INHOUDSOPGAVE
Les 1: Inleiding en infant psychiatry ................................................................................................................. 8
Afbakening ...........................................................................................................................................................8
Ontwikkelingspsychologie VS Pathologie .........................................................................................................8
Classificerende diagnostiek ..............................................................................................................................9
Diagnostiek ..........................................................................................................................................................9
Differentiaaldiagnose en comorbiditeit .........................................................................................................11
Theoretische kaders ...........................................................................................................................................11
Bi-directioneel model (dyade) ........................................................................................................................11
Bio-ecologische systeemmodel ......................................................................................................................12
Transactioneel model .....................................................................................................................................13
Ontwikkelignspsychopathologie model .........................................................................................................13
Interacties aanleg en omgeving .....................................................................................................................13
Infantpsychiatrie ................................................................................................................................................15
DC 0-3 jaar ......................................................................................................................................................15
Prevalentie .....................................................................................................................................................16
Verdieping: hechtingstoornissen ...................................................................................................................16
Hechtingsstoornissen .....................................................................................................................................19
Verdieping: voedingsstoornissen ...................................................................................................................22
Les 2: Eet- en gewichtsproblemen (Gastcollege) ............................................................................................ 23
Need-to-know bij eet-en gewichtsproblemen ....................................................................................................23
Eten en gewicht: een continuüm ...................................................................................................................23
Overlap eet- en gewichtsproblemen..............................................................................................................24
Multidisciplinair werken .................................................................................................................................24
DSM-criteria eetstoornissen ...............................................................................................................................24
Anorexia Nervosa ...........................................................................................................................................24
Boulimia nervosa ............................................................................................................................................25
Binge eating Disorder .....................................................................................................................................25
Andere gespecificeerde voedings- of eetstoornis ..........................................................................................26
Continuüm van eetstoornissen ......................................................................................................................26
Hoe kunnen we een eetstoornis begrijpen? .......................................................................................................27
Wie loopt er risico ..........................................................................................................................................27
Hoe kunnen we een eetstoornis herkennen? .....................................................................................................27
Diagnostiek van eetproblemen en eetstoornissen .............................................................................................29
Onderkenning.................................................................................................................................................30
Verklaring .......................................................................................................................................................32
Indicatiestelling ..............................................................................................................................................33
Behandeling van eetproblemen en eetstoornissen ............................................................................................34
Les 3: ADHD.................................................................................................................................................... 35
Inleiding ..............................................................................................................................................................35
Wat is ADHD .......................................................................................................................................................35
1
, Prevalentie en beloop .........................................................................................................................................37
Comorbiditeit .....................................................................................................................................................37
Differentiaal diagnose ........................................................................................................................................38
Etiologie .............................................................................................................................................................38
Neuropsychologische theorieën .........................................................................................................................40
Executieve FUNCTIES/ executief functioneren ..............................................................................................40
Motivationele processen................................................................................................................................42
Tijdsprocessen ................................................................................................................................................42
Toestandsregulatie .........................................................................................................................................42
Diagnostiek ........................................................................................................................................................43
Behandeling .......................................................................................................................................................45
Les 3B: Ticstoornis en trichotillomanie ........................................................................................................... 48
Stoornis van Gilles de la Tourette .......................................................................................................................49
Persisterende (chronische) motorische of vocale ticstoornis .............................................................................49
Voorlopige ticstoornis ........................................................................................................................................49
Comorbiditeit .....................................................................................................................................................50
Differentiaal diagnose ........................................................................................................................................50
Ticstoornis ..........................................................................................................................................................50
Neuropsychologie ..........................................................................................................................................50
Etiologie .........................................................................................................................................................51
Behandeling ...................................................................................................................................................51
Stereotype beweginsstoornissen (DSM 5) ..........................................................................................................52
Behandeling ...................................................................................................................................................52
Trichotillomanie (=Haaruittreksstoornis) DSM 5 ................................................................................................52
Prevalentie .....................................................................................................................................................53
Aanvangsleeftijd .............................................................................................................................................53
COMORBIDITEIT .............................................................................................................................................53
Les 4: Gedragsstoornissen .............................................................................................................................. 53
Externaliserend gedrag ......................................................................................................................................53
CASUS WIM, WARRE EN GIEL .............................................................................................................................55
DSM 5 Criteria ODD - CD ....................................................................................................................................56
DSM 5-criteria gedragsstoornsisen ................................................................................................................56
Verschillen ODD & CD ....................................................................................................................................58
Voorkomen, prognose en comorbiditeit .............................................................................................................59
Comorbiditeit: ....................................................................................................................................................60
Differentiaal diagnose ........................................................................................................................................60
Etiologie .............................................................................................................................................................61
Etiologie gedragsstoornissen .............................................................................................................................64
2
, Diagnostiek ........................................................................................................................................................64
Behandeling .......................................................................................................................................................65
Les 5: Autismespectrumstoornis .................................................................................................................... 68
ASS......................................................................................................................................................................68
Classificatiecriteria DSM 5 ..............................................................................................................................68
Savant vaardigheden ......................................................................................................................................70
Epidomiologie.....................................................................................................................................................70
Verschil jongens en meisjes met ASS .............................................................................................................71
Intelligentie ....................................................................................................................................................71
Leeftijd ...........................................................................................................................................................72
Comorbiditeit .................................................................................................................................................72
Etiologie .............................................................................................................................................................73
