Journalistieke ethiek – Tim Pauwels
Examen
- 2 cases: maak hiervan een journalistiek ethisch verslag
- Code: raad voor de journalistiek leren gebruiken: is dit een embargo of niet? 2 à 3 kleine
kennis vragen
- Syllabus op Toledo
- Ppt: voorbeelden enkel in de les niet op de ppt vermeld
Les 1: 7/10
Verhouding beroepsethiek en het recht
Deontologie = plichtenleer maar het gaat eerder over waarden die je probeert na te streven als
journalist
➔ Wat moet je doen om een verantwoordelijke journalist te zijn
➔ Geen regels maar waarden
Journalistieke ethiek = Praktische wijsbegeerte die handelt over zedelijke begrippen en gedragingen
over wat goed en kwaad is
- maatschappij functioneert op basis van een aantal waarden, normen en regels
- niet alle waarden op ideale manier te verzoenen
- normen = concrete vertaling van de waarden
- ethiek = gedragswetenschap die zich bezighoudt met de reflectie op morele regels → welk
gedrag is in een gegeven situatie het meest verantwoord?
- Professionele ethiek / beroepsethiek = het geheel van opvattingen en regels over de manier
waarop beoefenaren van een beroep hun vak plegen uit te oefenen
- Deontologie = plichtenleer
Isaiah Berlin:
- Waarden zijn niet te verzoenen, je kan er naar streven zoveel mogelijk juist te doen maar je
kan ze niet verzoenen
- Geen ideaal punt waar alle waarden ideaal verzoend zijn
- bijvoorbeeld: Steve Stevaert: pleegt zelfmoord
o verdwenen, iedereen zocht hem
o man is één van de belangrijkste politici van het land, je kan er moeilijk niet over
berichten maar was lastig voor de familie → waarden zijn niet verzoend
ethisch handelen doe je voor jezelf
Inleiding: waarover gaat journalistieke ethiek?
Heeft de pers een bijzonder statuut? Volgens het EHRM
Pers <-> gewone expressievrijheid geniet een speciale bescherming
Uitgangspunt 1: burger heeft recht op waarheid
➔ recht op betrouwbare informatie
➔ over zaken van algemeen belang
,Uitgangspunt2: pers = waakhond van democratie
Uitgangspunt 3: mits zorgvuldigheid (=algemeen) en journalistieke ethiek (=specifiek)
“Beroepsjournalist” is niet het criterium
- wet bronnengeheim: (def wordt niet gevraagd)
- Eenieder die een rechtstreekse bijdrage levert tot het verzamelen, redigeren, produceren of
verspreiden van informatie voor het publiek via een medium. ▫ Redactiemedewerkers, dus
eenieder die door de uitoefening van zijn functie ertoe gebracht wordt kennis te nemen van
informatie die tot de onthulling van een bron kan leiden. (…)
- gelijk welke vlogger die van alles zegt is door onze wet beschermd inzake bronnengeheim →
voorwaarden dat hij zich houdt aan de journalistieke ethiek
- je kan klacht indienen tegen gelijk welke vlogger
- raad doet uitspraak tegen iedereen die journalistiek werk doet → lage drempel
- journalistiek mag eigenlijk geen drempels hebben → overheid mag niet beslissen wie
journalist is of niet, iedereen mag zich journalist noemen maar om een perskaart te hebben
moet je beroepsjournalist zijn
raad van Europa
- iedereen die aan journalistiek werk doet is journalist
conclusie: niet het beroep is het criterium maar de activiteit: heb je de pretentie aan journalistiek te
doen
“beroepsjournalist” is niet het criterium
- Art. 10 EVRM verbiedt elke inperking van de expressievrijheid, zowel direct als indirect: elke
voorwaarde om het “beroep” te kunnen uitoefenen is dus strijdig met het EVRM
Beroepsjournalist (wet 30/12/1963)
- In hoofdberoep en tegen bezoldiging sedert minstens 2 jaar deelnemen aan de redactie van
dag- of periodieke bladen, radio of televisienieuwsuitzendingen, filmjournaals of
persagentschappen, een en ander voor algemene berichtgeving.
