Interprofessionele communicatie – en rampenmanagement
Zorg voor jezelf
Inleiding
• Belang van zorg voor de zorgverlener
• Door?
- Belgische overheid: wettelijk kader
o Bescherming voor ieder van ons
o Voorwaarde: instelling waar je werkt volgt dit wettelijk kader
- Je organisatie: werkkader, ruimte, materiaal, opleiding, …
- Je collega’s
- Jij zelf, jezelf → belangrijkste instrument!!!
• Illusies van veiligheid ( = manier van voor jezelf zorgen)
- Illusie van controle
- Illusie van voorspelbaarheid
- Illusie van eerlijkheid en rechtvaardigheid
- Illusie van betekenisvolheid
- Illusie van onkwetsbaarheid
• Bieden bescherming Bij schending: ‘Als het jou kan gebeuren, kan het mij ook
gebeuren
→ ‘Blaming the victim’
- Maatregelen nemen
- Herstel illusie
- SO de schuld gaan geven van dingen die hem/haar overkomen die eerder te danken
zijn aan onrechtvaardigheid
-
Schokkende gebeurtenis
• Schokkende gebeurtenis:
- Gebeurt onverwachts
- Geeft een onveilig gevoel
- Ervaring van controleverlies
• Stressreacties: normale reacties op abnormale gebeurtenissen
1. Herbeleving
2. Hyperalertheid
3. Vermijding
1
, 4. Overige
Verschil tussen een schokkende gebeurtenis en een traumatische ervaring is de manier waarop je er
als persoon me omgaat, het is dus niet de objectieve manier. Bv.: een slechtnieuws kan als een
schokkende gebeurtenis ervaren worden. Dit is een normale reactie op een abnormale gebeurtenis.
Schokkende gebeurtenis:
• Gezonde verwerking:
- Stressreacties doven na een paar weken uit
- Persoon verlaat ‘survival mode’, gebeurt als we denken dat we in gevaar zijn (dus
geen fight, flight of freeze reactie meer)
- Persoon komt tot integratie
o Gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties, beelden, … die verband
houden met de schokkende gebeurtenis worden samengebracht in een
samenhangend geheel / verhaal
o Dit verhaal kan gedeeld worden met anderen
- Persoon herwint controle over het eigen leven en ervaart terug greep op de dingen
- Herstel vertrouwen en zelfvertrouwen
- Wanneer zv een samenhangend verhaal vertelt dan hebben we het over een gezonde
verwerking
Traumatische ervaring
• Een schokkende gebeurtenis wordt een traumatische ervaring ALS:
- Gebeurtenis zorgt voor overprikkeling van ons systeem: lichaam, gevoelens en
gedachten
o Lichaam komt niet tot rust, prikkels blijven, krijgt geen controle over
gedachten en gevoelens
- Er extreme stress ontstaat
- Er gevoelens van wanhoop en doodsangst zijn
- Persoon een noodlottige betekenis geeft aan wat er gebeurt / gebeurd is
- Survival mode aanwezig blijft (persoon blijft in fight, flight of freeze modus)
• Dus: afhankelijk van persoonlijke verwerkingsmogelijkheden, vaardigheden en
omstandigheden
• Trauma ontstaat…
- Wanneer persoon in ‘survival mode’ blijft zitten en niet tot integratie komt
- Vanuit gevoel ‘overgeleverd’ te zijn, ontstaat ‘versnippering’
o Gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties, beelden, … worden niet
geïntegreerd in één samenhangend geheel of verhaal
o Persoon kan vanuit deze versnippering de ervaring niet delen met anderen
• Stressreacties blijven aanwezig
• “De betrokkene is blootgesteld aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of
seksueel geweld.” (DSM- V)
• Getroffene: diegene die is blootgesteld aan de gebeurtenis, als overlevende, nabestaande,
naaste of toeschouwer
• Type 1: eenmalige traumatische ervaring
• Type 2: herhaalde of langdurige traumatisering
• Trauma: Grieks voor ‘wonde’
2
, • Ingewikkelde relatie tussen gebeurtenis & individu (de emotionele ontregeling en de
betekenis die het individu aan die gebeurtenis geeft)
Gestagneerde of problematische verwerking
• Als je jezelf of anderen in gevaar dreigt te brengen
• Als je na enkele weken tot een maand:
- Nog even sterke reacties vertoont
- Gevoel hebt vast te zitten
- Slecht slaapt, eet
- Meer alcohol, drugs, medicatie neemt
- Snel overstuur raakt door emoties of ervaringen van anderen
- Prikkelbaarder reageert dan voordien
- Je normale activiteiten nog niet gedeeltelijk terug kan opnemen
- Je schuldig blijft voelen of blijft afvragen of je wel goed gehandeld hebt
- Andere ongewenste veranderingen in gevoelens, gedachten of gedrag opmerkt
Trauma en onze hersenen
Taal zorgt voor controle over je emoties. Integratie tussen de 3 soorten is nodig om tot verwerking te
komen.
