................................... 39
Het prikkelgeleidingssysteem van het hart .............................................................................................................. 40
Wetenschapsperspectief 6.1 .................................................................................................................................... 41
Externe controle van de hartactiviteit ...................................................................................................................... 41
Het elektrocardiogram.............................................................................................................................................. 41
Hartcyclus ................................................................................................................................................................. 41
Het vasculaire systeem ................................................................................................................................................. 42
Bloeddruk.................................................................................................................................................................. 42
Algemene hemodynamica ........................................................................................................................................ 42
Verdeling van het bloed ............................................................................................................................................ 42
Wetenschapsperspectief 6.2 .................................................................................................................................... 42
Intrinsieke regulatie van de doorbloeding ................................................................................................................ 43
Extrinsieke neurale sturing ....................................................................................................................................... 43
Herverdeling van veneus bloed ................................................................................................................................ 43
Terugkeer van bloed naar het hart ........................................................................................................................... 43
Het bloed ...................................................................................................................................................................... 44
Bloedvolume en samenstelling ................................................................................................................................. 44
Rode bloedcellen ...................................................................................................................................................... 44
Viscositeit van het bloed........................................................................................................................................... 44
Hoofdstuk 7: Werking en regulatie van het respiratoire systeem .................................................................................... 45
De respiratoire en cardiovasculaire systemen .............................................................................................................. 45
Longventilatie ............................................................................................................................................................... 45
Inspiratie ................................................................................................................................................................... 45
Expiratie .................................................................................................................................................................... 45
Longvolumina ........................................................................................................................................................... 46
Longdiffusie .................................................................................................................................................................. 46
Gaswisseling in de alveoli ......................................................................................................................................... 46
Transport van zuurstof en kooldioxide ......................................................................................................................... 47
Zuurstoftransport ..................................................................................................................................................... 47
Kooldioxidetransport ................................................................................................................................................ 47
Bohr-effect ................................................................................................................................................................ 47
Haldane-effect .......................................................................................................................................................... 47
Gaswisseling bij de spieren ........................................................................................................................................... 48
Regulatie van longventilatie ......................................................................................................................................... 48
Wetenschapsperspectief 7.3 .................................................................................................................................... 49
Hoofdstuk 8: Cardiorespiratoire reacties op acute inspanning ........................................................................................ 49
Cardiovasculaire reacties op acute inspanning............................................................................................................. 49
Hartfrequentie .......................................................................................................................................................... 49
Slagvolume................................................................................................................................................................ 49
3
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Hartminuutvolume ................................................................................................................................................... 50
De cardiale reactie op inspanning ............................................................................................................................ 50
Bloeddruk.................................................................................................................................................................. 50
Bloedsamenstelling ................................................................................................................................................... 51
Wetenschapsperspectief 8.1 .................................................................................................................................... 51
Respiratoire reacties op acute inspanning ................................................................................................................... 53
Longventilatie tijdens inspanning ............................................................................................................................. 53
Ademhalingsproblemen tijdens inspanning ............................................................................................................. 53
Ventilatie en energiemetabolisme ........................................................................................................................... 53
Respiratoire beperkingen voor presteren ................................................................................................................ 54
Respiratoire regulatie van de zuurgraad .................................................................................................................. 54
Hoofdstuk 9: Trainingsprincipes ....................................................................................................................................... 55
Terminologie ................................................................................................................................................................. 55
Spierkracht ................................................................................................................................................................ 55
Vermogen van een spier ........................................................................................................................................... 55
Krachtuithoudingsvermogen .................................................................................................................................... 55
Aeroob vermogen / capaciteit .................................................................................................................................. 55
Anaeroob vermogen / capaciteit .............................................................................................................................. 56
Wetenschapsperspectief 9.1 .................................................................................................................................... 56
Algemene trainingsprincipes en -wetmatigheden ........................................................................................................ 57
Individualiteit ............................................................................................................................................................ 57
Specificiteit ............................................................................................................................................................... 57
Reversibiliteit ............................................................................................................................................................ 57
Progressieve belasting (overload)............................................................................................................................. 57
Verminderde meeropbrengst ................................................................................................................................... 57
Supercompensatie .................................................................................................................................................... 57
Variatie (periodisering) ............................................................................................................................................. 58
Opzetten van krachttrainingsprogramma’s .................................................................................................................. 58
Aanbevelingen voor krachttrainingsprogramma’s ................................................................................................... 58
Overzicht trainingsintensiteiten volgens de Rehaboom© ............................................................................................. 59