Gen-omgeving interactie................................................................................................................................73
Verklaringen voor de gedragingen .................................................................................................................74
Diagnostiek ........................................................................................................................................................77
Behandeling .......................................................................................................................................................79
Referentiecentra ASS .....................................................................................................................................80
Buitengewoon onderwijs Type 9 ....................................................................................................................81
Les 6: Stemmingsstoornissen ......................................................................................................................... 81
Wat is een stemming? ........................................................................................................................................81
Reguleren van emoties ..................................................................................................................................81
Sociale afstemming ........................................................................................................................................81
Basisemoties (primaire emoties) ...................................................................................................................82
Sociale (secundaire) emoties .........................................................................................................................82
Sociale cognities .............................................................................................................................................82
Wat is een stemmingsstoornis ...........................................................................................................................82
Klinisch beeld ......................................................................................................................................................83
Klinisch beeld .................................................................................................................................................83
Maatschappelijk kader ...................................................................................................................................83
Depressie ............................................................................................................................................................83
DSM-5.............................................................................................................................................................83
Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis ...................................................................................................83
(Majeure) Depressieve stoornis .....................................................................................................................85
Persisterende depressieve stoornis – (Dysthymie) ........................................................................................86
Bipolaire stemmingsstoornis (zelfstudie) ...........................................................................................................93
DSM-5.............................................................................................................................................................93
Ontwikkelingspsychologische benadering .....................................................................................................93
Comorbiditeit .................................................................................................................................................93
Epidemiologie.................................................................................................................................................94
Etiologie en pathogenese ...............................................................................................................................94
Diagnostiek.....................................................................................................................................................95
Differentiaaldiagnose kind/ adolescent .........................................................................................................95
Behandeling ...................................................................................................................................................96
3
, Conclusie – bipolaire stemmingsstoornis.......................................................................................................97
Les 7: Opzettelijk zelfverwonding ................................................................................................................... 98
Opzettelijk zelfverwondend gedrag (ZVG) ..........................................................................................................98
Terminologie ..................................................................................................................................................98
Prevalentie .....................................................................................................................................................98
Link met Suïcidaliteit ......................................................................................................................................98
Link met indirecte zelfbeschadiging ...............................................................................................................99
Functionaliteit ................................................................................................................................................99
DSM 5: Niet-Suïcidale zelfbeschadiging .............................................................................................................99
Proces van zelfverwondend gedrag ................................................................................................................ 100
Transdiganostische factoren ........................................................................................................................... 101
Behandeling .................................................................................................................................................... 101
Les 8: ANGSTSTOORNISSEN .......................................................................................................................... 105
Inleiding ........................................................................................................................................................... 105
Angst en vrees ............................................................................................................................................. 105
Angstistimuli- en situaties ........................................................................................................................... 105
Angststoornissen ......................................................................................................................................... 107
DSM-5 angststoornissen ................................................................................................................................. 108
Seperatieangststoornis ............................................................................................................................... 109
Sociale angststoornis (sociale fobie) ........................................................................................................... 110
Selectief mutisme ........................................................................................................................................ 110
Gegeneraliseerde angststoornissen ............................................................................................................ 111
Paniekstoornis ............................................................................................................................................. 112
Specifieke fobie ........................................................................................................................................... 113
Epidemiologie .................................................................................................................................................. 114
Comorbiditeit .................................................................................................................................................. 115
Differentiaal diagnose ..................................................................................................................................... 115
Etiologie .......................................................................................................................................................... 115
Biologische factoren .................................................................................................................................... 116
Psychologische factoren .............................................................................................................................. 116
Omgevingsinvloeden ................................................................................................................................... 117
Diagnostiek ..................................................................................................................................................... 118
Aanpak ............................................................................................................................................................ 119
Besluit .............................................................................................................................................................. 120
Obsessieve – compulsieve stoornis .............................................................................................................. 121
Dwanggedachten ............................................................................................................................................ 121
Dwanghandelingen ......................................................................................................................................... 122
Symtoomdimensies binnen oCS .................................................................................................................. 122
Epidemiologie – prevalentie ............................................................................................................................ 122
4
, Etiologie .......................................................................................................................................................... 123
Diagnostiek - meetinstrumenten ..................................................................................................................... 123
Les 9: Trauma bij kinderen ........................................................................................................................... 124
PTSS en aanpassingsstoornis........................................................................................................................... 124
Leeftijdsspecifieke reacties ......................................................................................................................... 124
Post-Traumatische stress criteria voor kinderen (+6) & adolescenten ....................................................... 124
Post-traumatische stress criteria voor kinderen (-6) .................................................................................. 126
Acute stresstoornis ..................................................................................................................................... 127
Aanpassingsstoornis .................................................................................................................................... 127
Developmental Trauma disorder ................................................................................................................ 127
Prevalentie .................................................................................................................................................. 127
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 127
Differentiaal diagnose ................................................................................................................................. 128
Kindermishandeling en complex trauma ......................................................................................................... 128
Definitie ....................................................................................................................................................... 128
Vormen........................................................................................................................................................ 129
Getuige van huiselijk geweld....................................................................................................................... 132
Prevalentiegegevens ................................................................................................................................... 133
Risico en protectieve factoren .................................................................................................................... 133
Invloed van kindermishandeling op de ontwikkeling .................................................................................. 135
Preventie en aanpak ................................................................................................................................... 136
