Typografische Esthetica
Schriftevolutie en lettergeschiedenis
1. Grotschilderingen
• Eerste menselijke sporen gevonden in grotten
• Ook buiten grotten werden op rotsen beelden gevonden (verdwenen sneller)
• Eerste vorm van communicatie
• Grottekeningen = gestileerde tekeningen
• Alles werd met natuurlijke producten getekend. Er werden geen penselen gebruikt, alles werd met
mensen- of dierenharen getekend met een primitieve verfsoort.
• Wetenschap om te weten welke grondstoffen tot de kleur rood kunnen komen.
• Altamira - Baskenland - Noord-Spanje
• Ongeveer 18 500 - 25 000 jaar oud
• Betekenis, doel?
• Verering dieren
• Verhalen vertellen
• Lessen geven
• ...
• Lascaux - Dordogne - Frankrijk
• Ongeveer 17 300 - 18 500 jaar oud
• Meer zorg voor de uitwerking van de dieren
2. Communicatie en schriftevolutie
• Zintuigen: ruiken, tasten, horen, kijken
• Voorwerpen:
• Gordel: bv.: De sjerp van een burgemeester
• Quipu (knopenschrift)
• Kerfstok
• Kleuren: tekeningen, stoffen (Schotse Tartan)
• Bv.: Zwarte band bij judo
• Tekens: krassen, kerven, primitieve vormen
--> De mens is zeer uniek in de manier waarop men communiceert.
--> Men gebruikt soms ook een combinatie. Bv.: Gordel (voorwerp) + kleur bij judo.
2.1 Communicatie via kleur
Bijvoorbeeld: In de Arabische wereld worden de huizen heel kleurrijk geschilderd (zowel binnen als
buiten) om aan te tonen dat er iemand belangrijk woont.
--> Traditionele klederdracht: bepaalde kleuren en/of symbolen die aantonen uit welke regio men
komt. Bijvoorbeeld: De tartan bij de Schotten.
ALLE COMMUNICATIE IS AFHANKELIJK VAN AFSPRAKEN !
1
,3. Evolutie
--> Men wilt zaken voorstellen zoals ze zijn, op een manier die redelijk universeel begrijpelijk is.
• Pictogrammen: Het teken is wat het is en voorstelt, zeer concreet .
• = Icoontjes waarbij we geleerd hebben wat ze betekenen.
• De eerste stap naar het schrift, zeer concreet maar beperkt.
• Bijvoorbeeld:
• Ideogrammen: Een uitbreiding van de concrete betekenis.
• Pictogram + determinator: Er wordt een symbooltje bijgeplaatst.
• Bv.: Een streepje/boogje bijplaatsen.
• Abstracte begrippen vertellen.
• Bv.: Een huisje met een streep onder voor “veilig”.
• Dit is zeer streekgebonden
• Fonogrammen: Het teken kan ook een geluid of een klank zijn.
• = Klanktekens, syllabisch
• De picturale betekenis van het ideogram is minder van belang.
• Voordeel: Je kan (fonetisch) ook in een andere taal schrijven. Je had voor dezelfde betek-
enis verschillende schrijfwijzen.
• = Klanktekens vormen a.d.h.v. fonogrammen om in een andere taal te schrijven.
• Acrofoon principe: De eerste letter van de naam van een fonogram is het belangrijkste (bv.: Alfabet)
• Maya Glyphen (ideogram)
• Centraal Amerika
• Zie eveneens Azteken schrijfsysteem
• Zo schreef men volledige teksten, zonder leestekens
• Vorm van Hiëroglyfenschrift, reliëfschrift
• Geen leesvolgorde
• Bast van plant om mee te schrijven
• Verschillende schrijfwijzen voor hetzelfde teken
• Communicatie via tekens
• Ieder tekentje bestaat uit verschillende pictogrammen
• 1 zegeltje vormt 1 zin. Verschillende zegels na elkaar vormen een tekst.
• De volgorde is SOMS belangrijk
• Voorbeeld: PI-font (symbolen)
2
, 4. Schriftevolutie
Ongeveer 5500 jaar geleden ontstonden er 2 soorten van schriftstelsels die los van elkaar stonden:
• Het spijkerschrift in Mesopotamië
• Tekens kunnen roteren
• Dit werd verder geëvolueerd naar het acrofoon principe.
