Thema 1: Neolithische revolutie
Eric Vanhaute, Wereldgeschiedenis. Een inleiding. Gent, Academia Press, 2008, pp. 75-87 (‘Een agrarische
wereld: boeren, landbouw en voeding’).
NEOLITHISCHE Clive Ponting, A Green History of the World. Penguin, 1991 (ook in Ned. Vert.), Hoofdstuk 5, pp. 88-108
(‘Vernietiging en overleving’).
REVOLUTIE
Sociaal-economische geschiedenis van de
Oudheid tot heden – Les 2 04/10/2017
De centrale vraag van deze cursus is nog steeds de vraag naar de manier waarop mensen zich van hun
bestaansbasis verzekeren. Verschillende vormen van bestaansbasissen impliceren andere vormen van
kwetsbaarheid. Deze les staan we stil bij de vraag naar wat de kwetsbaarheid is die eigen is aan een
bestaansbasis die op jagen-verzamelen gebaseerd is, en hoe verhoudt die zich tot de soort kwetsbaarheid die
eigen is aan de vroege landbouwsamenlevingen. Op welke manier gebeurden er belangrijke veranderingen
hierin, in het zog van die Neolithische revolutie?
Tekst Vanhaute
Afbakening? De tekst is een hoofdstuk uit een inleidend werk over wereldgeschiedenis. Het komt eigenlijk uit een handboek. Eric Vanhaute doceert de cursus Wereldgeschiedenis aan
de Universiteit Gent en dit komt uit het handboek dat hij daarvoor geschreven heeft. Het geselecteerde hoofdstuk gaat specifiek in op landbouw en mondiale interacties. Het centrale
opzet/vraagstelling van de tekst? De auteur kijkt naar enkele grote scharniermomenten. Het centrale opzet of de centrale vraagstelling moeten we afleiden uit wat hij schrijft,
aangezien deze niet expliciet in het begin van de tekst geformuleerd wordt. Welke bewijsvoering gebruikt de auteur? Er staan weinig verwijzingen naar bronnen en/of bewijsmateriaal
in de tekst. Dit komt door het soort tekst, een handboek moet breed toegankelijk zijn en wordt niet voor een gespecialiseerd publiek geschreven. Er is geen eigen empirisch onderzoek
mee gemoeid. Conclusies? Als er één duidelijke rode draad in zit zal het wel de problematische relatie zijn tussen de toenemende ontwikkeling van landbouw en toenemende
marktintegratie. Die zorgen ervoor dat enerzijds de landbouwproductiviteit is toegenomen, maar tegelijk ook kwetsbaarheid impliceert door die marktafhankelijkheid. Het wegvallen
van de zelfvoorziening impliceert natuurlijk een mogelijk probleem van voedselonzekerheid. Dat spanningsveld is iets wat men in die lange landbouwgeschiedenis deels kan
identificeren.
, Jagen-verzamelen is een van de meest primitieve organisatie van de bestaansbasis. Hier gingen ook de
minst complexe sociale relaties mee gepaard. Het is wel de bestaansbasis die voor het allergrootste deel
van de menselijke geschiedenis dominant geweest is. Ook na de eerste landbouwontwikkelingen was
jagen-verzamelen nog lange tijd de dominante vorm van bestaansbasis. Toch is het moeilijk om hier
zicht op te krijgen. Een eerste empirische vraag die we ons moeten stellen is hoe we iets te weten kunnen
komen over die jagers-verzamelaars. Hoe is hun bestaansbasis georganiseerd? Welke implicaties had dit
voor hun kwetsbaarheid? Welke implicaties had dat op de sociale relaties? We kunnen ons baseren op
archeologische vondsten zoals skeletten. Paleontologie zegt ons iets over de vegetatie, samen kunnen
deze ons iets zeggen over het dieet. Antropologie is nuttig wanneer we willen kijken naar de sociale
relaties. Deze discipline heeft een zekere invloed gehad op de manier waarop wij naar jagers-
verzamelaars kijken. Door bijvoorbeeld relatief afgelegen stammen te observeren krijgt men zicht op de
organisatie van de samenleving, de economische levensvatbaarheid en op de sociale relaties. Deze
bevindingen projecteert men dan naar vroegere jagers-verzamelaars samenlevingen, maar er zijn ook
valkuilen. Wat zou er anders zijn aan hedendaagse jagers-verzamelaars in vergelijking met hun
voorgangers? De ecologische niche is verschillend voor de verschillende groepen jagers-verzamelaars.
