Doelen Filoso e 1
• Je kunt weergeven dat de centrale vraag van het boek Ik en de Ander de vraag is naar de
aard van de relatie van de individuele mens t.o.v. de andere mens
Centrale vraag —> hoe, en vooral hoe diep is een mens innerlijk met de ander(en) verbonden
- wie zijn we zelf?
- wat maakt ons ‘ik’ uit?
Meest kenmerkende van een mens —> hij of zij is iemand te midden van andere mensen op een
bepaalde plek in de wereld
- ieder mens is een eindig, beperkt en gelokaliseerd wezen, dat op allerlei manieren in relatie tot
andere mensen staat —> we zijn afhankelijk van onze context en leefomgeving en tegelijk
hebben we daar invloed op
• Je kunt aangeven dat de eindigheid van de mens betekent dat je als mens beperkt bent in
je mogelijkheden. Eindigheid betekent dat anderen moeten aanvullen wat bij jou ontbreekt
Ieder mens is uniek —> ieder mens leeft op een andere plek dan anderen, heeft goede of slechte
eigenschappen die anderen niet hebben en kan zich anders ontwikkelen dan anderen
Uniekheid vergt eigenheid
- eigenheid berust op anders-zijn en dus op wat speci ek is aan een mens: niet iedereen kan
alles —> we zijn begaafd en eindig
Eindigheid maakt dat de context waarin wij leven steeds verandert —> maakt het leven boeiend
Ieders eindigheid is voorwaarde voor een humane samenleving
- de ander is geen kloon van mezelf en ik niet van hem of haar —> omdat we van elkaar
verschillen, kunnen we samen plezier hebben en elkaar helpen —> ‘ik’ heb de ander nodig
omdat die anders is (en we genoeg samen hebben om samen iets te doen)
Tegelijkertijd is eindigheid de oorzaak van narigheid
- we zijn niet op alles voorbereid —> soms zijn we niet alert genoeg —> soms overkomen ons
dingen die we niet willen
—> dat we zijn zoals we zijn heeft dus 2 kanten: onze begaafdheden en onze beperkingen —>
bepalen samen onze identiteit
• Je kunt de verschillende aspecten of facetten van de eindigheid noemen en invulling
daaraan geven: de hardheid van de natuur - de sterfelijkheid - de lokaliteit (lichamelijkheid
- de biologische wetmatigheden) - de psychische wetmatigheden - de afhankelijkheid - de
feilbaarheid
De menselijke eindigheid heeft veel aspecten —> het verschil tussen wat we willen en wat we
kunnen, wordt bepaald door onze eindigheid en de weerbarstige realiteit
De hardheid van de natuur
In de natuur gebeurt niets toevallig —> alles vindt plaats volgens de natuurlijke orde
Ingrijpende veranderingen in de natuur doorkruisen de door ons gewenste gang van zaken —> zij
zijn contingent (toevallig) voor ons, maar niet in zichzelf —> ze worden bepaald door
wetmatigheden
—> we leven dus in een eigen-wettelijke (autonome) wereld die we voor een deel wel en voor een
deel niet kunnen beïnvloeden
De sterfelijkheid
We zijn niet alleen kleine wezens in een groot heelal maar ook eindig in de tijd = sterfelijk
fi fi
,- niet alleen onze omgeving is eindig, we zijn het zelf ook
De confrontatie met de dood kan een mens tot de kern van het eigen bestaan brengen omdat ze
ons met de uniekheid van ons eigen leven confronteert en tot evaluatie dwingt —> zonder de
dood zou het leven geen echte zin en betekenis hebben
—> mensen zijn niet alleen ruimtelijk beperkt en eindig maar ook tijdelijk eindig en sterfelijk
Lichamelijkheid
Is niet alleen de oorzaak van de dood, maar ze bepaalt ook ons bestaan lokaal —> we leven
ergens (en dat ‘ergens’ bepaalt wie we zijn)
Net als sterfelijkheid is deze lichamelijke bepaaldheid geestelijk
—> de mens leeft een lokaal en contextueel leven
De biologische wetmatigheden