Vormen van krachttraining ....................................................................................................................................... 59
Trainingsprogramma’s voor anaeroob en aeroob vermogen ....................................................................................... 60
Overzicht trainingsintensiteiten volgens de Rehaboom© ............................................................................................. 62
Trainingsvariabelen....................................................................................................................................................... 62
Frequentie ................................................................................................................................................................ 62
Intensiteit.................................................................................................................................................................. 62
Duur .......................................................................................................................................................................... 62
Dichtheid................................................................................................................................................................... 62
Omvang ..................................................................................................................................................................... 62
Artikelen Sportgericht (2017, nummer 6 en 2019, nummer 3) .................................................................................... 63
Velocity Based Training: Meerwaarde ten opzichte van Percentage Based Training ............................................... 63
Hoofdstuk 10: Effecten van krachttraining ....................................................................................................................... 65
Krachttraining en toename in fitheid van spieren ........................................................................................................ 65
4
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Mechanismen van toename in spierkracht .................................................................................................................. 65
Neurale sturing van krachttoename ......................................................................................................................... 65
Hypertrofie van spieren ............................................................................................................................................ 66
Integratie van neurale activatie en hypertrofie van spiervezels............................................................................... 68
Spieratrofie en afgenomen kracht door inactiviteit ................................................................................................. 68
Veranderingen in vezeltype ...................................................................................................................................... 68
Interactie tussen krachttraining en voeding ................................................................................................................. 69
Aanbevelingen voor eiwitinname ............................................................................................................................. 69
Mechanisme van eiwitsynthese bij krachttraining en eiwitinname ......................................................................... 69
Wetenschapsperspectief 10.1 .................................................................................................................................. 70
Krachttraining voor speciale groepen ........................................................................................................................... 70
Krachttraining bij ouderen ........................................................................................................................................ 70
Krachttraining bij jeugd ............................................................................................................................................ 70
KRS (Kracht Revalidatie Systeem) (Sportgericht©) ........................................................................................................ 71
Artikelen Sportgericht (2019, nummer 5) ..................................................................................................................... 73
Krachttraining voor meer spiermassa Deel 1: Functies van spierweefsel en mechanismen van hypertrofie .......... 73
Hoofdstuk 11: Effecten van aerobe en anaerobe training ............................................................................................... 76
Effecten van aerobe training ........................................................................................................................................ 76
Spieruithoudingsvermogen en cardiorespiratoir uithoudingsvermogen ................................................................. 76
Het meten van cardiorespiratoir uithoudingsvermogen .......................................................................................... 76
Cardiovasculaire aanpassingen door training ........................................................................................................... 77
Wetenschapsperspectief 11.1 .................................................................................................................................. 82
Respiratoire effecten van training ............................................................................................................................ 82
Aanpassingen in spieren ........................................................................................................................................... 83
Metabole effecten van training ................................................................................................................................ 84
Integratie van de effecten van duurtraining ............................................................................................................. 85
Wat is de beperking voor het aerobe vermogen en de duurprestatie? ................................................................... 85
Wetenschapsperspectief 11.2 .................................................................................................................................. 86
Verbeteringen in aeroob cardiorespiratoir uithoudingsvermogen op lange termijn ............................................... 86
Factoren die van invloed zijn op de individuele reactie op aerobe training ............................................................. 86
Cardiorespiratoir uithoudingsvermogen en prestaties in niet-duursporten ............................................................ 87
Effecten van anaerobe training .................................................................................................................................... 87
Veranderingen in anaeroob vermogen en anaerobe capaciteit ............................................................................... 87
Aanpassingen in de spieren door anaerobe training ................................................................................................ 88
Aanpassingen in de energiesystemen ...................................................................................................................... 88
Effecten van hoogintensieve intervaltraining (HIIT) ..................................................................................................... 88
Specificiteit van training en crosstraining ..................................................................................................................... 89
Specificiteit van training ........................................................................................................................................... 89
Crosstraining ............................................................................................................................................................. 89
Hoofdstuk 12: Inspanning onder koude en warme omstandigheden .............................................................................. 89
Regulatie van lichaamstemperatuur............................................................................................................................. 89
Metabole productie van warmte .............................................................................................................................. 89
Het transport van lichaamswarmte .......................................................................................................................... 90
5
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Regulatie van de warmte-uitwisseling ...................................................................................................................... 91
Fysiologische reacties op inspanning in warmte .......................................................................................................... 93
Cardiovasculaire functie ........................................................................................................................................... 93
Wat beperkt inspanning in warmte? ........................................................................................................................ 93
De waterhuishouding van het lichaam: zweten ....................................................................................................... 94
Gezondheidsrisico’s tijdens inspanning in warmte ...................................................................................................... 95
Het meten van warmtebelasting .............................................................................................................................. 95
Hitteaandoeningen ................................................................................................................................................... 96
Preventie van hyperthermie ..................................................................................................................................... 97
Acclimatisatie aan inspanning in warmte ..................................................................................................................... 97
Effecten van acclimatisatie aan warmte ................................................................................................................... 97
Het bereiken van warmteacclimatisatie ................................................................................................................... 98
Geslachtsverschillen ................................................................................................................................................. 98
Inspanning in de kou ..................................................................................................................................................... 98
Gewenning en acclimatisatie aan kou ...................................................................................................................... 98
Andere factoren die van invloed zijn op het verlies van lichaamswarmte ............................................................... 99