Beroepshouding hulpverlener
Inleiding
• Ervaring ‘delen’ met de ander
- Stimuleert verwerking en integratie
• Vertrouwen in de ander
Vertrouwen in zichzelf
Weg naar herstel
Grondhouding
• Empathie:
- Cognitieve component
o Je gaat met je gedachten wel begrip gaan tonen, maar je hebt deze emotie
zelf nog niet gevoeld → afstandelijker
- Affectieve component
3
, 1. Actuele emotie: emotie die voortkomt en beleefd wordt naar aanleiding van een
actuele gebeurtenis van de hulpverlener
(vb. een recent verlies)
2. Potentiële emotie: emotie die meer vanuit een meeleven met de cliënt komt,
maar een verwerkte emotie is van de hulpverlener.
o Ervaring gebruiken om zich ‘mee te bewegen’ met de cliënt
o Emotie laten zien, zonder dat emotie van de cliënt emotie van de
hulpverlener wordt
- Potentieel voelen wat de ander actueel voelt
- Voorwaarde: weet hebben van eigen actuele emoties en die verwerken, zodat ze
potentieel bruikbaar kunnen worden in de begeleiding van cliënten
• Echtheid:
- ~ Congruentie: overeenstemming tussen wat hulpverlener ervaart of voelt en wat hij
zegt of doet
• Onvoorwaardelijke aanvaarding
- Ervaring van de zorgvrager en de zorgvrager aanvaarden zoals die is
- Geen voorwaarden opleggen om iemand of iets te aanvaarden
- ≠ Alles goedkeuren
Overdracht en tegenoverdracht
• Overdracht
- Mogelijke negatieve of positieve gevoelens uit het verleden van de patiënt die de
patiënt op de hulpverlener gaat richten
• Tegenoverdracht
- Hulpverlener gaat in op de overdracht vanuit onbewuste (soms onverwerkte)
gevoelens uit het verleden van de hulpverlener
Zelfzorg
Trauma – infectie
• Hulpverlener heeft zelf last van allerlei reacties en klachten die hulpverlening belemmeren
~ Jezelf vergiftigen
Ontgiften:
▪ Begrenzen (werkzaamheden en problematiek afwisselen)
▪ Zelfinzicht (oa. hoe zelf omgaan met 1) eigen trauma en 2)
traumatische ervaringen van anderen)
▪ Eigen veerkracht vergroten
• Secundaire traumatisering
- Trauma (vh slachtoffer) beïnvloedt indirect en negatief de hulpverlener
• Cultuur op de werkvloer
- ‘Het hoort nu eenmaal bij je werk’
• Compassiemoeheid
- Door regelmatig getraumatiseerde cliënten te behandelen of te begeleiden
- Hulpverlener kan moeilijk betrokkenheid tonen of meeleven met de cliënt
- Mogelijke gevolgen:
o Gespannen raken
o Zich minder goed concentreren en sneller fouten maken
o Gespannen relatie met collega’s
o Toenemend werkverzuim
4
Zorg voor jezelf
Inleiding
• Belang van zorg voor de zorgverlener
• Door?