Behandeling ................................................................................................................................................ 137
Behandeling complex trauma ..................................................................................................................... 138
Pediatrische psychologie en medisch gerelateerd trauma .............................................................................. 138
Medische procedures .................................................................................................................................. 139
Les 10: somatische symtoom- en aanverwante stoornissen ......................................................................... 140
basis: wat zijn somatische-symptoom en aanverwante stoornissen .............................................................. 140
Somatisch-symptoom stoornis ........................................................................................................................ 140
Prevalentie .................................................................................................................................................. 141
DSM-V ......................................................................................................................................................... 142
Etiologie ...................................................................................................................................................... 142
Etiologie ...................................................................................................................................................... 143
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 143
Diagnostiek.................................................................................................................................................. 143
Diagnostiek.................................................................................................................................................. 143
Differentiaaldiagnostiek .............................................................................................................................. 144
Behandeling ................................................................................................................................................ 145
Prevalentie .................................................................................................................................................. 146
Ziekteangststoornis ......................................................................................................................................... 146
DSM-V ......................................................................................................................................................... 146
Conversiestoornis ............................................................................................................................................ 147
DSM-5.......................................................................................................................................................... 147
Psychische factoren die andere medische condities beïnvloeden ................................................................... 148
DSM-5.......................................................................................................................................................... 148
5
, Gesimuleerde stoornis ..................................................................................................................................... 148
DSM-5: opgelegd aan zichzelf ..................................................................................................................... 148
DSM-5: opgelegd aan iemand anders ......................................................................................................... 148
Les 11: middelengebruik en verslaving ......................................................................................................... 150
Gerbuik – misbruik – verslaving ...................................................................................................................... 150
Definitie ....................................................................................................................................................... 150
DSM-5.......................................................................................................................................................... 150
Jongeren en middelenmisbruik........................................................................................................................ 152
Het ontstaan van verslaving ........................................................................................................................ 152
Psychiatrische comorbiditeit ....................................................................................................................... 153
Bio-psycho-sociaal model ................................................................................................................................ 154
Risicofactoren.............................................................................................................................................. 155
Adolescentie .................................................................................................................................................... 158
Behandeling .................................................................................................................................................... 159
Screening ..................................................................................................................................................... 159
Behandeling (gaat hier kort over) ............................................................................................................... 161
Special issues ................................................................................................................................................... 164
Gedragsverslaving ....................................................................................................................................... 164
Zelfstudie 1: Leerstoornissen........................................................................................................................ 167
Inleiding ........................................................................................................................................................... 167
Specifieke lees- en spellingsstoonrissen = Dyselexie ....................................................................................... 167
Diagnostische kenmerken ........................................................................................................................... 167
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 167
Voorkomen.................................................................................................................................................. 168
Etiologie ...................................................................................................................................................... 168
Differentiaaldiagnose .................................................................................................................................. 168
Behandeling ................................................................................................................................................ 168
Beloop en prognose .................................................................................................................................... 169
Specifieke rekenstoornis = dyscalculie ............................................................................................................ 169
Diagnostische kenmerken ........................................................................................................................... 169
Voorkomen.................................................................................................................................................. 170
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 170
Etiologie ...................................................................................................................................................... 170
Behandeling ................................................................................................................................................ 170
Zelfstudie 2: Schizofreniespectrumstoornis en andere stoornissen .............................................................. 170
Inleiding ........................................................................................................................................................... 170
Diagnostische kenmerken ............................................................................................................................... 171
Psychose .......................................................................................................................................................... 171
Wanen ......................................................................................................................................................... 171
hallucinaties ................................................................................................................................................ 172
gedesorganiseerd denken ........................................................................................................................... 172
6
, DSM-5 criteria “schizofrenie” .......................................................................................................................... 172
pscyhose als gevolg van middelenmisgebruik............................................................................................. 173
klinische fasen ............................................................................................................................................. 173
Comorbiditeit .................................................................................................................................................. 173
Voorkomen ...................................................................................................................................................... 173
Etiologie .......................................................................................................................................................... 174
Differentiaaldiagnose ...................................................................................................................................... 174
Behandeling .................................................................................................................................................... 175
Beloop en prognose ......................................................................................................................................... 176
Teksten Psychopathologie K&A .................................................................................................................... 177
Tekst 1: zelfverwondend gedrag ..................................................................................................................... 177
Tekst 2: behandelen van chronisch trauma doe je niet alleen ........................................................................ 184
Tekst 3: stoornissen in het gebruik van middelen en niet-middelengebonden verslaving .............................. 190
7
,PYSCHOPATHOLOGIE VAN KINDEREN EN ADOLESCENTEN
LES 1: INLEIDING EN INFANT PSYCHIATRY
AFBAKENING
= theoretische en empirische kennis van psychische stoornissen bij kinderen en adolescenten en processen die
tot stoornissen leiden
Ontwikkelingspsychopathologie = Geheel aan opvattingen, methoden en vraagstellingen om een beter begrip
te krijgen van afwijkend gedrag in het licht van ontwikkelingstaken, stadia en processen die de menselijke groei
kenmerken en de klinische implicaties van de verworven inzichten voor diagnostiek en behandeling
Klinische ontwikkelingspsychologie = bestudering van de normale ontwikkeling
De symtomen die je hebt hebben ook invloed op het functioneren
- Wat normaal is voor een bepaalde levensfase, kan afwijkend zijn wanneer het optreedt in andere
levensfasen
- Stoornissen die specifiek zijn voor de levensfasen t.e.m. de adolescentie
- Stoornissen die ook op volwassen leeftijd kunnen voorkomen met eventueel een specifieke uitingsvorm
in kinder- en jeugdjaren
Andere verschillen tegenover psychopathologie volwassenen
- K&A zoeken meestal niet zelf hulp voor hun problemen
o De ouder en de school stellen vaak al de hulpvraag => dit is al een vertaling van/beoordeling
van het gedrag van het kind
o Je gaat om met veel meer andere personen dan het kind alleen
o Medeboordelen van de context dat het kind zich bevindt is cruciaal
- K&A zijn afhankelijk van hun gezin en hun functioneren houdt vaak direct verband met de gezinssituatie
- Ontwikkeling speelt een cruciale rol
o Iedere levensfase heeft zijn eigenheden → bepaalde zaken verwachten we op een bepaalde
leeftijd (daarom bij de casus goed naar de leeftijd kijken en welke verwachtingen hierbij samen
hangen)
- Bij diagnostisch onderzoek bij K&A meestal andere informanten dan bij volwassenen
- Interventietechnieken en organisaties van zorg voor K&A zijn anders dan bij volwassenen
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE VS PATHOLOGIE
Wanneer spreken we van psychische stoornis?--> Het is niet zoals bij de geneeskunde dat je bij de bloedanalyse
mooie waarde hebt waar je direct kan zien waar er abnormaalheden inzitten. De sociale norm beinvloedt de
diagnostiek en het kijken naar stoornissen. Het is niet altijd zwart-zit. Het zit men in de argumentatie. Sociale
norm → bepaald door wat er maatschappelijk leeft. Als de diagnose nog niet genoeg impact geeft moeten we
dit uitstellen.