Warmteverlies in koud water ................................................................................................................................... 99
Fysiologische reacties op inspanning in de kou .......................................................................................................... 100
Spierfunctie ............................................................................................................................................................. 100
Metabole reacties ................................................................................................................................................... 100
Gezondheidsrisico’s tijdens inspanning in de kou ...................................................................................................... 100
Onderkoeling .......................................................................................................................................................... 100
Cardiorespiratoire effecten .................................................................................................................................... 100
Bevriezing ............................................................................................................................................................... 101
Inspanningsastma ................................................................................................................................................... 101
Hoofdstuk 13: Inspanning op hoogte ............................................................................................................................. 101
Omgevingsfactoren op hoogte ................................................................................................................................... 101
Atmosferische druk op hoogte ............................................................................................................................... 102
Temperatuur en vochtigheid van de lucht op hoogte ............................................................................................ 102
Zonnestraling op hoogte ......................................................................................................................................... 102
Fysiologische reacties op acute blootstelling aan hoogte .......................................................................................... 102
Respiratoire reacties op hoogte ............................................................................................................................. 102
Cardiovasculaire reacties op hoogte ...................................................................................................................... 104
Metabole reacties op hoogte ................................................................................................................................. 105
Voedingsbehoeften op hoogte ............................................................................................................................... 105
Inspanning en sportprestaties op hoogte ................................................................................................................... 106
Maximale zuurstofopname en duursporten ........................................................................................................... 106
Anaeroob presteren: sprinten, springen en werpen .............................................................................................. 106
Acclimatisatie: langdurige blootstelling aan hoogte................................................................................................... 106
Pulmonale aanpassingen ........................................................................................................................................ 106
Aanpassingen in het bloed...................................................................................................................................... 106
Aanpassingen in de spieren .................................................................................................................................... 106
Cardiovasculaire aanpassingen ............................................................................................................................... 106
6
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Hoogte: optimaliseren van training en prestaties ...................................................................................................... 107
Verbetert hoogtetraining de prestaties op zeeniveau? .......................................................................................... 107
‘Leef hoog, train laag’ ............................................................................................................................................. 107
Optimaliseren van prestaties op hoogte ................................................................................................................ 107
Gezondheidsrisico’s bij korte blootstelling aan hoogte .............................................................................................. 107
Hoofdstuk 14: Sporttraining ........................................................................................................................................... 108
Optimaliseren van training ......................................................................................................................................... 108
Kortdurende overbelasting ..................................................................................................................................... 109
Overmatige training ................................................................................................................................................ 109
Periodisering van training ........................................................................................................................................... 109
Traditionele periodisering ...................................................................................................................................... 109
Blokperiodisering .................................................................................................................................................... 110
Overtraining ................................................................................................................................................................ 110
Het overtrainingssyndroom .................................................................................................................................... 110
Het voorspellen van het overtrainingssyndroom ................................................................................................... 112
Preventie en herstel................................................................................................................................................ 113
Tapering voorafgaand aan topprestaties .................................................................................................................... 113
Stoppen met training .................................................................................................................................................. 114
Kracht en vermogen van spieren ............................................................................................................................ 114
Spieruithoudingsvermogen .................................................................................................................................... 115
Snelheid, behendigheid en lenigheid ...................................................................................................................... 115
Cardiorespiratoir uithoudingsvermogen ................................................................................................................ 115
Hoofdstuk 19: Geslachtsverschillen bij sport en inspanning .......................................................................................... 116
Lichaamsgrootte en -samenstelling ............................................................................................................................ 116
Fysiologische reacties op plotselinge inspanning ....................................................................................................... 116
Fysiologische aanpassingen door lichamelijke training .............................................................................................. 116
Sportprestaties ........................................................................................................................................................... 116
Speciale aandachtspunten .......................................................................................................................................... 117
Female Athlete Triad .............................................................................................................................................. 118
7
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
HOOFDSTUK 1: BOUW EN FUNCTIE VAN SKELETSPIEREN
DE BOUW VAN SKELETSPIEREN
SPIERVEZELS EN MYOFIBRILLEN
Iedere spier heeft een buitenste bindweefselbedekking.
Dit is het epimysium (figuur 1.2). Het omgeeft de hele
spier en houdt alles bij elkaar. Vervolgens bestaat het
weefsel uit kleinere vezelbundels, die omhuld zijn door
een schede van bindweefsel. Zo’n bundel heet een
fasciculus. De bindweefselschedes rondom elke fasciculus
vormen het perimysium.
Iedere fasciculus bestaat uit meerdere spiervezels, dit zijn
de individuele spiercellen. Afwijkend van veel cellen in het
lichaam, die een celkern hebben, hebben spiercellen
meer kernen. Een schede van bindweefsel, endomysium
genaamd, omhult elke spiervezel.
Iedere spiervezel is opgebouwd uit myofibrillen, welke
bestaan uit sarcomeren: de kleinste contractiele eenheid
van de spier.
Volgens de laatste evidentie zijn er minimaal 7 soorten
spiervezeltypen, waarbij er een continuüm ontstaat die
gebruikt kan worden bij aanpassing door training.
Een spiervezel wordt omgeven door een
plasmamembraan die plasmalemma wordt genoemd en
is onderdeel van het sarcolemma.
Het is opgebouwd uit vrije vetzuren, waardoor bij
gewichtsverlies (<6% vetpercentage) de
membraanfunctie in gevaar komt.
Het plasmalemma heeft enkele unieke eigenschappen die belangrijk zijn voor de functie van spiervezels:
• Het is geplooid om te voorkomen dat het beschadigd bij lengteveranderingen van de spiervezel
• Rond de motorische eindplaten zijn plooien aanwezig voor een betere prikkeloverdracht
• Handhaven van het zuur-basenevenwicht en het transporteren van brandstoffen van het capillaire bloed naar de spiervezel
Het plasmalemma gaat uiteindelijk over in de pees die aanhecht op het bot.
Tussen het plasmalemma en de basaalmembraan bevinden zich satellietcellen. Deze cellen zijn betrokken bij de groei
en ontwikkeling van skeletspieren en bij het aanpassingsproces in spieren bij beschadiging, immobilisatie en training.
Het cytoplasma wordt sarcoplasma genoemd en vult de ruimte tussen de myofibrillen waaruit de spiervezel is
opgebouwd. Sarcoplasma bevat voornamelijk opgeloste eiwitten, mineralen, glycogeen, vetten en de benodigde
organellen. Het verschilt van het cytoplasma van de meeste cellen omdat het een grote hoeveelheid glycogeen bevat.