Is in feite een toespitsing van lichamelijkheid —> de wetmatigheden van de natuur doortrekken
niet alleen de natuur die we proberen te gebruiken en naar onze behoeften modelleren, maar ook
ons eigen lichaam
- de beleving van eindigheid en sterfelijkheid heeft uiteraard een fysieke basis
Meest simpele feit is dat we als mensen ruimte innemen —> in die ruimte is geen plaats voor een
ander lichaam
De eindigheid van ons kunnen komt voort uit onze verwevenheid met de natuur —> heeft enorme
consequenties:
- ze maakt de mens afhankelijk van voedsel, water en beschutting
- ze maakt dat we niet op twee plaatsten tegelijk kunnen zijn —> hierdoor moeten we kiezen op
welke plaats we willen zijn —> hierdoor kunnen we sommige verplichtingen niet nakomen
De bepaaldheid van de mens door biologische factoren is met lichamelijkheid gegeven, maar is
ook geestelijk —> we zijn het ons maar al te goed bewust
De psychische wetmatigheden
Betekent ook wel de onderworpenheid aan psychische wetmatigheden en oorzaken —> hier
spelen ‘nature en nurture’ een rol en een bepaalde mate van eigen vrijheid en
verantwoordelijkheid
In diverse culturen reageren mensen verschillend op een gelijksoortige situatie —> ze worden
anders ervaren en opgelost
- het is in hoge mate verweven met de cultuur en de ‘repertoires’ die door de diverse tradities
worden aangereikt
De afhankelijkheid
Een mens kan alleen niet veel —> cultuur is opgebouwd in samenwerking
- het ontstaan van samenwerking in de opbouw van cultuur was afhankelijk van een
gemeenschappelijke taal waarin men met elkaar kon communiceren en handelingen uit de ene
context samen kon toepassen in een andere
De onderlinge afhankelijkheid van mensen krijgt vorm in uiteenlopende sociaal-culturele patronen
—> ze behoren onuitwisbaar tot de menselijke eindigheid
De feilbaarheid
De beperktheid van de mens en diens afhankelijkheid van de ander leiden, zeker in perioden van
schaarste, steeds weer tot con icten
- in veel situaties zijn mensen elkaar concurrenten
—> mensen maken fouten en kunnen elkaar schade berokkenen (veroorzaken)
fl
, • Je kunt aangeven dat binnen veel loso sche opvattingen het goede fundamenteel iets is
buiten de realiteit (Plato – Aristoteles – hindoeïsme) en dat binnen het christelijke denken
het kwade en het goede in de schepping meekomt
Eindigheid maakt ons zo tot wie we zijn —> ze bepaalt onze identiteit
- ze veroorzaakt weliswaar gebrek en tegenslag maar heeft als positieve keerzijde dat ze het
leven afwisselend en boeiend maakt
Afwisseling en verandering maken deel uit van het menselijke bestaan —> zonder afwisseling zou
het leven minder boeiend zijn
- het oordeel dat afwisseling en verandering een goede kant hebben, houdt een stellingname in:
deze positieve waardering is niet algemeen menselijk —> wereldwijd wordt eindigheid
uiteenlopend ervaren en beoordeeld
Aristoteles’ idee van de onveranderlijkheid en eeuwigheid van God —> is een van de
invloedrijkste voorbeelden van een tegengestelde waardering in de geschiedenis van de Westerse
cultuur
God is de ‘onbewogen beweger’, die weliswaar alles in gang houdt maar toch zelf in tijdloze
volkomenheid onbewogen is
- ultieme volkomenheid met onbeweeglijk zijn, want wie al het goede heeft, kent geen behoeften:
elke behoefte vergt een verandering —> uit elke verandering blijkt behoeftigheid en dus
onvolmaaktheid
—> in grote delen van de mensheid heeft men verandering zo als een tekortkoming beschouwd
Platonisme —> hierbij staat het ware en goede buiten de veelvormige werkelijkheid die
verandering en onvolkomenheid kent