Waarom kunnen we ze niet in andere niches bestuderen? Het klimaat en de ecologie is anders. Het
problematische ligt hem in het feit dat deze geobserveerde stammen relatief geïsoleerd zijn. Zelfs al
hebben ze weinig direct contact, zijn ze in hun bestaan beïnvloedt door het feit dat de rest van de wereld
al lang geen jager-verzamelaar meer is. We vinden deze stammen dan ook enkel nog terug in
onherbergzame en ondoordringbare gebieden. De stammen zijn verdreven uit de meer herbergzame
gebieden door de meer succesvolle economische organisatievormen van de rest van de samenleving. In
dat opzicht zijn ze natuurlijk niet noodzakelijk representatief, maar bevinden zij zich in een samenleving
waar zij tot de marges van ecologische gebieden gedreven zijn.
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van jagen-verzamelen als bestaansbasis?
Men trok rond in kleine mobiele groepjes, bestaande uit een 25 à 50 individuen. De organisatie steunde
op een onderling verwantschap dat bepaalde groepen samenhield. Dit verwantschap kon direct biologisch
zijn, maar kon ook een sociale constructie zijn. In elk geval werd het idee gecreëerd dat men als groep
met elkaar verwant was. Mobiliteit is een cruciaal gegeven voor de levensvatbaarheid van jagen-
verzamelen als bestaansbasis. Door hun mobiliteit kan men het plantenseizoen en het rondtrekkend wild
volgen. Het feit dat ze permanent moeten rondtrekken in functie van de verplaatsing van hun voedsel wil
zeggen dat de bevolkingsdruk op hun directe omgeving beperkt blijft. Hierin verschillen zij heel erg met
de latere vroege landbouwsamenlevingen (tekst Ponting). Doordat deze op eenzelfde plaats blijven en
grotere groepen van mensen vormden, legden ze weinig ecologisch beslag op hun omgeving. Dit
betekend dus dat er geen overexploitatie is van die ecologische omgeving. Vanuit het perspectief van
jagers-verzamelaars kunnen zij op die manier een gevarieerd dieet samenstellen doordat men rondtrekt en
zo diverse planten en dieren blijft consumeren.
Eric Vanhaute, Wereldgeschiedenis. Een inleiding. Gent, Academia Press, 2008, pp. 75-87 (‘Een agrarische
wereld: boeren, landbouw en voeding’).
NEOLITHISCHE Clive Ponting, A Green History of the World. Penguin, 1991 (ook in Ned. Vert.), Hoofdstuk 5, pp. 88-108
(‘Vernietiging en overleving’).
REVOLUTIE
Sociaal-economische geschiedenis van de
Oudheid tot heden – Les 2 04/10/2017
De centrale vraag van deze cursus is nog steeds de vraag naar de manier waarop mensen zich van hun
bestaansbasis verzekeren. Verschillende vormen van bestaansbasissen impliceren andere vormen van
kwetsbaarheid. Deze les staan we stil bij de vraag naar wat de kwetsbaarheid is die eigen is aan een
bestaansbasis die op jagen-verzamelen gebaseerd is, en hoe verhoudt die zich tot de soort kwetsbaarheid die
eigen is aan de vroege landbouwsamenlevingen. Op welke manier gebeurden er belangrijke veranderingen
hierin, in het zog van die Neolithische revolutie?
Tekst Vanhaute
Afbakening? De tekst is een hoofdstuk uit een inleidend werk over wereldgeschiedenis. Het komt eigenlijk uit een handboek. Eric Vanhaute doceert de cursus Wereldgeschiedenis aan
de Universiteit Gent en dit komt uit het handboek dat hij daarvoor geschreven heeft. Het geselecteerde hoofdstuk gaat specifiek in op landbouw en mondiale interacties. Het centrale
opzet/vraagstelling van de tekst? De auteur kijkt naar enkele grote scharniermomenten. Het centrale opzet of de centrale vraagstelling moeten we afleiden uit wat hij schrijft,
aangezien deze niet expliciet in het begin van de tekst geformuleerd wordt. Welke bewijsvoering gebruikt de auteur? Er staan weinig verwijzingen naar bronnen en/of bewijsmateriaal
in de tekst. Dit komt door het soort tekst, een handboek moet breed toegankelijk zijn en wordt niet voor een gespecialiseerd publiek geschreven. Er is geen eigen empirisch onderzoek
mee gemoeid. Conclusies? Als er één duidelijke rode draad in zit zal het wel de problematische relatie zijn tussen de toenemende ontwikkeling van landbouw en toenemende
marktintegratie. Die zorgen ervoor dat enerzijds de landbouwproductiviteit is toegenomen, maar tegelijk ook kwetsbaarheid impliceert door die marktafhankelijkheid. Het wegvallen
van de zelfvoorziening impliceert natuurlijk een mogelijk probleem van voedselonzekerheid. Dat spanningsveld is iets wat men in die lange landbouwgeschiedenis deels kan
identificeren.