Daarnaast bevat het de zuurstofbindende stof myoglobine, die sterk in bouw en functie overeenkomt met de
hemoglobine in de rode bloedcellen.
Het uitgebreide netwerk van buisjes in het sarcoplasma omvat:
- T-tubuli (transport en communicatie)
- Sarcoplasmatisch reticulum (opslag van calcium [Ca2+]).
8
, Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
SARCOMEREN
Elke individuele spiervezel is opgebouwd uit honderden tot enkele duizenden myofibrillen. Deze myofibrillen zijn op
hun beurt weer opgebouwd uit sarcomeren, welke de functionele en contractiele eenheden zijn.
De sarcomeer is opgebouwd uit drie filamenten van verschillende omvang:
- Myosine (12 soorten)
Bestaat uit twee eiwitkoppen, elk gevouwen tot een globulaire (kogelvormig) kop aan het uiteinde.
Ongeveer twee derde van al het skeletspiereiwit is myosine, het hoofdeiwit van de dikke filamenten.
Elk myosinefilament bevat ongeveer 200 myosinemoleculen.
- Actine| tropomyosine | troposine
Vormen samen een eiwitstreng, verbonden aan de Z-lijn.
Elk dun filament bevat actieve plekken waar myosinekoppen kunnen binden.
Actine vormt het skelet van het filament.
Tropomyosine is een buisvormig eiwit dat om de actinestrengen is gewikkeld en dat past in de groef tussen de strengen.
Troponine is een complexer eiwit dat op vaste afstanden vastzit aan zowel actinestrengen als tropomyosine.
- Titine
Dit zijn de myosinespanners, welke zorgen voor bescherming en energieopslag.
WETENSCHAPSPERSPECTIEF 1.2
Titine: het derde myofilament
Titine heeft een passieve rol in de sarcomeer en voorkomt schade door calciumionen aan zich te binden en te grote
verlenging tegen te gaan. Daarnaast zorgt het voor extra veerkracht in de sarcomeer en daardoor krachtstoename bij
met name excentrische contracties en plyometrie (opslag van energie).
Het speelt een rol bij: 1) Stabiliseren van de sarcomeer en centreren van myosinefilament
2) Verschaft krachtstoename in verlengde positie van de sarcomeer
3) Voorkomt beschadiging aan de sarcomeer door weerstand te bieden aan actieve rek
9
Hogeschool Rotterdam | Masteropleiding Sportfysiotherapie
INSPANNINGS- EN SPORTFYSIOLOGIE
Samenvatting
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
INHOUD
Hoofdstuk 1: Bouw en functie van skeletspieren ............................................................................................................... 8
De bouw van skeletspieren ............................................................................................................................................. 8
Spiervezels en myofibrillen ......................................................................................................................................... 8
Sarcomeren ................................................................................................................................................................. 9
Wetenschapsperspectief 1.2 ...................................................................................................................................... 9
Spiervezelcontractie ..................................................................................................................................................... 10
Spiervezeltypen, ATP-ase .............................................................................................................................................. 11
Skeletspieren en inspanning ......................................................................................................................................... 11
Rekrutering van spiervezels ...................................................................................................................................... 11
Wetenschapsperspectief 1.4 .................................................................................................................................... 12
Hoofdstuk 2: Brandstof voor de spieren: Bio-energetica en metabolisme ...................................................................... 13
Energiebronnen ............................................................................................................................................................ 13
Koolhydraten ............................................................................................................................................................ 13
Vetten ....................................................................................................................................................................... 13
Eiwitten ..................................................................................................................................................................... 14
Sturen van de snelheid van energievrijmaking ............................................................................................................. 14
Wetenschapsperspectief 2.1 .................................................................................................................................... 14
Opslag van energie: Hoogenergetische fosfaten .......................................................................................................... 14
De basisenergiesystemen ............................................................................................................................................. 15
Anaerobe systeem .................................................................................................................................................... 15
Aerobe systeem (oxidatief) ....................................................................................................................................... 15
Energieopbrengst...................................................................................................................................................... 16
Lactaat als bron van energie tijdens inspanning....................................................................................................... 16
Kenmerken van de energiesystemen in overzicht .................................................................................................... 17
Interactie tussen energiesystemen............................................................................................................................... 18
Het oxidatieve vermogen van de spier ......................................................................................................................... 18
Enzymactiviteit ......................................................................................................................................................... 18
Vezeltype en duurtraining ........................................................................................................................................ 18
Zuurstofbehoefte ...................................................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 3: Neurale sturing van beweging .................................................................................................................... 19
De bouw en functie van het zenuwstelsel .................................................................................................................... 19
Neuronen .................................................................................................................................................................. 19
De zenuwimpuls........................................................................................................................................................ 19
De synaps .................................................................................................................................................................. 21
Motorische eindplaat................................................................................................................................................ 21
Neurotransmitters .................................................................................................................................................... 22
Postsynaptische respons .......................................................................................................................................... 22
Het centrale zenuwstelsel............................................................................................................................................. 22
Het perifere zenuwstelsel ............................................................................................................................................. 23
Sensomotorische integratie .......................................................................................................................................... 24
Wetenschapsperspectief 3.3 .................................................................................................................................... 24
1
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Reflexactiviteit .......................................................................................................................................................... 24
SpierspoelrefleX ........................................................................................................................................................ 25
Golgi-peesreflex ........................................................................................................................................................ 25
Motorische respons .................................................................................................................................................. 25
Hoofdstuk 4: Hormonale regulatie tijdens inspanning ..................................................................................................... 26
Het endocriene systeem ............................................................................................................................................... 26
Wetenschapsperspectief 4.1 .................................................................................................................................... 26
Chemische classificatie van hormonen ......................................................................................................................... 26
Secretie van hormonen en plasmaconcentraties ......................................................................................................... 26
Steroïde hormonen ....................................................................................................................................................... 26
Niet-steroïde hormonen ............................................................................................................................................... 26
Regulatie van het vetmetabolisme tijdens inspanning ................................................................................................. 26
De achterste hypofysekwab ......................................................................................................................................... 27
Regulatie van glucosespiegel in het bloed .................................................................................................................... 27
De bijnierschors ............................................................................................................................................................ 27
De hormonale regulatie van de inname van energie ................................................................................................... 27
Hoofdstuk 5: Energieverbruik en vermoeidheid ............................................................................................................... 28
Het meten van energieverbruik tijdens inspanning ..................................................................................................... 28
Indirecte calorimetrie ............................................................................................................................................... 28
Berekenen van zuurstofopname en kooldioxide-afgifte .......................................................................................... 28
