Samenvatting Argumentatieleer

ARGUMENTATIELEER
Inhoud
INTRODUCTIE................................................................................................. 4
HOOFDSTUK 1: BASISBEGRIPPEN....................................................................5
WAT IS ARGUMENTATIE?........................................................................................................ 5
Enkele voorbeelden...................................................................................................... 5
Kenmerken................................................................................................................... 6
Evaluatie van argumentaties........................................................................................ 7
ARGUMENTEREN ALS TAALHANDELING/SPEECH ACT......................................................................8
Basiscomponenten van de taalhandeling.....................................................................8
Geslaagdheidsvoorwaarden (felicity conditions)..........................................................9
Typologie van taalhandelingen....................................................................................9
Soorten taalhandelingen in gegevens en standpunt..................................................11
De argumentatie als complexe taalhandeling............................................................11
OVERTUIGEN M.B.V. ETHOS, PATHOS EN LOGOS......................................................................12
Ethos.......................................................................................................................... 12
Pathos........................................................................................................................ 13
Logos.......................................................................................................................... 13
Structuur van de cursus............................................................................................. 13
ARGUMENTATIELEER VS LOGICA............................................................................................. 13
ARGUMENTEREN VS REDENEREN............................................................................................ 14
ARGUMENTEREN VS VERKLAREN............................................................................................ 15
Verklaring vs uitleg.................................................................................................... 15
Soorten verklaringen..................................................................................................16
Verklaren vs argumenteren........................................................................................18
Verklaren vs begrijpen...............................................................................................18
HOOFDSTUK 2: INDICATOREN EN STRUCTUREN..............................................20
ARGUMENTATIEVE INDICATOREN............................................................................................ 20
Verklarende indicatoren versus argumentatieve indicatoren.....................................20
Indicatoren van argument/gegevens vs conclusie/standpunt.....................................20
ARGUMENTATIESTRUCTUREN................................................................................................. 22
Nevenschikkende vs meervoudige argumentatiestructuur........................................22
Argumentatiestructuur met substandpunten en/of tegenargumenten.......................23
HOOFDSTUK 3: HET CATEGORISCH SYLLOGISME.............................................25
BASISBEGRIPPEN PREDICAATLOGICA.......................................................................................25
Het Aristotelisch vierkant........................................................................................... 25
Categorische uitspraken............................................................................................. 27
Venn-diagrammen voor Categorische uitspraken.......................................................28
Conversie................................................................................................................... 30
Obversie..................................................................................................................... 31
HET CATEGORISCH SYLLOGISME............................................................................................ 32
Het basispatroon........................................................................................................ 32
Venn-diagrammen voor het Categorisch syllogisme..................................................33
Redeneerfouten.......................................................................................................... 35
HET QUASI-CATEGORISCH SYLLOGISME...................................................................................35
De twee basispatronen............................................................................................... 35
Venn-diagrammen voor het Quasi-categorisch Syllogisme.........................................36
Redeneerfouten.......................................................................................................... 37

1

,HOOFDSTUK 4: HET PROPOSITIONEEL SYLLOGISME........................................39
BASISBEGRIPPEN PROPOSITIELOGICA.......................................................................................39
Waarheidstafels voor negatie, conjunctie en disjunctie..............................................39
Materiële implicatie en equivalentie...........................................................................40
De wet van de Contrapositie......................................................................................41
Van geldige redenering naar tautologie.....................................................................42
MODUS PONENS................................................................................................................ 43
MODUS TOLLENS EN REDUCTIO AB ABSURDUM........................................................................43
Modus Tollens............................................................................................................ 43
Reductio ad absurdum (bewijs uit het ongerijmde)....................................................44
HET HYPOTHETISCH EN DISJUNCTIEF SYLLOGISME......................................................................45
Het hypothetisch syllogisme......................................................................................45
Het disjunctief syllogisme...........................................................................................46
REDENEERFOUTEN.............................................................................................................. 46
HOOFDSTUK 5: REDENEREN MET LOGISCHE OPERATOREN IN NATUURLIJKE TAAL
................................................................................................................... 49
CONTRADICTIE................................................................................................................... 49
TRANSITIVITEIT................................................................................................................... 49
“EN” VERSUS CONJUCTIE..................................................................................................... 49
“OF” VERSUS DISJUNCTIE..................................................................................................... 50
“ALS…DAN” VERSUS MATERIËLE IMPLICATIE............................................................................51
HOOFDSTUK 6: DEDUCTIE, INDUCTIE EN ABDUCTIE.........................................55
DEDUCTIE......................................................................................................................... 55
INDUCTIE.......................................................................................................................... 57
ABDUCTIE......................................................................................................................... 57
HOOFDSTUK 7: ENTHYNEEM, EPICHEIREEM EN MODEL VAN TOULMIN..............61
HET ENTHYMEEM: DEDUCTIE MET ONTBREKENDE PREMISSEN.......................................................61
PROBLEMEN MET ONTBREKENDE PREMISSEN.............................................................................62
HET EPICHEIREEM: DEDUCTIE EN ONDERSTEUNENDE PREMISSEN...................................................63
HET MODEL VAN TOULMIN.................................................................................................... 64
HOOFDSTUK 8: ARGUMENTATIE DOOR ASSOCIATIE: OPEENVOLGING EN CO-
EXISTENTIE.................................................................................................. 67
ARGUMENTATIE O.B.V. OPEENVOLGINGSRELATIES (“NA ELKAAR”).................................................68
Causaliteit (“objectief”)..............................................................................................68
Evaluatie (“subjectief”)..............................................................................................68
ARGUMENTATIE O.B.V. CO-EXISTENTIERELATIES (“TEGELIJK”)......................................................69
Persoon-gedrag.......................................................................................................... 70
Persoon-groep............................................................................................................ 70
Wezen-symptoom...................................................................................................... 70
HOOFDSTUK 9: ARGUMENTATIE DOOR ASSOCIATIE: INDUCTIE/ANALOGIE........71
ARGUMENTATIE O.B.V. INDUCTIE/GENERALISATIE.......................................................................71
ARGUMENTATIE O.B.V. ANALOGIE/VERGELIJKING........................................................................71