- ‘Abnormaal’ verschijnsel: afwijkend van een sociale norm
o Lastig om bij kinderen vast te stellen omdat ze nog in ontwikkeling zijn.
- Veroorzaakt ongemak, lijden of bezorgdheid bij de betrokkene en/of bij de omgeving
o Omgeving: bijvoorbeeld de ouders.
8
, o Een jong kind kan ongemak en verdriet nog niet goed aangeven.
- Gedrag past binnen een psychopathologisch begrippenkader
o Kind dat zich ‘raar’ gedraagt nadat hij hard is gevallen …
o Of ‘gesnoept’ heeft van de medicijnen van de ouders …
o -> naar eerstehulppost, niet naar psycholoog of psychiater.
CLASSIFICERENDE DIAGNOSTIEK
DSM is een beschrijvende diagnostiek GEEN verklarende → opsomming symptomen zonder kijken naar etiologie
→ hechtingsstoornis wel duidelijk zien wat misloopt in ontwikkeling in gezin
- Probleemanalyse probleem vs stoornis
Systeem waarin etiket nodig om bepaalde ondersteuning te krijgen
Biedt ook ruwe handvaten voor interventie + algemeen zicht op prognose of prevalentie → hebt criteria waarop
we kunnen diagnosticeren + onderzoek op doen → kijken welke interventies kunnen helpen
- Clusering van sympotomen ) samenvatten in fenomenen/syndromen
- Diagnose is geen vaststaand feit en gebasseerd op kwaliteitsvolle diagnostiek
Belang:
- Communicatie – gemeenschappelijke taal
- “etiket” – verklaring voor wat er aan de hand is
- Indicatiestelling en verwijzing
- Ruwe handvatten voor interventie
- Algemeen zicht op prognose
- Zicht op prevalentie
Kritiek op categorisch denken
Het is een sociale norm, maar dat is ook onderhevig aan kritiek. We weten dat een stoornis heel zelden alleen
voorkomt = co-morbiditeit. → Naast de primaire diagnose/hypothese waar het merendeel van de klachten in zit,
maar waar je naast ook andere symptomen observeert die je niet kan verklaren door die primaire diagnose. Bv
bij adhd zitten er ook vaak leerstoornissen of angststoornissen. Dat maakt ook dat we die stoornissen kunnen
plakken op de realiteit dat wil de co-morbiditeit ook bewijzen dat de realiteit veel complexer is
De grens bewaken gebeurt door in grote teams te werken
- sociaal-culturele bepaaldheid van psychiatrische stoornissen
- Co-morbiditeit, symptoomshifting
- Vage omschrijvingen, wat is grens pathologie/normaliteit
- Label-maatschappij (“cfr. ADHD’ers”)
- Onderliggende transdiagnostische mechanismen
Over leeftijdscategorie geen continutiteit → diagnose is geen statisch gegeven = evolueren door de tijd. Een
diagnose komt ook zelden geïsoleerd voor (op andere terreinen andere stoornissen aanwezig)
DIAGNOSTIEK
Zowel classificerende als dimensionele diagnostiek
9
, Probleemgedrag van K/A wordt onderzocht in termen van cognitieve, sociale, emotionele, motorische functies,
lichamelijke afwijkingen en biologische kenmerken.
Elke classificerende diagnosestelling MOET gebaseerd zijn op (cfr richtlijnen kenniscentrum KJP):
- Breedband screeninginstrumenten
- Interview, observatiegegevens (en ev. ongestructureerde methoden)
- Observatiegegevens belangrijk als je met kinderen werkt → omdat kinderen niet altijd even
communicatief sterk zijn. Dus interviews met ouders, leerkrachten
- Semi-gestructureerd interview (bv K-sads, of meer specifiek ADIS/ADOS/DIVA)
- Zeer breed gaan screenen
- Belangrijk voor co-morbiditeit
- Ergste wat je kan doen is met ooglappen kijken naar het kind en vanuit één stoornis kijken. Kind
in zijn volledigheid zien. Optie openhouden of er meerdere stoornissen zijn, maar ook kijken
naar welke sterktes het kind heeft om de interventies te bepalen.
- Smalle band instrumenten
= Gestandaardiseerde onderzoeken/vragenlijsten waarbij de score bij een bepaalde kind wordt vergeleken met
een normgroep: de gemiddelde score van kinderen van eenzelfde leeftijd, eenzelfde sekse en uit eenzelfde
cultuur.
= Maat van ernst van psychiatrische stoornis
Informanten
Kind zelf → kan valide informatie geven over eigen problemen en persoonlijkheid.
- Spel en tekeningen helpen
Ouders → kijken vaak anders aan tegen de problemen.
- Dat is niet per se verkeerd. Bij sommige problemen is de informatie van het kind meer valide dan die van
de ouder: zoals gebruik van middelen en internet.
Leerkrachten → natuurlijk meer gericht op schoolse vaardigheden.
- School is vaak de eerste ‘vindplek’ bij stoornissen als dyslexie of ADHD.