Beperkingen van indirecte calorimetrie ................................................................................................................... 28
Energieverbruik tijdens rust en inspanning .................................................................................................................. 28
Rustmetabolisme ...................................................................................................................................................... 28
Maximaal vermogen voor aerobe inspanning .......................................................................................................... 28
Anaerobe inspanning en anaeroob vermogen ......................................................................................................... 29
Lactaatdrempel ......................................................................................................................................................... 29
Eigenschappen van succesvolle duursporters .......................................................................................................... 29
Vermoeidheid en haar oorzaken .................................................................................................................................. 30
Energiesystemen en vermoeidheid .......................................................................................................................... 30
Metabole bijproducten en vermoeidheid................................................................................................................. 30
Neuromusculaire vermoeidheid ............................................................................................................................... 31
Wetenschapsperspectief 5.2 .................................................................................................................................... 31
Spierpijn en spierkramp ................................................................................................................................................ 31
Acute spierpijn .......................................................................................................................................................... 31
Vertraagde spierpijn en spierschade ........................................................................................................................ 31
Wetenschapsperspectief 5.3 .................................................................................................................................... 32
Inspanningsgerelateerde spierkramp ....................................................................................................................... 32
Voorkomen en behandeling van kramp ................................................................................................................... 33
Artikelen Sportgericht (2017, nummer 5 en 6; 2018, nummer 1,2,4,5 en 6) ............................................................... 33
Visies op vermoeidheid............................................................................................................................................. 33
Herstel: perifere factoren ......................................................................................................................................... 36
Herstel: centrale factoren ......................................................................................................................................... 36
Fysieke omstandigheden en persoonlijke factoren .................................................................................................. 36
2
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Persoonsgebonden factoren..................................................................................................................................... 38
Hoofdstuk 6: Werking en regulatie van het cardiovasculaire systeem. ........................................................................... 39
Cardiovasculaire systeem ............................................................................................................................................. 39
Het hart ......................................................................................................................................................................... 39
Het myocard (de hartspier) ...................................................................................................................................... 39
Het prikkelgeleidingssysteem van het hart .............................................................................................................. 40
Wetenschapsperspectief 6.1 .................................................................................................................................... 41
Externe controle van de hartactiviteit ...................................................................................................................... 41
Het elektrocardiogram.............................................................................................................................................. 41
Hartcyclus ................................................................................................................................................................. 41
Het vasculaire systeem ................................................................................................................................................. 42
Bloeddruk.................................................................................................................................................................. 42
Algemene hemodynamica ........................................................................................................................................ 42
Verdeling van het bloed ............................................................................................................................................ 42
Wetenschapsperspectief 6.2 .................................................................................................................................... 42
Intrinsieke regulatie van de doorbloeding ................................................................................................................ 43
Extrinsieke neurale sturing ....................................................................................................................................... 43
Herverdeling van veneus bloed ................................................................................................................................ 43
Terugkeer van bloed naar het hart ........................................................................................................................... 43
Het bloed ...................................................................................................................................................................... 44
Bloedvolume en samenstelling ................................................................................................................................. 44
Rode bloedcellen ...................................................................................................................................................... 44
Viscositeit van het bloed........................................................................................................................................... 44
Hoofdstuk 7: Werking en regulatie van het respiratoire systeem .................................................................................... 45
De respiratoire en cardiovasculaire systemen .............................................................................................................. 45
Longventilatie ............................................................................................................................................................... 45
Inspiratie ................................................................................................................................................................... 45
Expiratie .................................................................................................................................................................... 45
Longvolumina ........................................................................................................................................................... 46
Longdiffusie .................................................................................................................................................................. 46
Gaswisseling in de alveoli ......................................................................................................................................... 46
Transport van zuurstof en kooldioxide ......................................................................................................................... 47
Zuurstoftransport ..................................................................................................................................................... 47
Kooldioxidetransport ................................................................................................................................................ 47
Bohr-effect ................................................................................................................................................................ 47
Haldane-effect .......................................................................................................................................................... 47
Gaswisseling bij de spieren ........................................................................................................................................... 48
Regulatie van longventilatie ......................................................................................................................................... 48
Wetenschapsperspectief 7.3 .................................................................................................................................... 49
Hoofdstuk 8: Cardiorespiratoire reacties op acute inspanning ........................................................................................ 49
Cardiovasculaire reacties op acute inspanning............................................................................................................. 49
Hartfrequentie .......................................................................................................................................................... 49
Slagvolume................................................................................................................................................................ 49
3
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Hartminuutvolume ................................................................................................................................................... 50
De cardiale reactie op inspanning ............................................................................................................................ 50
Bloeddruk.................................................................................................................................................................. 50
Bloedsamenstelling ................................................................................................................................................... 51
Wetenschapsperspectief 8.1 .................................................................................................................................... 51
Respiratoire reacties op acute inspanning ................................................................................................................... 53
Longventilatie tijdens inspanning ............................................................................................................................. 53