- Belgische overheid: wettelijk kader
o Bescherming voor ieder van ons
o Voorwaarde: instelling waar je werkt volgt dit wettelijk kader
- Je organisatie: werkkader, ruimte, materiaal, opleiding, …
- Je collega’s
- Jij zelf, jezelf → belangrijkste instrument!!!
• Illusies van veiligheid ( = manier van voor jezelf zorgen)
- Illusie van controle
- Illusie van voorspelbaarheid
- Illusie van eerlijkheid en rechtvaardigheid
- Illusie van betekenisvolheid
- Illusie van onkwetsbaarheid
• Bieden bescherming Bij schending: ‘Als het jou kan gebeuren, kan het mij ook
gebeuren
→ ‘Blaming the victim’
- Maatregelen nemen
- Herstel illusie
- SO de schuld gaan geven van dingen die hem/haar overkomen die eerder te danken
zijn aan onrechtvaardigheid
-
Schokkende gebeurtenis
• Schokkende gebeurtenis:
- Gebeurt onverwachts
- Geeft een onveilig gevoel
- Ervaring van controleverlies
• Stressreacties: normale reacties op abnormale gebeurtenissen
1. Herbeleving
2. Hyperalertheid
3. Vermijding
1
, 4. Overige
Verschil tussen een schokkende gebeurtenis en een traumatische ervaring is de manier waarop je er
als persoon me omgaat, het is dus niet de objectieve manier. Bv.: een slechtnieuws kan als een
schokkende gebeurtenis ervaren worden. Dit is een normale reactie op een abnormale gebeurtenis.
Schokkende gebeurtenis:
• Gezonde verwerking:
- Stressreacties doven na een paar weken uit
- Persoon verlaat ‘survival mode’, gebeurt als we denken dat we in gevaar zijn (dus
geen fight, flight of freeze reactie meer)
- Persoon komt tot integratie
o Gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties, beelden, … die verband
houden met de schokkende gebeurtenis worden samengebracht in een
samenhangend geheel / verhaal
o Dit verhaal kan gedeeld worden met anderen
- Persoon herwint controle over het eigen leven en ervaart terug greep op de dingen
- Herstel vertrouwen en zelfvertrouwen
- Wanneer zv een samenhangend verhaal vertelt dan hebben we het over een gezonde
verwerking
Traumatische ervaring
• Een schokkende gebeurtenis wordt een traumatische ervaring ALS:
- Gebeurtenis zorgt voor overprikkeling van ons systeem: lichaam, gevoelens en
gedachten
o Lichaam komt niet tot rust, prikkels blijven, krijgt geen controle over
gedachten en gevoelens
- Er extreme stress ontstaat
- Er gevoelens van wanhoop en doodsangst zijn
- Persoon een noodlottige betekenis geeft aan wat er gebeurt / gebeurd is
- Survival mode aanwezig blijft (persoon blijft in fight, flight of freeze modus)
• Dus: afhankelijk van persoonlijke verwerkingsmogelijkheden, vaardigheden en
omstandigheden
• Trauma ontstaat…
- Wanneer persoon in ‘survival mode’ blijft zitten en niet tot integratie komt
- Vanuit gevoel ‘overgeleverd’ te zijn, ontstaat ‘versnippering’
o Gedachten, gevoelens, lichamelijke sensaties, beelden, … worden niet
geïntegreerd in één samenhangend geheel of verhaal
o Persoon kan vanuit deze versnippering de ervaring niet delen met anderen
• Stressreacties blijven aanwezig
• “De betrokkene is blootgesteld aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of
seksueel geweld.” (DSM- V)
• Getroffene: diegene die is blootgesteld aan de gebeurtenis, als overlevende, nabestaande,
naaste of toeschouwer
• Type 1: eenmalige traumatische ervaring
• Type 2: herhaalde of langdurige traumatisering
• Trauma: Grieks voor ‘wonde’
2
, • Ingewikkelde relatie tussen gebeurtenis & individu (de emotionele ontregeling en de
betekenis die het individu aan die gebeurtenis geeft)
Gestagneerde of problematische verwerking
• Als je jezelf of anderen in gevaar dreigt te brengen
• Als je na enkele weken tot een maand:
- Nog even sterke reacties vertoont
- Gevoel hebt vast te zitten
- Slecht slaapt, eet
- Meer alcohol, drugs, medicatie neemt
- Snel overstuur raakt door emoties of ervaringen van anderen
- Prikkelbaarder reageert dan voordien
- Je normale activiteiten nog niet gedeeltelijk terug kan opnemen
- Je schuldig blijft voelen of blijft afvragen of je wel goed gehandeld hebt
- Andere ongewenste veranderingen in gevoelens, gedachten of gedrag opmerkt
Trauma en onze hersenen
Taal zorgt voor controle over je emoties. Integratie tussen de 3 soorten is nodig om tot verwerking te
komen.