HOOFDSTUK 10: ARGUMENTATIE DOOR DISSOCIATIE......................................74
HOOFDSTUK 11: DROGREDENEN M.B.T. ZENDER EN ONTVANGER....................75
ARGUMENTUM AD HOMINEM................................................................................................. 75
ARGUMENTUM AD POPULUM (BANDWAGON ARGUMENT)..............................................................75
ARGUMENTUM AD VERECUNDIAM........................................................................................... 76
ARGUMENTUM AD MISERCORDIAM.......................................................................................... 76
2

, ARGUMENTUM AD BACULUM................................................................................................. 76

HOOFDSTUK 12: DROGREDENEN M.B.T. DE BOODSCHAP.................................78
VERSCHUIVEN VAN DE BEWIJSLAST......................................................................................... 78
STANDPUNT VAN TEGENSTANDER VERTEKENEN (DE STROMAN).....................................................78
ARGUMENTUM AD IGNORANTIAM............................................................................................ 78
CIRKELREDENERING (PETITIO PRINCIPII/BEGGING THE QUESTION)..................................................79
POST HOC ERGO PROPTER HOC............................................................................................. 79
ARGUMENTUM AD CONSEQUENTIAM........................................................................................ 79
HELLEND VLAK (SLIPPERY SLOPE) ARGUMENT...........................................................................80
DIVISIO............................................................................................................................ 80
COMPOSITIO / SECUNDUM QUID............................................................................................ 80
OPDRACHTEN.................................................................................................................... 80




3

,Introductie
Studiemateriaal:
- Syllabus
 Beknopt
 Niet voldoende enkel dat te studeren
- Colleges

Structuur:
I. Inleiding
II. Logische argumentatieschema’s
 Deductie: theorie  empirie
III. Quasi-logische argumentatieschema’s
IV. Ondersteunende argumentatieschema’s
V. Drogredenen

Examen:
Openvragen:
- 1/5 of 1/4: theorievragen (reproductievragen)
- Rest: toepassingsvragen (= analyse van argumentaties)




4

,DEEL I: INLEIDING
Hst. 1 BASISBEGRIPPEN
1.1 Wat is argumentatie?
1.2 Argumenteren als taalhandeling/speech act
1.3 Overtuigen m.b.v. Ethos, Pathos en Logos
1.4 Argumentatieleer vs logica
1.5 Argumenteren vs redeneren
1.6 Argumenteren vs verklaren

Hst. 2 INDICATOREN EN STRUCTUREN
2.1 Argumentatieve indicatoren
2.2 Argumentatiestructuren



Hoofdstuk 1: basisbegrippen
Wat is argumentatie?
Argumentatie
 Doelstelling: overtuigen

Enkele voorbeelden
Onderscheid standpunt en rechtvaardiging:
(1) Moeder tegen dochter: Zet het uit je hoofd dat je alleen op vakantie gaat. Daar komt
helemaal niets van in huis! Toen je zus veertien was lieten we haar ook niet gaan.
 Standpunt: spreker zegt tegen toehoorder “jij gaat niet alleen op vakantie”
 Rechtvaardiging: toen was het niet aanvaardbaar “je zus ging ook niet toen
ze 14 was”