Ademhalingsproblemen tijdens inspanning ............................................................................................................. 53
Ventilatie en energiemetabolisme ........................................................................................................................... 53
Respiratoire beperkingen voor presteren ................................................................................................................ 54
Respiratoire regulatie van de zuurgraad .................................................................................................................. 54
Hoofdstuk 9: Trainingsprincipes ....................................................................................................................................... 55
Terminologie ................................................................................................................................................................. 55
Spierkracht ................................................................................................................................................................ 55
Vermogen van een spier ........................................................................................................................................... 55
Krachtuithoudingsvermogen .................................................................................................................................... 55
Aeroob vermogen / capaciteit .................................................................................................................................. 55
Anaeroob vermogen / capaciteit .............................................................................................................................. 56
Wetenschapsperspectief 9.1 .................................................................................................................................... 56
Algemene trainingsprincipes en -wetmatigheden ........................................................................................................ 57
Individualiteit ............................................................................................................................................................ 57
Specificiteit ............................................................................................................................................................... 57
Reversibiliteit ............................................................................................................................................................ 57
Progressieve belasting (overload)............................................................................................................................. 57
Verminderde meeropbrengst ................................................................................................................................... 57
Supercompensatie .................................................................................................................................................... 57
Variatie (periodisering) ............................................................................................................................................. 58
Opzetten van krachttrainingsprogramma’s .................................................................................................................. 58
Aanbevelingen voor krachttrainingsprogramma’s ................................................................................................... 58
Overzicht trainingsintensiteiten volgens de Rehaboom© ............................................................................................. 59
Vormen van krachttraining ....................................................................................................................................... 59
Trainingsprogramma’s voor anaeroob en aeroob vermogen ....................................................................................... 60
Overzicht trainingsintensiteiten volgens de Rehaboom© ............................................................................................. 62
Trainingsvariabelen....................................................................................................................................................... 62
Frequentie ................................................................................................................................................................ 62
Intensiteit.................................................................................................................................................................. 62
Duur .......................................................................................................................................................................... 62
Dichtheid................................................................................................................................................................... 62
Omvang ..................................................................................................................................................................... 62
Artikelen Sportgericht (2017, nummer 6 en 2019, nummer 3) .................................................................................... 63
Velocity Based Training: Meerwaarde ten opzichte van Percentage Based Training ............................................... 63
Hoofdstuk 10: Effecten van krachttraining ....................................................................................................................... 65
Krachttraining en toename in fitheid van spieren ........................................................................................................ 65
4
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Mechanismen van toename in spierkracht .................................................................................................................. 65
Neurale sturing van krachttoename ......................................................................................................................... 65
Hypertrofie van spieren ............................................................................................................................................ 66
Integratie van neurale activatie en hypertrofie van spiervezels............................................................................... 68
Spieratrofie en afgenomen kracht door inactiviteit ................................................................................................. 68
Veranderingen in vezeltype ...................................................................................................................................... 68
Interactie tussen krachttraining en voeding ................................................................................................................. 69
Aanbevelingen voor eiwitinname ............................................................................................................................. 69
Mechanisme van eiwitsynthese bij krachttraining en eiwitinname ......................................................................... 69
Wetenschapsperspectief 10.1 .................................................................................................................................. 70
Krachttraining voor speciale groepen ........................................................................................................................... 70
Krachttraining bij ouderen ........................................................................................................................................ 70
Krachttraining bij jeugd ............................................................................................................................................ 70
KRS (Kracht Revalidatie Systeem) (Sportgericht©) ........................................................................................................ 71
Artikelen Sportgericht (2019, nummer 5) ..................................................................................................................... 73
Krachttraining voor meer spiermassa Deel 1: Functies van spierweefsel en mechanismen van hypertrofie .......... 73
Hoofdstuk 11: Effecten van aerobe en anaerobe training ............................................................................................... 76
Effecten van aerobe training ........................................................................................................................................ 76
Spieruithoudingsvermogen en cardiorespiratoir uithoudingsvermogen ................................................................. 76
Het meten van cardiorespiratoir uithoudingsvermogen .......................................................................................... 76
Cardiovasculaire aanpassingen door training ........................................................................................................... 77
Wetenschapsperspectief 11.1 .................................................................................................................................. 82
Respiratoire effecten van training ............................................................................................................................ 82
Aanpassingen in spieren ........................................................................................................................................... 83
Metabole effecten van training ................................................................................................................................ 84
Integratie van de effecten van duurtraining ............................................................................................................. 85
Wat is de beperking voor het aerobe vermogen en de duurprestatie? ................................................................... 85
Wetenschapsperspectief 11.2 .................................................................................................................................. 86
Verbeteringen in aeroob cardiorespiratoir uithoudingsvermogen op lange termijn ............................................... 86
Factoren die van invloed zijn op de individuele reactie op aerobe training ............................................................. 86
Cardiorespiratoir uithoudingsvermogen en prestaties in niet-duursporten ............................................................ 87
Effecten van anaerobe training .................................................................................................................................... 87
Veranderingen in anaeroob vermogen en anaerobe capaciteit ............................................................................... 87
Aanpassingen in de spieren door anaerobe training ................................................................................................ 88
Aanpassingen in de energiesystemen ...................................................................................................................... 88
Effecten van hoogintensieve intervaltraining (HIIT) ..................................................................................................... 88
Specificiteit van training en crosstraining ..................................................................................................................... 89
Specificiteit van training ........................................................................................................................................... 89
Crosstraining ............................................................................................................................................................. 89
Hoofdstuk 12: Inspanning onder koude en warme omstandigheden .............................................................................. 89
Regulatie van lichaamstemperatuur............................................................................................................................. 89