- Vormt geen beperking om aan journalistiek te doen
- Perskaart levert lang niet altijd voordeel
- Mag geen handelsactiviteit hebben en geen op reclame gerichte werkzaamheid uitoefenen.
- Conclusie : niet het “beroep” is het criterium maar de activiteit : heb je de pretentie aan
“journalistiek” te doen.
het criterium is “journalistiek” mogelijke elementen
- open karakter
- periodiciteit
- actualiteit
- waarheidspretentie
- journalistieke technieken
voorbeeld: grijpkraam onderzoek, ze mochten niet filmen → is journalistiek = overvaljournalistiek, ze
gingen binnen met een camera maar moesten meteen stoppen
, ➔ ethische afweging: mevrouw is geblured + naam wordt niet vermeld: goede journalistieke
keuze (mevrouw aan de receptie kan er niet aandoen, ze is niet verantwoordelijk voor de
grijpkramen)
➔ maatschappelijk belang moet afgewogen worden tegen de schade: het heeft maatschappelijk
belang, mensen mogen dit weten
➔ je hebt eerst gebeld en gemaild maar daar werd niet op geantwoord, dus je valt gewoon
binnen
➔ je valt binnen met een grote camera: impliciete toestemming
➔ ze kiezen ervoor de naam van het bedrijf bekend te maken
journalistieke ethiek is niet per definitie hetzelfde als juridische aansprakelijkheid
- heel soms kan het ethisch verantwoord zijn om de grenzen van de wet op te zoeken: bv. Om
te wijzen dat je cocaïne kan kopen (ik moet het nu kopen want anders gaan ze me misschien
in elkaar slagen)
- een ethische tekortkoming betekent daarom nog geen juridische inbreuk
inleiding: Ethiek en recht
- ondanks de persvrijheid zijn er wel degelijk wettelijke beperkingen
o bv. Laster en eerroof
- recht houdt zich bezig met de grenzen van journalistieke vrijheid → door de overheid
afgekondigd
- het recht mag zich niet met één enkele visie identificeren. Het recht moet een rechtssysteem
creëren dat geldt voor iedereen, en de rechtsregels zijn daarom vaak minimumregels →
overtreding = sanctie
- goed en verantwoord handelen = ethiek / recht = minimumregels voor de maatschappij
art 378 bis strafwetboek: slachtoffers seksuele misdrijven
- Publicatie en verspreiding door middel van boeken, pers, film, radio, televisie of op enige
andere wijze, van teksten, tekeningen, foto's, enigerlei beelden of geluidsfragmenten
waaruit de identiteit kan blijken van het slachtoffer van een in dit hoofdstuk genoemd
misdrijf zijn verboden, tenzij met schriftelijke toestemming van het slachtoffer of met
toestemming, ten behoeve van het opsporingsonderzoek of het gerechtelijk onderzoek, van
de procureur des Konings of van de met het onderzoek belaste magistraat.
- Overtredingen van dit artikel worden gestraft met gevangenisstraf van twee maanden tot
twee jaar en met geldboete van driehonderd [euro] tot drieduizend [euro] of met een van
die straffen alleen.