(2) Tom: Uiteraard ben ik voorstander van zwaardere straffen voor drugsverslaafden.
Jan: Wat?
Tom: Wel, anders zal het probleem erger en erger worden.
Jan: Wat bedoel je daar nu mee?
Tom: Kijk, het zit zo: voor je het weet verspreidt het idee zich dat de overheid toch
niets zal ondernemen, zelfs wanneer iemand op heterdaad betrapt wordt, en zo
zullen er al snel duizenden druggebruikers bij komen.
 Spreker: Tom
 Standpunt: zwaardere straffen
 Argumenten (rechtvaardiging): 2e zin en laatste zin
o Soort van drogredenering: the slippery slope (zie einde
cursus)
 Toehoorder: Jan

(3) Brief aan de redactie. Geachte, Zou het niet mogelijk zijn om bij het opstarten van
een derde televisiekanaal het probleem van de “commerciële onderbrekingen” op te
lossen door de zender exclusief voor te behouden voor reclame? Op die manier
zouden de programma’s op de bestaande commerciële zender vrij kunnen gemaakt
worden van onderbrekingen: dit zou niet alleen tegemoet komen aan de
verzuchtingen van diegenen die een hekel hebben aan televisiereclame, het zou ook
de - naar ik begrepen heb miljoenen - kijkers die “de advertenties” als het
belangrijkste onderdeel van hun kijkervaring beschouwen tot gelukkigere mensen
maken.

5

,Overeenkomst 3 voorbeelden:
- Mensen willen overtuigen
- De spreker neemt aan dat de toehoorder het niet zomaar zullen aannemen
- Argumentatie nodig

(4) De argumentatie van Sarah Van Hoof, dat variatie op een taal succesvolle
communicatie niet hoeft te hinderen (DS 2 februari), is even lachwekkend als de
bewering indertijd dat we ‘mismeesterd’ waren door de voorvechters van het ABN
(Johan De Schryver in DS 3 november 2014 ). ‘Wat we zelf praten... ?’, 6 februari
2015, Hans Vandevoorde)
 Subjectief
 Evaluatie van de standpunten is subjectief

(5) Tuymans en zijn verdedigers (of het nu collega-kunstenaars zijn, critici of academici)
vertrekken vanuit de normen van het eigen veld. Hun argumentatie komt neer op:
‘Maar wij doen dat hier allemaal! Dat heet appropriation art. Binnen onze
gemeenschap wordt het gezien als een vorm van commentaar. (‘Stap eens uit je
veld’, 24 januari 2015, Tom Naegels)
 Subjectief
 “Binnen onze gemeenschap wordt het gezien als een vorm van
commentaar”
 Je gaat ervan uit dat buiten de gemeenschap het anders wordt
gezien

(6) Na de herdeliberatie annuleerde de examencommissie weliswaar de giscorrectie,
maar Cooreman kreeg voor die vraag geen positief punt. Als ze dat had gekregen,
zou ze geslaagd zijn en had ze eind september aan de opleiding kunnen beginnen.
De Raad van State volgde deze week die argumentatie. (‘Communicatie over
toelatingsexamen is beschamend’, 21 november 2014 om 15:21 door evg. Bron:
BELGA)
 Subjectief
 De interpretatie van de rechters: “volgde die argumentatie”
 De argumentatie is voldoende/goed om te volgen, of beter dan een andere
argumentatie
 Advocaten proberen zo overtuigend mogelijk te zijn.

(7) De een zijn futiliteit is de ander zijn halszaak. Vorige week meenden drie
parlementsleden het wel degelijk ernstig met hun voorstel om de provincie
Antwerpen te herdopen, hoe labiel hun argumentatie ook was, en hoe snel het ook
werd weggewuifd. Dat het wat zou kosten aan logo’s en briefhoofden, vonden ze
geen hinder. (‘Zwartepietluttigheid’, 19 november 2014, Marc Reynebeau)

Kenmerken

1. Argumentatie is een verbale activiteit
 Natuurlijke taal gebruiken
 Staat ten opzichte van logische taal
 Logische taal is betrouwbaarder
 Makkelijke gevolgtrekking
 Nuances (pragmatiek) gaan verloren
o Pragmatiek: alles wat geïnterpreteerd wordt, maar niet
letterlijk gezegd wordt.
o Logische talen zijn arm op het gebied van pragmatiek
 Gebaseerd op logische argumentatieschema’s
 Zijn rijker, uitgebreider, contextgebonden
 Nuances