Metabole productie van warmte .............................................................................................................................. 89
Het transport van lichaamswarmte .......................................................................................................................... 90
5
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Regulatie van de warmte-uitwisseling ...................................................................................................................... 91
Fysiologische reacties op inspanning in warmte .......................................................................................................... 93
Cardiovasculaire functie ........................................................................................................................................... 93
Wat beperkt inspanning in warmte? ........................................................................................................................ 93
De waterhuishouding van het lichaam: zweten ....................................................................................................... 94
Gezondheidsrisico’s tijdens inspanning in warmte ...................................................................................................... 95
Het meten van warmtebelasting .............................................................................................................................. 95
Hitteaandoeningen ................................................................................................................................................... 96
Preventie van hyperthermie ..................................................................................................................................... 97
Acclimatisatie aan inspanning in warmte ..................................................................................................................... 97
Effecten van acclimatisatie aan warmte ................................................................................................................... 97
Het bereiken van warmteacclimatisatie ................................................................................................................... 98
Geslachtsverschillen ................................................................................................................................................. 98
Inspanning in de kou ..................................................................................................................................................... 98
Gewenning en acclimatisatie aan kou ...................................................................................................................... 98
Andere factoren die van invloed zijn op het verlies van lichaamswarmte ............................................................... 99
Warmteverlies in koud water ................................................................................................................................... 99
Fysiologische reacties op inspanning in de kou .......................................................................................................... 100
Spierfunctie ............................................................................................................................................................. 100
Metabole reacties ................................................................................................................................................... 100
Gezondheidsrisico’s tijdens inspanning in de kou ...................................................................................................... 100
Onderkoeling .......................................................................................................................................................... 100
Cardiorespiratoire effecten .................................................................................................................................... 100
Bevriezing ............................................................................................................................................................... 101
Inspanningsastma ................................................................................................................................................... 101
Hoofdstuk 13: Inspanning op hoogte ............................................................................................................................. 101
Omgevingsfactoren op hoogte ................................................................................................................................... 101
Atmosferische druk op hoogte ............................................................................................................................... 102
Temperatuur en vochtigheid van de lucht op hoogte ............................................................................................ 102
Zonnestraling op hoogte ......................................................................................................................................... 102
Fysiologische reacties op acute blootstelling aan hoogte .......................................................................................... 102
Respiratoire reacties op hoogte ............................................................................................................................. 102
Cardiovasculaire reacties op hoogte ...................................................................................................................... 104
Metabole reacties op hoogte ................................................................................................................................. 105
Voedingsbehoeften op hoogte ............................................................................................................................... 105
Inspanning en sportprestaties op hoogte ................................................................................................................... 106
Maximale zuurstofopname en duursporten ........................................................................................................... 106
Anaeroob presteren: sprinten, springen en werpen .............................................................................................. 106
Acclimatisatie: langdurige blootstelling aan hoogte................................................................................................... 106
Pulmonale aanpassingen ........................................................................................................................................ 106
Aanpassingen in het bloed...................................................................................................................................... 106
Aanpassingen in de spieren .................................................................................................................................... 106
Cardiovasculaire aanpassingen ............................................................................................................................... 106
6
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
Hoogte: optimaliseren van training en prestaties ...................................................................................................... 107
Verbetert hoogtetraining de prestaties op zeeniveau? .......................................................................................... 107
‘Leef hoog, train laag’ ............................................................................................................................................. 107
Optimaliseren van prestaties op hoogte ................................................................................................................ 107
Gezondheidsrisico’s bij korte blootstelling aan hoogte .............................................................................................. 107
Hoofdstuk 14: Sporttraining ........................................................................................................................................... 108
Optimaliseren van training ......................................................................................................................................... 108
Kortdurende overbelasting ..................................................................................................................................... 109
Overmatige training ................................................................................................................................................ 109
Periodisering van training ........................................................................................................................................... 109
Traditionele periodisering ...................................................................................................................................... 109
Blokperiodisering .................................................................................................................................................... 110
Overtraining ................................................................................................................................................................ 110
Het overtrainingssyndroom .................................................................................................................................... 110
Het voorspellen van het overtrainingssyndroom ................................................................................................... 112
Preventie en herstel................................................................................................................................................ 113
Tapering voorafgaand aan topprestaties .................................................................................................................... 113
Stoppen met training .................................................................................................................................................. 114
Kracht en vermogen van spieren ............................................................................................................................ 114
Spieruithoudingsvermogen .................................................................................................................................... 115
Snelheid, behendigheid en lenigheid ...................................................................................................................... 115
Cardiorespiratoir uithoudingsvermogen ................................................................................................................ 115
Hoofdstuk 19: Geslachtsverschillen bij sport en inspanning .......................................................................................... 116
Lichaamsgrootte en -samenstelling ............................................................................................................................ 116
Fysiologische reacties op plotselinge inspanning ....................................................................................................... 116
Fysiologische aanpassingen door lichamelijke training .............................................................................................. 116
Sportprestaties ........................................................................................................................................................... 116
Speciale aandachtspunten .......................................................................................................................................... 117
Female Athlete Triad .............................................................................................................................................. 118
7
,Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
HOOFDSTUK 1: BOUW EN FUNCTIE VAN SKELETSPIEREN
DE BOUW VAN SKELETSPIEREN
SPIERVEZELS EN MYOFIBRILLEN
Iedere spier heeft een buitenste bindweefselbedekking.