- Seriemoordenaar Ronald Janssen is zelf misbruikt, maar je mag dat niet zeggen zonder zijn
toestemming, maar het helpt je wel te begrijpen wie hij is → soms is de wet lastig
Dutrout:
- Minderjarigheid en privacy: je mag niet zomaar filmpjes / foto’s verspreiden
- Recht zegt: niet zonder toestemming
- Ethiek: ze staan op een podium ze mogen toch gefilmd worden
Strafwet 433 bis
- Publicatie en verspreiding door middel van welke procédés ook van teksten, tekeningen,
foto's of beelden waaruit de identiteit kan blijken van een persoon die vervolgd wordt, of ten
, aanzien van wie een maatregel is genomen als bedoeld in (de artikelen 37, 39, 43, 49, 52,
52quater en 57bis van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming,
- Overtreding van dit artikel wordt gestraft met gevangenisstraf van twee maanden tot twee
jaar en met geldboete van driehonderd euro tot drieduizend euro of met een van die straffen
alleen.Recht: je mag niet berichten en niet identificeren
Voorbeeld: parket heeft de moordenaars verspreid via foto zonder balkjes over hun ogen maar
nadien wel balkjes toegevoegd
Voorbeeld: monnik Guy: geeft eerst een Telefacts, zaak komt voor de rechtbank en ineens mag je hem
niet meer identificeren (geen naam, niet filmen): juridisch
Voorbeeld: filmpje met 10 pleegkinderen: gebeld naar alle biologische ouders om toestemming te
vragen, er is 1 kindje dat niet herkenbaar mag zijn dus wordt geblurred omdat hij geplaatst is door de
jeugdrechter
Wet op het politie-ambt
- Zij mogen deze personen zonder hun toestemming niet onderwerpen of laten onderwerpen
aan vragen van journalisten of derden die vreemd zijn aan de zaak, noch van hen
beeldopnamen maken of laten maken.Telt niet op de journalist maar de politie heeft macht:
de macht mag niet gebruikt worden om u tentoon te stellen aan het publiek
- Iemand laten teken is geen probleem: zijn geen beelden dat gemaakt worden
- Ethiek zou zijn: we mogen juridisch een tekening maken maar gaan we het doen? Is het van
maatschappelijk belang om dit te publiceren?
Waar komt recht vandaan?
- Codes
- Praktijk uitspraken RVDJ
- Praktijk uitspraken VRM
- Toch ook spanningsveld met het recht.
Recht vs. Ethiek
- Goede huisvader: verantwoorde burger: hoe vul je dat begrip in? Dat is ethiek
Examen
- 2 cases: maak hiervan een journalistiek ethisch verslag
- Code: raad voor de journalistiek leren gebruiken: is dit een embargo of niet? 2 à 3 kleine
kennis vragen
- Syllabus op Toledo
- Ppt: voorbeelden enkel in de les niet op de ppt vermeld
Les 1: 7/10
Verhouding beroepsethiek en het recht
Deontologie = plichtenleer maar het gaat eerder over waarden die je probeert na te streven als
journalist
➔ Wat moet je doen om een verantwoordelijke journalist te zijn
➔ Geen regels maar waarden
Journalistieke ethiek = Praktische wijsbegeerte die handelt over zedelijke begrippen en gedragingen
over wat goed en kwaad is
- maatschappij functioneert op basis van een aantal waarden, normen en regels
- niet alle waarden op ideale manier te verzoenen
- normen = concrete vertaling van de waarden
- ethiek = gedragswetenschap die zich bezighoudt met de reflectie op morele regels → welk
gedrag is in een gegeven situatie het meest verantwoord?
- Professionele ethiek / beroepsethiek = het geheel van opvattingen en regels over de manier
waarop beoefenaren van een beroep hun vak plegen uit te oefenen
- Deontologie = plichtenleer
Isaiah Berlin:
- Waarden zijn niet te verzoenen, je kan er naar streven zoveel mogelijk juist te doen maar je
kan ze niet verzoenen
- Geen ideaal punt waar alle waarden ideaal verzoend zijn
- bijvoorbeeld: Steve Stevaert: pleegt zelfmoord
o verdwenen, iedereen zocht hem
o man is één van de belangrijkste politici van het land, je kan er moeilijk niet over
berichten maar was lastig voor de familie → waarden zijn niet verzoend
ethisch handelen doe je voor jezelf
Inleiding: waarover gaat journalistieke ethiek?