- Betrekken via vragenlijsten of telefoongesprek
Artsen→ ‘kijken’ vaak ‘anders’ …
- … omdat ze zich ook op lichamelijke klachten richten. Dat kan een ander beeld opleveren. En dat is nuttig
Tweedeling in probleemgedrag
Bij het vaststellen van probleemgedrag wordt vaak onderscheid gemaakt tussen twee categorieën:
- Internaliserend
10
Les 1: Inleiding en infant psychiatry ................................................................................................................. 8
Afbakening ...........................................................................................................................................................8
Ontwikkelingspsychologie VS Pathologie .........................................................................................................8
Classificerende diagnostiek ..............................................................................................................................9
Diagnostiek ..........................................................................................................................................................9
Differentiaaldiagnose en comorbiditeit .........................................................................................................11
Theoretische kaders ...........................................................................................................................................11
Bi-directioneel model (dyade) ........................................................................................................................11
Bio-ecologische systeemmodel ......................................................................................................................12
Transactioneel model .....................................................................................................................................13
Ontwikkelignspsychopathologie model .........................................................................................................13
Interacties aanleg en omgeving .....................................................................................................................13
Infantpsychiatrie ................................................................................................................................................15
DC 0-3 jaar ......................................................................................................................................................15
Prevalentie .....................................................................................................................................................16
Verdieping: hechtingstoornissen ...................................................................................................................16
Hechtingsstoornissen .....................................................................................................................................19
Verdieping: voedingsstoornissen ...................................................................................................................22
Les 2: Eet- en gewichtsproblemen (Gastcollege) ............................................................................................ 23
Need-to-know bij eet-en gewichtsproblemen ....................................................................................................23
Eten en gewicht: een continuüm ...................................................................................................................23
Overlap eet- en gewichtsproblemen..............................................................................................................24
Multidisciplinair werken .................................................................................................................................24
DSM-criteria eetstoornissen ...............................................................................................................................24
Anorexia Nervosa ...........................................................................................................................................24
Boulimia nervosa ............................................................................................................................................25
Binge eating Disorder .....................................................................................................................................25
Andere gespecificeerde voedings- of eetstoornis ..........................................................................................26
Continuüm van eetstoornissen ......................................................................................................................26
Hoe kunnen we een eetstoornis begrijpen? .......................................................................................................27
Wie loopt er risico ..........................................................................................................................................27
Hoe kunnen we een eetstoornis herkennen? .....................................................................................................27
Diagnostiek van eetproblemen en eetstoornissen .............................................................................................29
Onderkenning.................................................................................................................................................30
Verklaring .......................................................................................................................................................32
Indicatiestelling ..............................................................................................................................................33
Behandeling van eetproblemen en eetstoornissen ............................................................................................34
Les 3: ADHD.................................................................................................................................................... 35
Inleiding ..............................................................................................................................................................35
Wat is ADHD .......................................................................................................................................................35
1
, Prevalentie en beloop .........................................................................................................................................37
Comorbiditeit .....................................................................................................................................................37
Differentiaal diagnose ........................................................................................................................................38
Etiologie .............................................................................................................................................................38
Neuropsychologische theorieën .........................................................................................................................40
Executieve FUNCTIES/ executief functioneren ..............................................................................................40
Motivationele processen................................................................................................................................42
Tijdsprocessen ................................................................................................................................................42
Toestandsregulatie .........................................................................................................................................42
Diagnostiek ........................................................................................................................................................43
Behandeling .......................................................................................................................................................45
Les 3B: Ticstoornis en trichotillomanie ........................................................................................................... 48
Stoornis van Gilles de la Tourette .......................................................................................................................49
Persisterende (chronische) motorische of vocale ticstoornis .............................................................................49
Voorlopige ticstoornis ........................................................................................................................................49
Comorbiditeit .....................................................................................................................................................50
Differentiaal diagnose ........................................................................................................................................50
Ticstoornis ..........................................................................................................................................................50
Neuropsychologie ..........................................................................................................................................50
Etiologie .........................................................................................................................................................51
Behandeling ...................................................................................................................................................51
Stereotype beweginsstoornissen (DSM 5) ..........................................................................................................52
Behandeling ...................................................................................................................................................52
Trichotillomanie (=Haaruittreksstoornis) DSM 5 ................................................................................................52
Prevalentie .....................................................................................................................................................53
Aanvangsleeftijd .............................................................................................................................................53
COMORBIDITEIT .............................................................................................................................................53
Les 4: Gedragsstoornissen .............................................................................................................................. 53
Externaliserend gedrag ......................................................................................................................................53
CASUS WIM, WARRE EN GIEL .............................................................................................................................55
DSM 5 Criteria ODD - CD ....................................................................................................................................56
DSM 5-criteria gedragsstoornsisen ................................................................................................................56
Verschillen ODD & CD ....................................................................................................................................58
Voorkomen, prognose en comorbiditeit .............................................................................................................59
Comorbiditeit: ....................................................................................................................................................60
Differentiaal diagnose ........................................................................................................................................60
Etiologie .............................................................................................................................................................61
Etiologie gedragsstoornissen .............................................................................................................................64
2
, Diagnostiek ........................................................................................................................................................64
Behandeling .......................................................................................................................................................65
Les 5: Autismespectrumstoornis .................................................................................................................... 68
ASS......................................................................................................................................................................68
Classificatiecriteria DSM 5 ..............................................................................................................................68
Savant vaardigheden ......................................................................................................................................70
Epidomiologie.....................................................................................................................................................70
Verschil jongens en meisjes met ASS .............................................................................................................71
Intelligentie ....................................................................................................................................................71
Leeftijd ...........................................................................................................................................................72
Comorbiditeit .................................................................................................................................................72
