Markt en Prijzen: theorie
MODULE 0: wat is economie? + welvaart
Inleidende begrippen
Descriptief/positief = hoe de zaken zijn (= feiten)
Prescriptief/normatief = hoe de zaken zouden moeten zijn
Lopende inputs = worden ‘vernietigd’ door productie (grond & hulpstoffen)
Productiefactoren: arbeid & kapitaal
Toegevoegde waarde
= waarde die arbeid en kapitaal aan lopende inputs toevoegen
= bruto-toegevoegde waarde
- depreciatie (= waardevermindering kapitaal goederen door slijtage)
= netto-toegevoegde waarde = netto TW Vergoeding:
- loon
- huur
Hoe welvarend zijn we? - interest
- dividend
Inkomen en TW
bbp = som van alle TW
= marktwaarde van alle finale G&D
=> bbp als maatstaf voor welvaart
Rekening houden met de tijd => inflatie
Tussen verschillende landen => koopkrachtpariteiten vb.: uitdrukken in $
Groeivoet = procentuele stijging in bbp (per capita)
bbp per capita : problemen/beperkingen
1. meet ook “verwerpelijke” activiteiten
2. gemiddelde => zegt niets over de verdeling van de welvaart
3. (inkomen) niet enige indicator van welvaart
Waarom zijn we zo welvarend?
Arbeidsproductiviteit = (onbeperkt) => basis welvaartstoename
3 REDENEN PRODUCTIVITEITSSTIJGINGEN
1. specialisatie en arbeidsverdeling: adam smith
2. technologische vooruitgang
doemscenario van Malthus:
Welvaart => bevolking => voedselproductie moet
MAAR voordeel/capita => hongersnood, ziektes, oorlog
=> scenario niet gebeurt door: technologische wijzigingen: geboortecontrole EN meststoffen
1
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
,3. specialisatie en handel = globalisering: Ricardo
o absoluut kosten voordeel
o comparatief voordeel
MAAR: eenmalige sterke groei of herhaalbaar
Want elektriciteit, lopend water etc
=> kan niet herhaald worden/ verbeteren
=> geen zekerheid
welke factoren hebben invloed op welvaart?
o Temperatuur
Hypothese: econ. Welvaart in warmere landen = lager
=> geen causaliteit, wel correlatie
o Cultuur
Vb.: protestantisme in W-EU => moedigt hard werken & sparen aan
=> correlatie (geen causaal verband)
= minder pessimistisch ( geografie) want kon wijzigen
o Kolonies
o Instituties
Opgericht door OH
Vb.: Noord-Korea Zuid-korea
Welvarend maar niet gelukkig?
EASTERLIN PARADOX
- bbp/capita & gem geluk (land)
- bbp/capita & gem geluk in de wereld paradoxaal
1. longitudinaal = verschillende tijdstippen
Evolutie over de tijd: inkomen maar geluk =
2. cross-sectioneel = op 1 tijdstip
Inkomensverschillen tussen & binnen landen WEL positief relatie tussen inkomen & geluk
VERKLARINGEN EASTERLIN PARADOX:
EERSTE WET VAN GROSSEN (EX.)
= extra consumptie leidt tot extra voldoening (of nut)
=> het marginaal nut (extra nut door extra consumptie) is positief MAAR ook dalend = afnemend marginaal nut
2
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
,1e hypothese: afnemend marginaal geluk
Vanaf een bepaald niveau zorgt bijkomende rijkdom niet langer voor extra geluk
longitudinale figuur (voor Japan) geldt ook in armere landen
Voorbeeld China: bbp/capita x4 MAAR geluk gelijk
2e hypothese: effect v inkomen op geluk ≠ causaal
Correlatie maar geen causaliteit
Oké want: Japan rijker, niet gelukkiger => rijkere landen gelukkiger om andere reden
andere experimenten tonen aan dat hoog inkomen wel gelukkiger maakt
3e hypothese: geluk is relatief => beste verklaring
Mensen = sociale dieren die zich vergelijken
Met andere (buren, vrienden, familie)
Met zichzelf (in het verleden)
=> naarmate dit referentiepunt hoger ligt, neemt het geluk af
Op KT kan econ. groei zorgen voor meer geluk, op LT niet
=> 13% van KT gelukswijziging blijft op LT
MODULE 1: speltheorie en productie
Is samenwerken rationeel?
Voorbeeld: golden balls: split or steal
Iedere speler streeft rationeel zijn belangen na
Iedere speler kent de spelregels:
o Volgorde:
Simultaan
Sequentieel
o # spelen:
Eenmalig
Herhaald
Grim trigger-strategie
= vriendelijk, wraakneming, vergevingsgezind
Afspreken kan rationeel zijn in een herhaald spel
Voorbeeld: kartelvorming
=> prijsafspraken = sara: ‘promise?’ & steven: ‘Yes
=> beide hogere prijzen i swear, i am going to split’
MAAR als je afwijkt gaan alle prijzen terug zakken want geen kartel meer
Besluit: samenwerken is niet perse rationeel
Afspreken om samen te werken:
Niet gemakkelijk (‘cheap talk’) in een one-shot spel
Gemakkelijker indien het spel herhaald wordt (‘trigger’)
Tit-for-tat strategie = gelijkwaardige verdeling
Je werkt o.b.v. openheid, eerlijkheid & het gezamenlijk belang
Je zoekt jou collega’s op en legt alle info op tafel
Als een collega jou een streek levert dan reageer je direct met een proportioneel antwoord
Nadat je stevig hebt gereageerd ga je terug spelen o.b.v. openheid en eerlijkheid
Publieke-goed spel
= uitbreiding gevangenendilemma naar n spelers!