Heeft de pers een bijzonder statuut? Volgens het EHRM
Pers <-> gewone expressievrijheid geniet een speciale bescherming
Uitgangspunt 1: burger heeft recht op waarheid
➔ recht op betrouwbare informatie
➔ over zaken van algemeen belang
,Uitgangspunt2: pers = waakhond van democratie
Uitgangspunt 3: mits zorgvuldigheid (=algemeen) en journalistieke ethiek (=specifiek)
“Beroepsjournalist” is niet het criterium
- wet bronnengeheim: (def wordt niet gevraagd)
- Eenieder die een rechtstreekse bijdrage levert tot het verzamelen, redigeren, produceren of
verspreiden van informatie voor het publiek via een medium. ▫ Redactiemedewerkers, dus
eenieder die door de uitoefening van zijn functie ertoe gebracht wordt kennis te nemen van
informatie die tot de onthulling van een bron kan leiden. (…)
- gelijk welke vlogger die van alles zegt is door onze wet beschermd inzake bronnengeheim →
voorwaarden dat hij zich houdt aan de journalistieke ethiek
- je kan klacht indienen tegen gelijk welke vlogger
- raad doet uitspraak tegen iedereen die journalistiek werk doet → lage drempel
- journalistiek mag eigenlijk geen drempels hebben → overheid mag niet beslissen wie
journalist is of niet, iedereen mag zich journalist noemen maar om een perskaart te hebben
moet je beroepsjournalist zijn
raad van Europa
- iedereen die aan journalistiek werk doet is journalist
conclusie: niet het beroep is het criterium maar de activiteit: heb je de pretentie aan journalistiek te
doen
“beroepsjournalist” is niet het criterium
- Art. 10 EVRM verbiedt elke inperking van de expressievrijheid, zowel direct als indirect: elke
voorwaarde om het “beroep” te kunnen uitoefenen is dus strijdig met het EVRM
Beroepsjournalist (wet 30/12/1963)
- In hoofdberoep en tegen bezoldiging sedert minstens 2 jaar deelnemen aan de redactie van
dag- of periodieke bladen, radio of televisienieuwsuitzendingen, filmjournaals of
persagentschappen, een en ander voor algemene berichtgeving.
- Vormt geen beperking om aan journalistiek te doen
- Perskaart levert lang niet altijd voordeel
- Mag geen handelsactiviteit hebben en geen op reclame gerichte werkzaamheid uitoefenen.
- Conclusie : niet het “beroep” is het criterium maar de activiteit : heb je de pretentie aan
“journalistiek” te doen.
het criterium is “journalistiek” mogelijke elementen
- open karakter
- periodiciteit
- actualiteit
- waarheidspretentie
- journalistieke technieken
voorbeeld: grijpkraam onderzoek, ze mochten niet filmen → is journalistiek = overvaljournalistiek, ze
gingen binnen met een camera maar moesten meteen stoppen
, ➔ ethische afweging: mevrouw is geblured + naam wordt niet vermeld: goede journalistieke
keuze (mevrouw aan de receptie kan er niet aandoen, ze is niet verantwoordelijk voor de
grijpkramen)
➔ maatschappelijk belang moet afgewogen worden tegen de schade: het heeft maatschappelijk
belang, mensen mogen dit weten
➔ je hebt eerst gebeld en gemaild maar daar werd niet op geantwoord, dus je valt gewoon
binnen
➔ je valt binnen met een grote camera: impliciete toestemming
➔ ze kiezen ervoor de naam van het bedrijf bekend te maken
journalistieke ethiek is niet per definitie hetzelfde als juridische aansprakelijkheid
- heel soms kan het ethisch verantwoord zijn om de grenzen van de wet op te zoeken: bv. Om
te wijzen dat je cocaïne kan kopen (ik moet het nu kopen want anders gaan ze me misschien
in elkaar slagen)
- een ethische tekortkoming betekent daarom nog geen juridische inbreuk
inleiding: Ethiek en recht
- ondanks de persvrijheid zijn er wel degelijk wettelijke beperkingen
o bv. Laster en eerroof
- recht houdt zich bezig met de grenzen van journalistieke vrijheid → door de overheid
afgekondigd
- het recht mag zich niet met één enkele visie identificeren. Het recht moet een rechtssysteem
creëren dat geldt voor iedereen, en de rechtsregels zijn daarom vaak minimumregels →
overtreding = sanctie
- goed en verantwoord handelen = ethiek / recht = minimumregels voor de maatschappij
art 378 bis strafwetboek: slachtoffers seksuele misdrijven
- Publicatie en verspreiding door middel van boeken, pers, film, radio, televisie of op enige
andere wijze, van teksten, tekeningen, foto's, enigerlei beelden of geluidsfragmenten
waaruit de identiteit kan blijken van het slachtoffer van een in dit hoofdstuk genoemd
misdrijf zijn verboden, tenzij met schriftelijke toestemming van het slachtoffer of met
toestemming, ten behoeve van het opsporingsonderzoek of het gerechtelijk onderzoek, van
de procureur des Konings of van de met het onderzoek belaste magistraat.