- het ene is onveranderlijk goed en waar en schoon, ondeelbaar en eeuwig —> het Ene is buiten
de werkelijkheid van vele dingen die wij kennen: epekeina tès ousios (aan gene zijde van het
zijn)
Hindoeïsme —> ook in grote hindoe tradities is het onbeweeglijke de mysterieuze grond van al
wat is: het eeuwige, heerlijke en zichzelf genoegzame brahman
- het karma plaatst een mens in een keten van eindige en onvolmaakte bestaanswijzen waaruit
men zich moet bevrijden (moksha) om de eenheid met de grond van alle zijnden, het brahman,
te realiseren
Binnen de christelijke traditie —> eeuwigheid is het volkomen gelijktijdig bezit van oneindig leven
- de eeuwen door zijn er wereldwijd grote stromingen die de eindigheid en tijdgebondenheid niet
positief waarderen maar zien als tekortkoming en gebrek aan geluk en volkomenheid
Brede stromingen in jodendom, christendom en islam beamen de goedheid van de schepping —>
het bijbelse scheppingsverhaal heeft hierin een centrale rol gespeeld
De oorzaak van het kwaad ligt veeleer bij de mens die ervoor kiest om als God te willen zijn
—> de wereld waarin wij leven is ambigue: er is goed en er is kwaad
• Je kunt aangeven dat de ambiguïteit van de werkelijkheid betekent dat de natuur en de
samenleving fundamenteel positieve, maar ook negatieve aspecten in zich draagt
De wereld is ambigue (dubbelzinnig, het heeft meer dan één betekenis) —> dat geldt zowel van
de natuur als van de samenleving
- ambiguïteit schuilt in de natuurlijke ontwikkelingen en in de maatschappelijke processen
Ambiguïteit geldt ook voor de mens —> het menselijke lichaam is een dermate ingewikkeld
samenstel van duizenden biochemische processen dat de geringste verandering in de
samenstelling van hormonen al tot levensbedreigende verstoringen kan leiden
fi fi
• Je kunt weergeven dat de centrale vraag van het boek Ik en de Ander de vraag is naar de
aard van de relatie van de individuele mens t.o.v. de andere mens
Centrale vraag —> hoe, en vooral hoe diep is een mens innerlijk met de ander(en) verbonden
- wie zijn we zelf?
- wat maakt ons ‘ik’ uit?
Meest kenmerkende van een mens —> hij of zij is iemand te midden van andere mensen op een
bepaalde plek in de wereld
- ieder mens is een eindig, beperkt en gelokaliseerd wezen, dat op allerlei manieren in relatie tot
andere mensen staat —> we zijn afhankelijk van onze context en leefomgeving en tegelijk
hebben we daar invloed op
• Je kunt aangeven dat de eindigheid van de mens betekent dat je als mens beperkt bent in
je mogelijkheden. Eindigheid betekent dat anderen moeten aanvullen wat bij jou ontbreekt
Ieder mens is uniek —> ieder mens leeft op een andere plek dan anderen, heeft goede of slechte
eigenschappen die anderen niet hebben en kan zich anders ontwikkelen dan anderen
Uniekheid vergt eigenheid
- eigenheid berust op anders-zijn en dus op wat speci ek is aan een mens: niet iedereen kan
alles —> we zijn begaafd en eindig
Eindigheid maakt dat de context waarin wij leven steeds verandert —> maakt het leven boeiend
Ieders eindigheid is voorwaarde voor een humane samenleving
- de ander is geen kloon van mezelf en ik niet van hem of haar —> omdat we van elkaar
verschillen, kunnen we samen plezier hebben en elkaar helpen —> ‘ik’ heb de ander nodig
omdat die anders is (en we genoeg samen hebben om samen iets te doen)
Tegelijkertijd is eindigheid de oorzaak van narigheid
- we zijn niet op alles voorbereid —> soms zijn we niet alert genoeg —> soms overkomen ons
dingen die we niet willen
—> dat we zijn zoals we zijn heeft dus 2 kanten: onze begaafdheden en onze beperkingen —>