Dit is het epimysium (figuur 1.2). Het omgeeft de hele
spier en houdt alles bij elkaar. Vervolgens bestaat het
weefsel uit kleinere vezelbundels, die omhuld zijn door
een schede van bindweefsel. Zo’n bundel heet een
fasciculus. De bindweefselschedes rondom elke fasciculus
vormen het perimysium.
Iedere fasciculus bestaat uit meerdere spiervezels, dit zijn
de individuele spiercellen. Afwijkend van veel cellen in het
lichaam, die een celkern hebben, hebben spiercellen
meer kernen. Een schede van bindweefsel, endomysium
genaamd, omhult elke spiervezel.
Iedere spiervezel is opgebouwd uit myofibrillen, welke
bestaan uit sarcomeren: de kleinste contractiele eenheid
van de spier.
Volgens de laatste evidentie zijn er minimaal 7 soorten
spiervezeltypen, waarbij er een continuüm ontstaat die
gebruikt kan worden bij aanpassing door training.
Een spiervezel wordt omgeven door een
plasmamembraan die plasmalemma wordt genoemd en
is onderdeel van het sarcolemma.
Het is opgebouwd uit vrije vetzuren, waardoor bij
gewichtsverlies (<6% vetpercentage) de
membraanfunctie in gevaar komt.
Het plasmalemma heeft enkele unieke eigenschappen die belangrijk zijn voor de functie van spiervezels:
• Het is geplooid om te voorkomen dat het beschadigd bij lengteveranderingen van de spiervezel
• Rond de motorische eindplaten zijn plooien aanwezig voor een betere prikkeloverdracht
• Handhaven van het zuur-basenevenwicht en het transporteren van brandstoffen van het capillaire bloed naar de spiervezel
Het plasmalemma gaat uiteindelijk over in de pees die aanhecht op het bot.
Tussen het plasmalemma en de basaalmembraan bevinden zich satellietcellen. Deze cellen zijn betrokken bij de groei
en ontwikkeling van skeletspieren en bij het aanpassingsproces in spieren bij beschadiging, immobilisatie en training.
Het cytoplasma wordt sarcoplasma genoemd en vult de ruimte tussen de myofibrillen waaruit de spiervezel is
opgebouwd. Sarcoplasma bevat voornamelijk opgeloste eiwitten, mineralen, glycogeen, vetten en de benodigde
organellen. Het verschilt van het cytoplasma van de meeste cellen omdat het een grote hoeveelheid glycogeen bevat.
Daarnaast bevat het de zuurstofbindende stof myoglobine, die sterk in bouw en functie overeenkomt met de
hemoglobine in de rode bloedcellen.
Het uitgebreide netwerk van buisjes in het sarcoplasma omvat:
- T-tubuli (transport en communicatie)
- Sarcoplasmatisch reticulum (opslag van calcium [Ca2+]).
8
, Masteropleiding Sportfysiotherapie Inspannings- en sportfysiologie
SARCOMEREN
Elke individuele spiervezel is opgebouwd uit honderden tot enkele duizenden myofibrillen. Deze myofibrillen zijn op
hun beurt weer opgebouwd uit sarcomeren, welke de functionele en contractiele eenheden zijn.
De sarcomeer is opgebouwd uit drie filamenten van verschillende omvang:
- Myosine (12 soorten)
Bestaat uit twee eiwitkoppen, elk gevouwen tot een globulaire (kogelvormig) kop aan het uiteinde.
Ongeveer twee derde van al het skeletspiereiwit is myosine, het hoofdeiwit van de dikke filamenten.
Elk myosinefilament bevat ongeveer 200 myosinemoleculen.
- Actine| tropomyosine | troposine
Vormen samen een eiwitstreng, verbonden aan de Z-lijn.
Elk dun filament bevat actieve plekken waar myosinekoppen kunnen binden.
Actine vormt het skelet van het filament.
Tropomyosine is een buisvormig eiwit dat om de actinestrengen is gewikkeld en dat past in de groef tussen de strengen.
Troponine is een complexer eiwit dat op vaste afstanden vastzit aan zowel actinestrengen als tropomyosine.
- Titine
Dit zijn de myosinespanners, welke zorgen voor bescherming en energieopslag.
WETENSCHAPSPERSPECTIEF 1.2
Titine: het derde myofilament
Titine heeft een passieve rol in de sarcomeer en voorkomt schade door calciumionen aan zich te binden en te grote
verlenging tegen te gaan. Daarnaast zorgt het voor extra veerkracht in de sarcomeer en daardoor krachtstoename bij
met name excentrische contracties en plyometrie (opslag van energie).
Het speelt een rol bij: 1) Stabiliseren van de sarcomeer en centreren van myosinefilament
2) Verschaft krachtstoename in verlengde positie van de sarcomeer
3) Voorkomt beschadiging aan de sarcomeer door weerstand te bieden aan actieve rek
9