Beroepshouding hulpverlener
Inleiding
• Ervaring ‘delen’ met de ander
- Stimuleert verwerking en integratie
• Vertrouwen in de ander
Vertrouwen in zichzelf
Weg naar herstel
Grondhouding
• Empathie:
- Cognitieve component
o Je gaat met je gedachten wel begrip gaan tonen, maar je hebt deze emotie
zelf nog niet gevoeld → afstandelijker
- Affectieve component
3
, 1. Actuele emotie: emotie die voortkomt en beleefd wordt naar aanleiding van een
actuele gebeurtenis van de hulpverlener
(vb. een recent verlies)
2. Potentiële emotie: emotie die meer vanuit een meeleven met de cliënt komt,
maar een verwerkte emotie is van de hulpverlener.
o Ervaring gebruiken om zich ‘mee te bewegen’ met de cliënt
o Emotie laten zien, zonder dat emotie van de cliënt emotie van de
hulpverlener wordt
- Potentieel voelen wat de ander actueel voelt
- Voorwaarde: weet hebben van eigen actuele emoties en die verwerken, zodat ze
potentieel bruikbaar kunnen worden in de begeleiding van cliënten
• Echtheid:
- ~ Congruentie: overeenstemming tussen wat hulpverlener ervaart of voelt en wat hij
zegt of doet
• Onvoorwaardelijke aanvaarding
- Ervaring van de zorgvrager en de zorgvrager aanvaarden zoals die is
- Geen voorwaarden opleggen om iemand of iets te aanvaarden
- ≠ Alles goedkeuren
Overdracht en tegenoverdracht
• Overdracht
- Mogelijke negatieve of positieve gevoelens uit het verleden van de patiënt die de
patiënt op de hulpverlener gaat richten
• Tegenoverdracht
- Hulpverlener gaat in op de overdracht vanuit onbewuste (soms onverwerkte)
gevoelens uit het verleden van de hulpverlener
Zelfzorg
Trauma – infectie
• Hulpverlener heeft zelf last van allerlei reacties en klachten die hulpverlening belemmeren
~ Jezelf vergiftigen
Ontgiften:
▪ Begrenzen (werkzaamheden en problematiek afwisselen)
▪ Zelfinzicht (oa. hoe zelf omgaan met 1) eigen trauma en 2)
traumatische ervaringen van anderen)
▪ Eigen veerkracht vergroten
• Secundaire traumatisering
- Trauma (vh slachtoffer) beïnvloedt indirect en negatief de hulpverlener
• Cultuur op de werkvloer
- ‘Het hoort nu eenmaal bij je werk’
• Compassiemoeheid
- Door regelmatig getraumatiseerde cliënten te behandelen of te begeleiden
- Hulpverlener kan moeilijk betrokkenheid tonen of meeleven met de cliënt
- Mogelijke gevolgen:
o Gespannen raken
o Zich minder goed concentreren en sneller fouten maken
o Gespannen relatie met collega’s
o Toenemend werkverzuim
4