bepalen samen onze identiteit
• Je kunt de verschillende aspecten of facetten van de eindigheid noemen en invulling
daaraan geven: de hardheid van de natuur - de sterfelijkheid - de lokaliteit (lichamelijkheid
- de biologische wetmatigheden) - de psychische wetmatigheden - de afhankelijkheid - de
feilbaarheid
De menselijke eindigheid heeft veel aspecten —> het verschil tussen wat we willen en wat we
kunnen, wordt bepaald door onze eindigheid en de weerbarstige realiteit
De hardheid van de natuur
In de natuur gebeurt niets toevallig —> alles vindt plaats volgens de natuurlijke orde
Ingrijpende veranderingen in de natuur doorkruisen de door ons gewenste gang van zaken —> zij
zijn contingent (toevallig) voor ons, maar niet in zichzelf —> ze worden bepaald door
wetmatigheden
—> we leven dus in een eigen-wettelijke (autonome) wereld die we voor een deel wel en voor een
deel niet kunnen beïnvloeden
De sterfelijkheid
We zijn niet alleen kleine wezens in een groot heelal maar ook eindig in de tijd = sterfelijk
fi fi
,- niet alleen onze omgeving is eindig, we zijn het zelf ook
De confrontatie met de dood kan een mens tot de kern van het eigen bestaan brengen omdat ze
ons met de uniekheid van ons eigen leven confronteert en tot evaluatie dwingt —> zonder de
dood zou het leven geen echte zin en betekenis hebben
—> mensen zijn niet alleen ruimtelijk beperkt en eindig maar ook tijdelijk eindig en sterfelijk
Lichamelijkheid
Is niet alleen de oorzaak van de dood, maar ze bepaalt ook ons bestaan lokaal —> we leven
ergens (en dat ‘ergens’ bepaalt wie we zijn)
Net als sterfelijkheid is deze lichamelijke bepaaldheid geestelijk
—> de mens leeft een lokaal en contextueel leven
De biologische wetmatigheden
Is in feite een toespitsing van lichamelijkheid —> de wetmatigheden van de natuur doortrekken
niet alleen de natuur die we proberen te gebruiken en naar onze behoeften modelleren, maar ook
ons eigen lichaam
- de beleving van eindigheid en sterfelijkheid heeft uiteraard een fysieke basis
Meest simpele feit is dat we als mensen ruimte innemen —> in die ruimte is geen plaats voor een
ander lichaam
De eindigheid van ons kunnen komt voort uit onze verwevenheid met de natuur —> heeft enorme
consequenties:
- ze maakt de mens afhankelijk van voedsel, water en beschutting
- ze maakt dat we niet op twee plaatsten tegelijk kunnen zijn —> hierdoor moeten we kiezen op
welke plaats we willen zijn —> hierdoor kunnen we sommige verplichtingen niet nakomen
De bepaaldheid van de mens door biologische factoren is met lichamelijkheid gegeven, maar is
ook geestelijk —> we zijn het ons maar al te goed bewust
De psychische wetmatigheden
Betekent ook wel de onderworpenheid aan psychische wetmatigheden en oorzaken —> hier
spelen ‘nature en nurture’ een rol en een bepaalde mate van eigen vrijheid en
verantwoordelijkheid
In diverse culturen reageren mensen verschillend op een gelijksoortige situatie —> ze worden
anders ervaren en opgelost
- het is in hoge mate verweven met de cultuur en de ‘repertoires’ die door de diverse tradities
worden aangereikt
De afhankelijkheid
Een mens kan alleen niet veel —> cultuur is opgebouwd in samenwerking
- het ontstaan van samenwerking in de opbouw van cultuur was afhankelijk van een
gemeenschappelijke taal waarin men met elkaar kon communiceren en handelingen uit de ene
context samen kon toepassen in een andere
De onderlinge afhankelijkheid van mensen krijgt vorm in uiteenlopende sociaal-culturele patronen
—> ze behoren onuitwisbaar tot de menselijke eindigheid