, Jagen-verzamelen is een van de meest primitieve organisatie van de bestaansbasis. Hier gingen ook de
minst complexe sociale relaties mee gepaard. Het is wel de bestaansbasis die voor het allergrootste deel
van de menselijke geschiedenis dominant geweest is. Ook na de eerste landbouwontwikkelingen was
jagen-verzamelen nog lange tijd de dominante vorm van bestaansbasis. Toch is het moeilijk om hier
zicht op te krijgen. Een eerste empirische vraag die we ons moeten stellen is hoe we iets te weten kunnen
komen over die jagers-verzamelaars. Hoe is hun bestaansbasis georganiseerd? Welke implicaties had dit
voor hun kwetsbaarheid? Welke implicaties had dat op de sociale relaties? We kunnen ons baseren op
archeologische vondsten zoals skeletten. Paleontologie zegt ons iets over de vegetatie, samen kunnen
deze ons iets zeggen over het dieet. Antropologie is nuttig wanneer we willen kijken naar de sociale
relaties. Deze discipline heeft een zekere invloed gehad op de manier waarop wij naar jagers-
verzamelaars kijken. Door bijvoorbeeld relatief afgelegen stammen te observeren krijgt men zicht op de
organisatie van de samenleving, de economische levensvatbaarheid en op de sociale relaties. Deze
bevindingen projecteert men dan naar vroegere jagers-verzamelaars samenlevingen, maar er zijn ook
valkuilen. Wat zou er anders zijn aan hedendaagse jagers-verzamelaars in vergelijking met hun
voorgangers? De ecologische niche is verschillend voor de verschillende groepen jagers-verzamelaars.
Waarom kunnen we ze niet in andere niches bestuderen? Het klimaat en de ecologie is anders. Het
problematische ligt hem in het feit dat deze geobserveerde stammen relatief geïsoleerd zijn. Zelfs al
hebben ze weinig direct contact, zijn ze in hun bestaan beïnvloedt door het feit dat de rest van de wereld
al lang geen jager-verzamelaar meer is. We vinden deze stammen dan ook enkel nog terug in
onherbergzame en ondoordringbare gebieden. De stammen zijn verdreven uit de meer herbergzame
gebieden door de meer succesvolle economische organisatievormen van de rest van de samenleving. In
dat opzicht zijn ze natuurlijk niet noodzakelijk representatief, maar bevinden zij zich in een samenleving
waar zij tot de marges van ecologische gebieden gedreven zijn.
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van jagen-verzamelen als bestaansbasis?
Men trok rond in kleine mobiele groepjes, bestaande uit een 25 à 50 individuen. De organisatie steunde
op een onderling verwantschap dat bepaalde groepen samenhield. Dit verwantschap kon direct biologisch
zijn, maar kon ook een sociale constructie zijn. In elk geval werd het idee gecreëerd dat men als groep
met elkaar verwant was. Mobiliteit is een cruciaal gegeven voor de levensvatbaarheid van jagen-
verzamelen als bestaansbasis. Door hun mobiliteit kan men het plantenseizoen en het rondtrekkend wild
volgen. Het feit dat ze permanent moeten rondtrekken in functie van de verplaatsing van hun voedsel wil
zeggen dat de bevolkingsdruk op hun directe omgeving beperkt blijft. Hierin verschillen zij heel erg met
de latere vroege landbouwsamenlevingen (tekst Ponting). Doordat deze op eenzelfde plaats blijven en
grotere groepen van mensen vormden, legden ze weinig ecologisch beslag op hun omgeving. Dit
betekend dus dat er geen overexploitatie is van die ecologische omgeving. Vanuit het perspectief van
jagers-verzamelaars kunnen zij op die manier een gevarieerd dieet samenstellen doordat men rondtrekt en
zo diverse planten en dieren blijft consumeren.