• Het hiërogliefenschrift in Egypte Hiëratisch
• Zij bleven tekentjes gebruiken.
• Afleidingen:
• Hiëratisch: Het hiërogliefenschrift maar geschreven i.p.v. gebeeldhouwen/gekerft.
• Demotisch: Het volkse, alledaagse schrift. Minder zorgzaam.
--> Ze gebruiken beide pictogrammen, ideogrammen en fonogrammen op gelijkaardige wijze.
4.1 Voorwerpen (-6000 tot -3000)
4.1.1 Kerven
• Herkomst: Amerika
• Drager: Stokken, stenen
• Schrijfmateriaal: Stenen
• Vorm: Recht, simpel
4.1.2 Quipu’s (knopensnoeren)
• Herkomst: Afrika
• Drager: Gordels
• Vorm: Knopen
4.1.3 Muurtekeningen
• Herkomst: Afrika
• Drager: Muur
• Schrijfmateriaal: Natuurlijke kleurmiddelen
• Vorm: Pictogrammen, ideogrammen, fonogrammen
4.2 Mesopotamië en Egypte (-4000 tot -3000)
4.2.1 Egyptisch handschrift
• Steen van Rosetta: 3 keer dezelfde tekst in hiëroglyphen en Grieks
• 2 soorten letters: Hiëratisch en demotisch
4.2.2 Oud Perzisch Spijkerschrift
• Naamcilinder:
Spijkerschrift
Eerste vorm van drukken: naam afdruk van schrijver
• Hol vanbinnen, waarbij de cilinder over de klei wordt gerold waardoor de naam van de eigenaar op
de tablet staat.
• Eigenaar heeft dit altijd bij zich.
• Herkomst: Mesopotamië (Irak): Verschillende volkeren/stammen spreken een verschillende taal.
• Drager: Sterk beïnvloed door omgeving --> overstroomde rivier zorgt voor klei waarvan ze kleitab-
letten kunnen maken (ongeveer even groot als een hand).
• Schrijfmateriaal: Spijkers
• Vorm: Recht
3
Schriftevolutie en lettergeschiedenis
1. Grotschilderingen
• Eerste menselijke sporen gevonden in grotten
• Ook buiten grotten werden op rotsen beelden gevonden (verdwenen sneller)
• Eerste vorm van communicatie
• Grottekeningen = gestileerde tekeningen
• Alles werd met natuurlijke producten getekend. Er werden geen penselen gebruikt, alles werd met
mensen- of dierenharen getekend met een primitieve verfsoort.
• Wetenschap om te weten welke grondstoffen tot de kleur rood kunnen komen.
• Altamira - Baskenland - Noord-Spanje
• Ongeveer 18 500 - 25 000 jaar oud
• Betekenis, doel?
• Verering dieren
• Verhalen vertellen
• Lessen geven
• ...
• Lascaux - Dordogne - Frankrijk
• Ongeveer 17 300 - 18 500 jaar oud
• Meer zorg voor de uitwerking van de dieren
2. Communicatie en schriftevolutie
• Zintuigen: ruiken, tasten, horen, kijken
• Voorwerpen:
• Gordel: bv.: De sjerp van een burgemeester
• Quipu (knopenschrift)
• Kerfstok
• Kleuren: tekeningen, stoffen (Schotse Tartan)
• Bv.: Zwarte band bij judo
• Tekens: krassen, kerven, primitieve vormen
--> De mens is zeer uniek in de manier waarop men communiceert.
--> Men gebruikt soms ook een combinatie. Bv.: Gordel (voorwerp) + kleur bij judo.
2.1 Communicatie via kleur
Bijvoorbeeld: In de Arabische wereld worden de huizen heel kleurrijk geschilderd (zowel binnen als
buiten) om aan te tonen dat er iemand belangrijk woont.
--> Traditionele klederdracht: bepaalde kleuren en/of symbolen die aantonen uit welke regio men
komt. Bijvoorbeeld: De tartan bij de Schotten.
ALLE COMMUNICATIE IS AFHANKELIJK VAN AFSPRAKEN !
1
,3. Evolutie
--> Men wilt zaken voorstellen zoals ze zijn, op een manier die redelijk universeel begrijpelijk is.