De feilbaarheid
De beperktheid van de mens en diens afhankelijkheid van de ander leiden, zeker in perioden van
schaarste, steeds weer tot con icten
- in veel situaties zijn mensen elkaar concurrenten
—> mensen maken fouten en kunnen elkaar schade berokkenen (veroorzaken)
fl
, • Je kunt aangeven dat binnen veel loso sche opvattingen het goede fundamenteel iets is
buiten de realiteit (Plato – Aristoteles – hindoeïsme) en dat binnen het christelijke denken
het kwade en het goede in de schepping meekomt
Eindigheid maakt ons zo tot wie we zijn —> ze bepaalt onze identiteit
- ze veroorzaakt weliswaar gebrek en tegenslag maar heeft als positieve keerzijde dat ze het
leven afwisselend en boeiend maakt
Afwisseling en verandering maken deel uit van het menselijke bestaan —> zonder afwisseling zou
het leven minder boeiend zijn
- het oordeel dat afwisseling en verandering een goede kant hebben, houdt een stellingname in:
deze positieve waardering is niet algemeen menselijk —> wereldwijd wordt eindigheid
uiteenlopend ervaren en beoordeeld
Aristoteles’ idee van de onveranderlijkheid en eeuwigheid van God —> is een van de
invloedrijkste voorbeelden van een tegengestelde waardering in de geschiedenis van de Westerse
cultuur
God is de ‘onbewogen beweger’, die weliswaar alles in gang houdt maar toch zelf in tijdloze
volkomenheid onbewogen is
- ultieme volkomenheid met onbeweeglijk zijn, want wie al het goede heeft, kent geen behoeften:
elke behoefte vergt een verandering —> uit elke verandering blijkt behoeftigheid en dus
onvolmaaktheid
—> in grote delen van de mensheid heeft men verandering zo als een tekortkoming beschouwd
Platonisme —> hierbij staat het ware en goede buiten de veelvormige werkelijkheid die
verandering en onvolkomenheid kent
- het ene is onveranderlijk goed en waar en schoon, ondeelbaar en eeuwig —> het Ene is buiten
de werkelijkheid van vele dingen die wij kennen: epekeina tès ousios (aan gene zijde van het
zijn)
Hindoeïsme —> ook in grote hindoe tradities is het onbeweeglijke de mysterieuze grond van al
wat is: het eeuwige, heerlijke en zichzelf genoegzame brahman
- het karma plaatst een mens in een keten van eindige en onvolmaakte bestaanswijzen waaruit
men zich moet bevrijden (moksha) om de eenheid met de grond van alle zijnden, het brahman,
te realiseren
Binnen de christelijke traditie —> eeuwigheid is het volkomen gelijktijdig bezit van oneindig leven
- de eeuwen door zijn er wereldwijd grote stromingen die de eindigheid en tijdgebondenheid niet
positief waarderen maar zien als tekortkoming en gebrek aan geluk en volkomenheid
Brede stromingen in jodendom, christendom en islam beamen de goedheid van de schepping —>
het bijbelse scheppingsverhaal heeft hierin een centrale rol gespeeld
De oorzaak van het kwaad ligt veeleer bij de mens die ervoor kiest om als God te willen zijn
—> de wereld waarin wij leven is ambigue: er is goed en er is kwaad
• Je kunt aangeven dat de ambiguïteit van de werkelijkheid betekent dat de natuur en de
samenleving fundamenteel positieve, maar ook negatieve aspecten in zich draagt
De wereld is ambigue (dubbelzinnig, het heeft meer dan één betekenis) —> dat geldt zowel van
de natuur als van de samenleving
- ambiguïteit schuilt in de natuurlijke ontwikkelingen en in de maatschappelijke processen
Ambiguïteit geldt ook voor de mens —> het menselijke lichaam is een dermate ingewikkeld
samenstel van duizenden biochemische processen dat de geringste verandering in de
samenstelling van hormonen al tot levensbedreigende verstoringen kan leiden
fi fi