6

, 2. Argumentatie is een sociale activiteit
 Je hebt een spreker en een toehoorder nodig
 Een zender en een ontvanger
 Meerdere partijen
 Situatie waarbij een potentieel conflict is en waarbij het neerkomt dat je
iemand wilt overtuigen
3. Argumentatie is een verstandelijke activiteit
 <-> emotioneel
4. Argumentatie draait om een standpunt, mening
 4 & 5 kun je niet los van elkaar zien
 Er kunnen meningsverschillen zijn, je probeert andere te overtuigen van
jouw gelijk
5. Argumentatie dient ter rechtvaardiging van een standpunt
 Soms rechtvaardiging impliciet
 Nieuwe informatie aanreiken en is een fundamenteel deel van
argumentatie
6. Argumentatie bestaat uit een constellatie van uitspraken met
rechtvaardigingspretentie
 Wanneer je een standpunt en rechtvaardiging samen neemt
 Een structuur die je in hiërarchische termen kunt voorstellen
 Een netwerk van redeneringen
 Reeks van zinnen die aan elkaar vasthangen
7. Argumentatie is gericht op verkrijgen van instemming van een rationeel
oordelend publiek
 Hoort bij 3: je wilt hun laten instemmen
 Poging om iets gedaan te krijgen van je toehoorder
 Inspanning van je publiek
 Spreker doet ook een inspanning

(8) De buren zijn (wellicht) niet thuis, want hun auto staat niet in de carport.
- Gevolgtrekking op basis van visueel bewijs
- Standpunt
 Mijn bewering
 De buren zijn niet thuis
 “wellicht”: niet 100% zeker
- Rechtvaardiging
 Bewijs
 De auto staat er niet
 “want”: belangrijk woord = connector

(9) Ik heb Joke en Judith samen zien joggen. Ze zullen hun ruzie dus wel bijgelegd
hebben.
- Rechtvaardiging:
 Rechtvaardiging voor het standpunt
- Standpunt:
 “dus”
 Volgorde van standpunt en gevolgtrekking ligt niet vast.
(vaak standpunt eerst en daarna rechtvaardiging)

Evaluatie van argumentaties

1. Onderscheid tussen deugdelijke en ondeugdelijke vertrekpunten van argumentaties
2. Onderscheid tussen deugdelijke en ondeugdelijke argumentatieschema’s
3. Systematische beschrijving van normen/criteria bij beoordeling van deugdelijkheid (in
1. en 2.)
7

, - Argumentaties zijn (meestal) subjectief
- Subjectief evalueren
- 1 & 2 verschil tussen vertrekpunten en argumentatieschema’s
- Beschrijven van de ingrediënten van de schema’s
- Zijn die deugdelijk?
- Ontleden en evalueren


Argumenteren als taalhandeling/speech act
John Austin: how to do things with words

Als je een bepaalde zin uitspreekt of op papier zet of een bepaalde talige handeling
verricht, gaat dat een bepaalde functie, elementen, eigenschappen hebben.

Basiscomponenten van de taalhandeling

3 basiscomponenten:
- Locutie = locutieve handeling
 Loqui (latijn)
 Wat er fysiek gebeurd
 Utterance act: materiële/fysische handeling: spraakklanken uiten;
lettertekens schrijven
 HOE SPREEK JE
 Hier moet er sprake zijn van een taaluiting (gesproken taal of
lettertekens)  er moet een taaluiting geformuleerd worden.
 Met micro, verbaal, schriftelijk uitdrukken
 Hoe spreek je?
 Propositional act: referentiële achtergrond, verwijzing naar fictieve/reële
wereld
 WAAROVER SPREEK JE ?
 Inhoud
 Waarover spreek je?
 Referentieel: taal en een concrete werkelijkheid
o Verwijzen naar de reële of fictieve wereld?
 De context waarin je een bepaalde uiting moet evalueren
 Nog niet te veel inhoudelijke evalueren
- Illocutie = illocutieve handeling (“taalhandeling” in enge zin)
 Manier waarop de referentiële situatie wordt benaderd
 Illocutionary force
 Het doel
 Spreker
 De conventionele waarde van een zin in een communicatieve interactie
 De handeling die wordt gerealiseerd door het uitspreken van een bepaalde
uiting
 Conventionele waarde
o VB: iemand vraagt het zout aan tafel
o De vraag gaat niet beantwoord worden met “ja” of “nee”
o Maar er gaat een actie uitgevoerd worden
o Wat is de actie die uitgevoerd is?
o Antwoord: de spreker drukt iets uit dat een reactie vereist
 WAT HEB JE GEDAAN DOOR TE SPREKEN = ACTIE ?
- Perlocutie = perlocutieve handeling
 Perlocutief doel = doel dat spreker nastreeft met
uitdrukking/taalhandeling
 Perlocutionair effect = effect dat een uitdrukking/taalhandeling
teweegbrengt
 WAT ZIJN DE GEVOLGEN VAN JE SPREKEN = REACTIE?
8