Etiologie .............................................................................................................................................................73
Gen-omgeving interactie................................................................................................................................73
Verklaringen voor de gedragingen .................................................................................................................74
Diagnostiek ........................................................................................................................................................77
Behandeling .......................................................................................................................................................79
Referentiecentra ASS .....................................................................................................................................80
Buitengewoon onderwijs Type 9 ....................................................................................................................81
Les 6: Stemmingsstoornissen ......................................................................................................................... 81
Wat is een stemming? ........................................................................................................................................81
Reguleren van emoties ..................................................................................................................................81
Sociale afstemming ........................................................................................................................................81
Basisemoties (primaire emoties) ...................................................................................................................82
Sociale (secundaire) emoties .........................................................................................................................82
Sociale cognities .............................................................................................................................................82
Wat is een stemmingsstoornis ...........................................................................................................................82
Klinisch beeld ......................................................................................................................................................83
Klinisch beeld .................................................................................................................................................83
Maatschappelijk kader ...................................................................................................................................83
Depressie ............................................................................................................................................................83
DSM-5.............................................................................................................................................................83
Disruptieve stemmingsdisregulatiestoornis ...................................................................................................83
(Majeure) Depressieve stoornis .....................................................................................................................85
Persisterende depressieve stoornis – (Dysthymie) ........................................................................................86
Bipolaire stemmingsstoornis (zelfstudie) ...........................................................................................................93
DSM-5.............................................................................................................................................................93
Ontwikkelingspsychologische benadering .....................................................................................................93
Comorbiditeit .................................................................................................................................................93
Epidemiologie.................................................................................................................................................94
Etiologie en pathogenese ...............................................................................................................................94
Diagnostiek.....................................................................................................................................................95
Differentiaaldiagnose kind/ adolescent .........................................................................................................95
Behandeling ...................................................................................................................................................96
3
, Conclusie – bipolaire stemmingsstoornis.......................................................................................................97
Les 7: Opzettelijk zelfverwonding ................................................................................................................... 98
Opzettelijk zelfverwondend gedrag (ZVG) ..........................................................................................................98
Terminologie ..................................................................................................................................................98
Prevalentie .....................................................................................................................................................98
Link met Suïcidaliteit ......................................................................................................................................98
Link met indirecte zelfbeschadiging ...............................................................................................................99
Functionaliteit ................................................................................................................................................99
DSM 5: Niet-Suïcidale zelfbeschadiging .............................................................................................................99
Proces van zelfverwondend gedrag ................................................................................................................ 100
Transdiganostische factoren ........................................................................................................................... 101
Behandeling .................................................................................................................................................... 101
Les 8: ANGSTSTOORNISSEN .......................................................................................................................... 105
Inleiding ........................................................................................................................................................... 105
Angst en vrees ............................................................................................................................................. 105
Angstistimuli- en situaties ........................................................................................................................... 105
Angststoornissen ......................................................................................................................................... 107
DSM-5 angststoornissen ................................................................................................................................. 108
Seperatieangststoornis ............................................................................................................................... 109
Sociale angststoornis (sociale fobie) ........................................................................................................... 110
Selectief mutisme ........................................................................................................................................ 110
Gegeneraliseerde angststoornissen ............................................................................................................ 111
Paniekstoornis ............................................................................................................................................. 112
Specifieke fobie ........................................................................................................................................... 113
Epidemiologie .................................................................................................................................................. 114
Comorbiditeit .................................................................................................................................................. 115
Differentiaal diagnose ..................................................................................................................................... 115
Etiologie .......................................................................................................................................................... 115
Biologische factoren .................................................................................................................................... 116
Psychologische factoren .............................................................................................................................. 116
Omgevingsinvloeden ................................................................................................................................... 117
Diagnostiek ..................................................................................................................................................... 118
Aanpak ............................................................................................................................................................ 119
Besluit .............................................................................................................................................................. 120
Obsessieve – compulsieve stoornis .............................................................................................................. 121
Dwanggedachten ............................................................................................................................................ 121
Dwanghandelingen ......................................................................................................................................... 122
Symtoomdimensies binnen oCS .................................................................................................................. 122
Epidemiologie – prevalentie ............................................................................................................................ 122
4
, Etiologie .......................................................................................................................................................... 123
Diagnostiek - meetinstrumenten ..................................................................................................................... 123
Les 9: Trauma bij kinderen ........................................................................................................................... 124
PTSS en aanpassingsstoornis........................................................................................................................... 124
Leeftijdsspecifieke reacties ......................................................................................................................... 124
Post-Traumatische stress criteria voor kinderen (+6) & adolescenten ....................................................... 124
Post-traumatische stress criteria voor kinderen (-6) .................................................................................. 126
Acute stresstoornis ..................................................................................................................................... 127
Aanpassingsstoornis .................................................................................................................................... 127
Developmental Trauma disorder ................................................................................................................ 127
Prevalentie .................................................................................................................................................. 127
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 127
Differentiaal diagnose ................................................................................................................................. 128
Kindermishandeling en complex trauma ......................................................................................................... 128
Definitie ....................................................................................................................................................... 128
Vormen........................................................................................................................................................ 129
Getuige van huiselijk geweld....................................................................................................................... 132
Prevalentiegegevens ................................................................................................................................... 133
Risico en protectieve factoren .................................................................................................................... 133
Invloed van kindermishandeling op de ontwikkeling .................................................................................. 135
Preventie en aanpak ................................................................................................................................... 136
