samenvatting muziekgeschiedenis (geslaagd voor examen)

I.

Muziek in de oudheid


Muziek in het Oude Griekenland
 begrip 'mousiké'

= kunst in tonen

= kunst van de Muzen

 breed begrip (cultuur)

 geen Grieks apart begrip muziek (alle kunsten v muzen)

 9 muzen

 teksten Plato, Aristotels, Hesiodes 'De geboorte van de
goden'

 dochters Zeus en Mnemosyne (=geheugen)

 inspireren sterfelijke dichter (verleden)

1.

Griekse denken over muziek
Griekse literatuur: informatie op 3 manieren

1. sociale gebruiken

 verschillende vormen: hymnen, liefdesliederen, drankliederen, ...

 melos = gezongen poëzie

 monodie (individuele zanger)

 koorzang

 epinikion (mengvorm)

 meest gebruikte instumenten: aulos, lyra, kithara

2. filosofische beschouwingen



1

,  Plato & Aristoteles: plaats, betekenis, functie in samenleving

 geen onafhankelijke kunstvorm

vervlochten met wetenschap en moraal

3. technische traktaten

 onderzoek v toonsystemen en stemmedthoden

 invloed latere muziektheorie

 tech begrippen: diatonische, chromatische, enharmonische
toonsoorten

 tetrachord

4 categoriën van Griekse denken over muziek

Kosmologie

= muziek als hoorbare veruiterlijking v samenhang van de wereld

1. PYTHAGORAS (6de eeuw vc)

 intervallen verklaard vlgns verhoudingen tss 4 getallen v tetraktys
(1-2-3-4)

 muziek en kosmos // getallenverhoudingen

 muziek als wetenschappelijk domein

2. PLATO (4de eeuw vc)

De Staat: vertelling v de krijgsman Er (geheimen v leven na dood)

 fysieke lichaam van het universum beschrijven in mythische termen

Timaois: mathematische indeling v het universum

 ondeelbare-deelbare-timaios

 verhoudingen 3/2, 4/4; 9/8, 256/243

3. CICERO (1ste E vc): Droom van Scipio

 'harmonie der sferen' (ontstaan uit mathematische
verhoudingen)

 aardse muziek als imitatie van de muziek der sferen

Muziek en ethiek


2

,  'ethos' = zedelijk karakter

 muziek: karakter indrukken en beïnvloeden

1. DAMON VAN ATHENE (5de eeuw vc)

 Griekse toonladder: nationaal karakter uitdrukken

(dorische, lyrische, frygische modi)

2. PLATO: harmonia van de ziel

 muziek: ethische uitwerking op mens

 moreel schadelijke en moreel goede muziek

 niet voor plezier

 veroordelen van instrumenten

3. ARISTOTELES

Politeia: muziek in de opvoeding + beschaafde ontspanning

Poëtica: mimesis (nabootsing)

 veroordelen v instrumenten

Muziek als techniek

1. ARISTOXENOS VAN TARENTE (4de eeuw vc): Over harmonieën

 muziektheorie als autonome discipline

 definitie van 3 'genera'

enharmonische, chromatische, diatonische genus

 tonoi ipv harmonia

= transpositie van toonladders

Muziek als genot

1. EPICURISME

= genot nastreven als doel van het leven

 muziek = bron v onschuldig plezier, natuurlijk fenomeen

2. SCEPTICISME




3

,= mens kan geen kennis verwerven

 muziek = bron van plezier en ontspanning

maar: geen natuurlijk fenomeen (muziek geen object v kennis)

Empiricus (2de eeuw nc) : Tegen de geleerden (musici)

 muziek ≠volwaardig studiedomein, louter afleiding

Muziek in de vroege christelijke kerken
 bron: patristiek (4de eeuw)

= geschriften v christelijke kerkvaders (Ambrosius, Augustinus)

 geen radicale breuk met oudheid

= aanpassing christelijke verhalen aan filosofie

 3 belangrijke christelijke riten via psalmodie

= eenvoudige voordracht v oudtestamentische
psalmen

1. officie (getijdengebed)

= gezangen door monniken op geregelde tijdstippen van de dag

 'getijden': hoe christenen dag indelen (drie-eenheid)

2. vigilie (middernachtgebed, nachtwake)

3. mis (eucharistie)

= herdenking v het laatste avondmaal v christus

 centrale rite v het christendom

1.