- Overtredingen van dit artikel worden gestraft met gevangenisstraf van twee maanden tot
twee jaar en met geldboete van driehonderd [euro] tot drieduizend [euro] of met een van
die straffen alleen.
- Seriemoordenaar Ronald Janssen is zelf misbruikt, maar je mag dat niet zeggen zonder zijn
toestemming, maar het helpt je wel te begrijpen wie hij is → soms is de wet lastig
Dutrout:
- Minderjarigheid en privacy: je mag niet zomaar filmpjes / foto’s verspreiden
- Recht zegt: niet zonder toestemming
- Ethiek: ze staan op een podium ze mogen toch gefilmd worden
Strafwet 433 bis
- Publicatie en verspreiding door middel van welke procédés ook van teksten, tekeningen,
foto's of beelden waaruit de identiteit kan blijken van een persoon die vervolgd wordt, of ten
, aanzien van wie een maatregel is genomen als bedoeld in (de artikelen 37, 39, 43, 49, 52,
52quater en 57bis van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming,
- Overtreding van dit artikel wordt gestraft met gevangenisstraf van twee maanden tot twee
jaar en met geldboete van driehonderd euro tot drieduizend euro of met een van die straffen
alleen.Recht: je mag niet berichten en niet identificeren
Voorbeeld: parket heeft de moordenaars verspreid via foto zonder balkjes over hun ogen maar
nadien wel balkjes toegevoegd
Voorbeeld: monnik Guy: geeft eerst een Telefacts, zaak komt voor de rechtbank en ineens mag je hem
niet meer identificeren (geen naam, niet filmen): juridisch
Voorbeeld: filmpje met 10 pleegkinderen: gebeld naar alle biologische ouders om toestemming te
vragen, er is 1 kindje dat niet herkenbaar mag zijn dus wordt geblurred omdat hij geplaatst is door de
jeugdrechter
Wet op het politie-ambt
- Zij mogen deze personen zonder hun toestemming niet onderwerpen of laten onderwerpen
aan vragen van journalisten of derden die vreemd zijn aan de zaak, noch van hen
beeldopnamen maken of laten maken.Telt niet op de journalist maar de politie heeft macht:
de macht mag niet gebruikt worden om u tentoon te stellen aan het publiek
- Iemand laten teken is geen probleem: zijn geen beelden dat gemaakt worden
- Ethiek zou zijn: we mogen juridisch een tekening maken maar gaan we het doen? Is het van
maatschappelijk belang om dit te publiceren?
Waar komt recht vandaan?
- Codes
- Praktijk uitspraken RVDJ
- Praktijk uitspraken VRM
- Toch ook spanningsveld met het recht.
Recht vs. Ethiek
- Goede huisvader: verantwoorde burger: hoe vul je dat begrip in? Dat is ethiek