Behandeling ................................................................................................................................................ 137
Behandeling complex trauma ..................................................................................................................... 138
Pediatrische psychologie en medisch gerelateerd trauma .............................................................................. 138
Medische procedures .................................................................................................................................. 139
Les 10: somatische symtoom- en aanverwante stoornissen ......................................................................... 140
basis: wat zijn somatische-symptoom en aanverwante stoornissen .............................................................. 140
Somatisch-symptoom stoornis ........................................................................................................................ 140
Prevalentie .................................................................................................................................................. 141
DSM-V ......................................................................................................................................................... 142
Etiologie ...................................................................................................................................................... 142
Etiologie ...................................................................................................................................................... 143
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 143
Diagnostiek.................................................................................................................................................. 143
Diagnostiek.................................................................................................................................................. 143
Differentiaaldiagnostiek .............................................................................................................................. 144
Behandeling ................................................................................................................................................ 145
Prevalentie .................................................................................................................................................. 146
Ziekteangststoornis ......................................................................................................................................... 146
DSM-V ......................................................................................................................................................... 146
Conversiestoornis ............................................................................................................................................ 147
DSM-5.......................................................................................................................................................... 147
Psychische factoren die andere medische condities beïnvloeden ................................................................... 148
DSM-5.......................................................................................................................................................... 148
5
, Gesimuleerde stoornis ..................................................................................................................................... 148
DSM-5: opgelegd aan zichzelf ..................................................................................................................... 148
DSM-5: opgelegd aan iemand anders ......................................................................................................... 148
Les 11: middelengebruik en verslaving ......................................................................................................... 150
Gerbuik – misbruik – verslaving ...................................................................................................................... 150
Definitie ....................................................................................................................................................... 150
DSM-5.......................................................................................................................................................... 150
Jongeren en middelenmisbruik........................................................................................................................ 152
Het ontstaan van verslaving ........................................................................................................................ 152
Psychiatrische comorbiditeit ....................................................................................................................... 153
Bio-psycho-sociaal model ................................................................................................................................ 154
Risicofactoren.............................................................................................................................................. 155
Adolescentie .................................................................................................................................................... 158
Behandeling .................................................................................................................................................... 159
Screening ..................................................................................................................................................... 159
Behandeling (gaat hier kort over) ............................................................................................................... 161
Special issues ................................................................................................................................................... 164
Gedragsverslaving ....................................................................................................................................... 164
Zelfstudie 1: Leerstoornissen........................................................................................................................ 167
Inleiding ........................................................................................................................................................... 167
Specifieke lees- en spellingsstoonrissen = Dyselexie ....................................................................................... 167
Diagnostische kenmerken ........................................................................................................................... 167
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 167
Voorkomen.................................................................................................................................................. 168
Etiologie ...................................................................................................................................................... 168
Differentiaaldiagnose .................................................................................................................................. 168
Behandeling ................................................................................................................................................ 168
Beloop en prognose .................................................................................................................................... 169
Specifieke rekenstoornis = dyscalculie ............................................................................................................ 169
Diagnostische kenmerken ........................................................................................................................... 169
Voorkomen.................................................................................................................................................. 170
Comorbiditeit .............................................................................................................................................. 170
Etiologie ...................................................................................................................................................... 170
Behandeling ................................................................................................................................................ 170
Zelfstudie 2: Schizofreniespectrumstoornis en andere stoornissen .............................................................. 170
Inleiding ........................................................................................................................................................... 170
Diagnostische kenmerken ............................................................................................................................... 171
Psychose .......................................................................................................................................................... 171
Wanen ......................................................................................................................................................... 171
hallucinaties ................................................................................................................................................ 172
gedesorganiseerd denken ........................................................................................................................... 172
6
, DSM-5 criteria “schizofrenie” .......................................................................................................................... 172
pscyhose als gevolg van middelenmisgebruik............................................................................................. 173
klinische fasen ............................................................................................................................................. 173
Comorbiditeit .................................................................................................................................................. 173
Voorkomen ...................................................................................................................................................... 173
Etiologie .......................................................................................................................................................... 174
Differentiaaldiagnose ...................................................................................................................................... 174
Behandeling .................................................................................................................................................... 175
Beloop en prognose ......................................................................................................................................... 176
Teksten Psychopathologie K&A .................................................................................................................... 177
Tekst 1: zelfverwondend gedrag ..................................................................................................................... 177
Tekst 2: behandelen van chronisch trauma doe je niet alleen ........................................................................ 184
Tekst 3: stoornissen in het gebruik van middelen en niet-middelengebonden verslaving .............................. 190
7
,PYSCHOPATHOLOGIE VAN KINDEREN EN ADOLESCENTEN
LES 1: INLEIDING EN INFANT PSYCHIATRY
AFBAKENING
= theoretische en empirische kennis van psychische stoornissen bij kinderen en adolescenten en processen die
tot stoornissen leiden
Ontwikkelingspsychopathologie = Geheel aan opvattingen, methoden en vraagstellingen om een beter begrip
te krijgen van afwijkend gedrag in het licht van ontwikkelingstaken, stadia en processen die de menselijke groei
kenmerken en de klinische implicaties van de verworven inzichten voor diagnostiek en behandeling
Klinische ontwikkelingspsychologie = bestudering van de normale ontwikkeling
De symtomen die je hebt hebben ook invloed op het functioneren
- Wat normaal is voor een bepaalde levensfase, kan afwijkend zijn wanneer het optreedt in andere
levensfasen
- Stoornissen die specifiek zijn voor de levensfasen t.e.m. de adolescentie
- Stoornissen die ook op volwassen leeftijd kunnen voorkomen met eventueel een specifieke uitingsvorm
in kinder- en jeugdjaren
Andere verschillen tegenover psychopathologie volwassenen
- K&A zoeken meestal niet zelf hulp voor hun problemen
o De ouder en de school stellen vaak al de hulpvraag => dit is al een vertaling van/beoordeling
van het gedrag van het kind
o Je gaat om met veel meer andere personen dan het kind alleen
o Medeboordelen van de context dat het kind zich bevindt is cruciaal
- K&A zijn afhankelijk van hun gezin en hun functioneren houdt vaak direct verband met de gezinssituatie
- Ontwikkeling speelt een cruciale rol
o Iedere levensfase heeft zijn eigenheden → bepaalde zaken verwachten we op een bepaalde
leeftijd (daarom bij de casus goed naar de leeftijd kijken en welke verwachtingen hierbij samen
hangen)
- Bij diagnostisch onderzoek bij K&A meestal andere informanten dan bij volwassenen
- Interventietechnieken en organisaties van zorg voor K&A zijn anders dan bij volwassenen
ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE VS PATHOLOGIE
Wanneer spreken we van psychische stoornis?--> Het is niet zoals bij de geneeskunde dat je bij de bloedanalyse
mooie waarde hebt waar je direct kan zien waar er abnormaalheden inzitten. De sociale norm beinvloedt de
diagnostiek en het kijken naar stoornissen. Het is niet altijd zwart-zit. Het zit men in de argumentatie. Sociale
norm → bepaald door wat er maatschappelijk leeft. Als de diagnose nog niet genoeg impact geeft moeten we
dit uitstellen.