• Pictogrammen: Het teken is wat het is en voorstelt, zeer concreet .
• = Icoontjes waarbij we geleerd hebben wat ze betekenen.
• De eerste stap naar het schrift, zeer concreet maar beperkt.
• Bijvoorbeeld:
• Ideogrammen: Een uitbreiding van de concrete betekenis.
• Pictogram + determinator: Er wordt een symbooltje bijgeplaatst.
• Bv.: Een streepje/boogje bijplaatsen.
• Abstracte begrippen vertellen.
• Bv.: Een huisje met een streep onder voor “veilig”.
• Dit is zeer streekgebonden
• Fonogrammen: Het teken kan ook een geluid of een klank zijn.
• = Klanktekens, syllabisch
• De picturale betekenis van het ideogram is minder van belang.
• Voordeel: Je kan (fonetisch) ook in een andere taal schrijven. Je had voor dezelfde betek-
enis verschillende schrijfwijzen.
• = Klanktekens vormen a.d.h.v. fonogrammen om in een andere taal te schrijven.
• Acrofoon principe: De eerste letter van de naam van een fonogram is het belangrijkste (bv.: Alfabet)
• Maya Glyphen (ideogram)
• Centraal Amerika
• Zie eveneens Azteken schrijfsysteem
• Zo schreef men volledige teksten, zonder leestekens
• Vorm van Hiëroglyfenschrift, reliëfschrift
• Geen leesvolgorde
• Bast van plant om mee te schrijven
• Verschillende schrijfwijzen voor hetzelfde teken
• Communicatie via tekens
• Ieder tekentje bestaat uit verschillende pictogrammen
• 1 zegeltje vormt 1 zin. Verschillende zegels na elkaar vormen een tekst.
• De volgorde is SOMS belangrijk
• Voorbeeld: PI-font (symbolen)
2
, 4. Schriftevolutie
Ongeveer 5500 jaar geleden ontstonden er 2 soorten van schriftstelsels die los van elkaar stonden:
• Het spijkerschrift in Mesopotamië
• Tekens kunnen roteren
• Dit werd verder geëvolueerd naar het acrofoon principe.
• Het hiërogliefenschrift in Egypte Hiëratisch
• Zij bleven tekentjes gebruiken.
• Afleidingen:
• Hiëratisch: Het hiërogliefenschrift maar geschreven i.p.v. gebeeldhouwen/gekerft.
• Demotisch: Het volkse, alledaagse schrift. Minder zorgzaam.
--> Ze gebruiken beide pictogrammen, ideogrammen en fonogrammen op gelijkaardige wijze.
4.1 Voorwerpen (-6000 tot -3000)
4.1.1 Kerven
• Herkomst: Amerika
• Drager: Stokken, stenen
• Schrijfmateriaal: Stenen
• Vorm: Recht, simpel
4.1.2 Quipu’s (knopensnoeren)
• Herkomst: Afrika
• Drager: Gordels
• Vorm: Knopen
4.1.3 Muurtekeningen
• Herkomst: Afrika
• Drager: Muur
• Schrijfmateriaal: Natuurlijke kleurmiddelen
• Vorm: Pictogrammen, ideogrammen, fonogrammen
4.2 Mesopotamië en Egypte (-4000 tot -3000)
4.2.1 Egyptisch handschrift
• Steen van Rosetta: 3 keer dezelfde tekst in hiëroglyphen en Grieks
• 2 soorten letters: Hiëratisch en demotisch
4.2.2 Oud Perzisch Spijkerschrift
• Naamcilinder:
Spijkerschrift
Eerste vorm van drukken: naam afdruk van schrijver
• Hol vanbinnen, waarbij de cilinder over de klei wordt gerold waardoor de naam van de eigenaar op
de tablet staat.
• Eigenaar heeft dit altijd bij zich.
• Herkomst: Mesopotamië (Irak): Verschillende volkeren/stammen spreken een verschillende taal.
• Drager: Sterk beïnvloed door omgeving --> overstroomde rivier zorgt voor klei waarvan ze kleitab-
letten kunnen maken (ongeveer even groot als een hand).
• Schrijfmateriaal: Spijkers
• Vorm: Recht
3