Intellectuele erfenis van de oudheid
Zeven Vrije Kunsten

= Artes Liberales

= intellectuele traditie v de late oudeheid

opleiding:

1. trivium = 'kunst van het woord'


4

,  vakgebieden grammatica, retorica, dialectica

2. quadrivium

 mathematische vakgebieden arimetica, musica, geometrica,
astronomica

 muziek als mathematisch studiedomein

Augustinus 'De Musica'

 muziek v essentieel belang:

 intepreteren bijbel

 kennis v universele verhoudingen

Boëthius (6de eeuw)

+ Cassiodorus: encyclopedisch overzicht v Artes Liberaeles

 bemiddelaar oudheid en middeleeuwen

 rationalistische richting

 harmonie der sferen

 Plato's ethosleer

 indeling van muziek in 3 soorten/studiedomeinen

1. musica mundana = harmonie v wereld en universum

2. musica humana = harmonie v menselijke lichaam en ziel

3. musica instrumentalis = muziek op instrumenten

later: St-Victor

1. in pulsa "door te slaan" = percussie

2. in flato "foor beweging v lucht" = fluit en orgel

3. in voce "door de stem" = menselijke zang

 hiërarchie

 ware musicus (geleerde): theoretisch, via contemplatie

 instrumentalist (handwerker)




5

,II.

Muziek in de middeleeuwen

Cantus planus
 terminologie: plainchaint, le plain-chaint

 Latijnse term "vlakke zang"

onderscheid 'cantus mensurabilis' (gemeten zang)

 gregoriaans: foutieve toeschrijving paus Gregorius de Grote
(Sanctissimus)

 alternatieve ritussen: Oud-Romeins, Ambrosiaans, Gallicaans,
Mossarabisch

 1ste schriftelijke vastgelegde repertoire

 levende traditie

 officiële zang Latijnse kerk

 kenmerken muziek uit mondelinge traditie (vaste formules)

1.

Historische context

Karolingische renaissance

= culturele en religieuze hervormingsbewegingen in de 9de eeuw

 olv Pippijn de Korte, Karel de Grote, Lodewijk de Vrome

 doel: relgieuze eenheid

 standaardisering van de ritus (eenheidsritus)

 model: ritus Romeinse kerk

 Hadrianum = kopie v sacramentarus v Paus Gregorius


6

,  gevraagd door KDG aan paus Hadrianus

 standaardmisboek Frankische kerk

 muziek: synthese Romeinse en Frankische tradities

 Admonitio generalis (789): kerkelijke en educatieve
hervormingen

° scholae cantum

= zangscholen in kerken en kathedralen

2.

christelijke cultus

2 belangrijke onderdelen

1. Eucharistie (mis)

 centrale rite: laatste avondmaal herdenken

 2 types gezangen:

ORDINARIUM: 5 gezangen, elke misviering

kyrie, gloria, credo, sanctus, agnus dei

PROPRIUM = gezangen voor bepaalde misviering, feestdagen

2. Offcie (getijdengebed)

 systeem v tijdsindeling (3-eenheid)

 cyclisch tijdsbegrip: dagelijkse, wekelijkse, jaarlijkse cyclie
(Kerkelijk jaar)

SINGULIER

of Romeins, canoniek

= gebedsdiensten in kathedralen, collegiale kerken, parochiekerken

MONASTIEK

= gebedsdiensten in kloosters

 muziek volgens regel v Benedictus (norm Europese kloosters)

3.



7

, Muziek neerschrijven

 teksten Romeinse ritus: verspreid via handgeschreven boeken

vb.: Anifonarius v Mons Blandinus (800, N-Frankrijk)

 officiegezangen opgetekend in: antifonarii, psalters, hymnen

 uitbreiding gregoriaanse repertoire: noodzaak neerschrijven

 mondelinge traditie: vaste formules

 nieuwe vormen: tropen en sequensen = geen vaste formules

 graduale

= boek met gezangen v het proprium

 medio 9de eeuw: muzieknotatie

Musica Disciplina v Aurelianus v Réôme

Neumenschrift

 1ste vorm v muzieknotatie

 neumen = eenvoudige tekens, bovenaan tekst

weergeven: melodie stijgen of dalen

oorspronkelijk: 'gebaar'

muziek: 'melodisch gebaar'

 adiastematische notatie

= notatie zonder aanduiding v toonhoogten

Guido van Arezzo (1000)

 monnik, zangmeester kathedraal v Arezzo

 uitvinding: notatie op notenbalk

principe: notenschrift en solmisatie

 solmisatie = geheugenmiddel via toonhoogten

 basis moderne solfège

= toonhoogten aanduiden met lettergrepen

 diastematische notatie


8