- ‘Abnormaal’ verschijnsel: afwijkend van een sociale norm
o Lastig om bij kinderen vast te stellen omdat ze nog in ontwikkeling zijn.
- Veroorzaakt ongemak, lijden of bezorgdheid bij de betrokkene en/of bij de omgeving
o Omgeving: bijvoorbeeld de ouders.
8
, o Een jong kind kan ongemak en verdriet nog niet goed aangeven.
- Gedrag past binnen een psychopathologisch begrippenkader
o Kind dat zich ‘raar’ gedraagt nadat hij hard is gevallen …
o Of ‘gesnoept’ heeft van de medicijnen van de ouders …
o -> naar eerstehulppost, niet naar psycholoog of psychiater.
CLASSIFICERENDE DIAGNOSTIEK
DSM is een beschrijvende diagnostiek GEEN verklarende → opsomming symptomen zonder kijken naar etiologie
→ hechtingsstoornis wel duidelijk zien wat misloopt in ontwikkeling in gezin
- Probleemanalyse probleem vs stoornis
Systeem waarin etiket nodig om bepaalde ondersteuning te krijgen
Biedt ook ruwe handvaten voor interventie + algemeen zicht op prognose of prevalentie → hebt criteria waarop
we kunnen diagnosticeren + onderzoek op doen → kijken welke interventies kunnen helpen
- Clusering van sympotomen ) samenvatten in fenomenen/syndromen
- Diagnose is geen vaststaand feit en gebasseerd op kwaliteitsvolle diagnostiek
Belang:
- Communicatie – gemeenschappelijke taal
- “etiket” – verklaring voor wat er aan de hand is
- Indicatiestelling en verwijzing
- Ruwe handvatten voor interventie
- Algemeen zicht op prognose
- Zicht op prevalentie
Kritiek op categorisch denken
Het is een sociale norm, maar dat is ook onderhevig aan kritiek. We weten dat een stoornis heel zelden alleen
voorkomt = co-morbiditeit. → Naast de primaire diagnose/hypothese waar het merendeel van de klachten in zit,
maar waar je naast ook andere symptomen observeert die je niet kan verklaren door die primaire diagnose. Bv
bij adhd zitten er ook vaak leerstoornissen of angststoornissen. Dat maakt ook dat we die stoornissen kunnen
plakken op de realiteit dat wil de co-morbiditeit ook bewijzen dat de realiteit veel complexer is
De grens bewaken gebeurt door in grote teams te werken
- sociaal-culturele bepaaldheid van psychiatrische stoornissen
- Co-morbiditeit, symptoomshifting
- Vage omschrijvingen, wat is grens pathologie/normaliteit
- Label-maatschappij (“cfr. ADHD’ers”)
- Onderliggende transdiagnostische mechanismen
Over leeftijdscategorie geen continutiteit → diagnose is geen statisch gegeven = evolueren door de tijd. Een
diagnose komt ook zelden geïsoleerd voor (op andere terreinen andere stoornissen aanwezig)
DIAGNOSTIEK
Zowel classificerende als dimensionele diagnostiek
9
, Probleemgedrag van K/A wordt onderzocht in termen van cognitieve, sociale, emotionele, motorische functies,
lichamelijke afwijkingen en biologische kenmerken.
Elke classificerende diagnosestelling MOET gebaseerd zijn op (cfr richtlijnen kenniscentrum KJP):
- Breedband screeninginstrumenten
- Interview, observatiegegevens (en ev. ongestructureerde methoden)
- Observatiegegevens belangrijk als je met kinderen werkt → omdat kinderen niet altijd even
communicatief sterk zijn. Dus interviews met ouders, leerkrachten
- Semi-gestructureerd interview (bv K-sads, of meer specifiek ADIS/ADOS/DIVA)
- Zeer breed gaan screenen
- Belangrijk voor co-morbiditeit
- Ergste wat je kan doen is met ooglappen kijken naar het kind en vanuit één stoornis kijken. Kind
in zijn volledigheid zien. Optie openhouden of er meerdere stoornissen zijn, maar ook kijken
naar welke sterktes het kind heeft om de interventies te bepalen.
- Smalle band instrumenten
= Gestandaardiseerde onderzoeken/vragenlijsten waarbij de score bij een bepaalde kind wordt vergeleken met
een normgroep: de gemiddelde score van kinderen van eenzelfde leeftijd, eenzelfde sekse en uit eenzelfde
cultuur.
= Maat van ernst van psychiatrische stoornis
Informanten
Kind zelf → kan valide informatie geven over eigen problemen en persoonlijkheid.
- Spel en tekeningen helpen
Ouders → kijken vaak anders aan tegen de problemen.
- Dat is niet per se verkeerd. Bij sommige problemen is de informatie van het kind meer valide dan die van
de ouder: zoals gebruik van middelen en internet.
Leerkrachten → natuurlijk meer gericht op schoolse vaardigheden.
- School is vaak de eerste ‘vindplek’ bij stoornissen als dyslexie of ADHD.
- Betrekken via vragenlijsten of telefoongesprek
Artsen→ ‘kijken’ vaak ‘anders’ …
- … omdat ze zich ook op lichamelijke klachten richten. Dat kan een ander beeld opleveren. En dat is nuttig
Tweedeling in probleemgedrag
Bij het vaststellen van probleemgedrag wordt vaak onderscheid gemaakt tussen twee categorieën:
- Internaliserend
10