Iedere speler ontvangt T tokens => Keuze: voor zichzelf houden of voor groep inzetten
3
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
,β = hoe waardevol is de groepsinzet:
n > β: individueel rationeel om T zelf te houden
β > 1: collectief rationeel om alle T voor groep in te zetten
ALS n > β > 1 => terug dilemma spel
Experimentele resultaten
1. one-shot: groepsinzet substantieel (gem 50%), niet universeel (sommige spelers dragen niks bij)
2. herhaling: groepsinzet (waardoor ronde 1 overeenkomt met one-shot spel)
3. hoe lager β, hoe lager de groepsinzet ( β => relatief gezien meer opbrengst als je zelf houd)
1. Niet enkel eigenbelang speelt een rol
2. Herhaling leidt tot meer, maar minder samenwerking
3. Eigenbelang speelt een rol
Let op: niet perse irrationeel (vorm vs inhoud voorkeuren)
+ economische studenten dragen minder bij dan andere
nature: E studenten zijn gem egoïstischer
nuture: E studenten leren wat dominante strategie is => passen die toe
Wat leert segregatie over onze voorkeuren?
Nash-evenwicht:
1. 1 speler heeft evenwicht in dominante strategie = altijd NE
2. NE ≠ evenwicht in DS
Coördinatie spel: afspreken = moeilijk door verdelingsprobleem
Belang herhaling: laat toe verdelingsprobleem op te lossen
Belang volgorde: keuze gebeurt sequentieel (leider-volger)
DUS interactie = belangrijk
Segregatie:
Onschuldige voorkeuren leiden tot sterke segregatie
=> kleine wijzigingen in voorkeuren = maakt groot verschil
Hoe winnen we de wereldbeker voetbal?
Matching pennies
Verwachte payoff speler 1 indien hij kiest voor:
A. Kop = P2 x (1) + (1-P2) x (-1)
B. Munt = P2 x (-1) + (1-P2) x (1)
=> P2 = 0.50
Verwachte payoffs moeten gelijk zijn voor alle keuze opties
MODULE 2: vraag en aanbod
Hoe ontstaan prijzen in een markt?
Lees experiment dia 5 en 6
Zijn markten soms controversieel?
Marktfalingen = markten die slecht werken
De water-diamant paradox (EX.)
4
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
, Discussie 1: is de P gelijk aan de waarde
Prijs ≠ waarde
= marginale bereidheid tot betalen (MBB) = kleinste waarde v laatst/alle gekochte eenheid
Schaarste maakt het product waardevol
=> impact schaarste op de P van water ( = MBB) bij gelijke vraag
ANTWOORD DISCUSSIE 1: nee
Discussie 2: heeft alles van waarde een prijs?
De prijs van een mensenleven
“Ford Pinto”-case:
Ford , na problemen met Pinto, beslissen of er extra bescherming nodig is?
=> kostencalculatie = discutabel
Impliciet is een waarde toegekend in geval v beslissingen!
Waardebepaling op basis van 2 methodes:
Stated preferences
Voorbeeld: via bevraging
Revealed preferences = gebaseerd op keuzes van mensen in markt
Discussie 3: is alles te koop? Moet alles te koop zijn?
een prijs plakken op iets kan ook ongewenste effecten hebben!
Voorbeeld: laatkomers in crèche een boete geven
Gevolg: meer laatkomers in crèches met boetes
=> geldelijke waarde morele boete
MODULE 3: schokken en elasticiteit
Stormweer: een ramp voor landbouwers?
Misoogst:
Prijselastische V: omzet (weinig substituten)
Prijsinelastische V: omzet (veel substituten)
= gemiddeld MAAR verdelingsaspecten
= grote verschillen binnen de groep boeren
=>
Volatiele prijzen & aanbodelasticiteit:
Inelastisch A => sterke schommelingen, volatiele prijzen
a
=> ε p
Wat is een algemeen evenwicht?
5
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
MODULE 0: wat is economie? + welvaart
Inleidende begrippen
Descriptief/positief = hoe de zaken zijn (= feiten)
Prescriptief/normatief = hoe de zaken zouden moeten zijn
Lopende inputs = worden ‘vernietigd’ door productie (grond & hulpstoffen)
Productiefactoren: arbeid & kapitaal
Toegevoegde waarde
= waarde die arbeid en kapitaal aan lopende inputs toevoegen
= bruto-toegevoegde waarde
- depreciatie (= waardevermindering kapitaal goederen door slijtage)
= netto-toegevoegde waarde = netto TW Vergoeding:
- loon
- huur
Hoe welvarend zijn we? - interest
- dividend
Inkomen en TW
bbp = som van alle TW
= marktwaarde van alle finale G&D
=> bbp als maatstaf voor welvaart
Rekening houden met de tijd => inflatie
Tussen verschillende landen => koopkrachtpariteiten vb.: uitdrukken in $
Groeivoet = procentuele stijging in bbp (per capita)
bbp per capita : problemen/beperkingen
1. meet ook “verwerpelijke” activiteiten
2. gemiddelde => zegt niets over de verdeling van de welvaart
3. (inkomen) niet enige indicator van welvaart
Waarom zijn we zo welvarend?
Arbeidsproductiviteit = (onbeperkt) => basis welvaartstoename
3 REDENEN PRODUCTIVITEITSSTIJGINGEN
1. specialisatie en arbeidsverdeling: adam smith
2. technologische vooruitgang
doemscenario van Malthus:
Welvaart => bevolking => voedselproductie moet
MAAR voordeel/capita => hongersnood, ziektes, oorlog
=> scenario niet gebeurt door: technologische wijzigingen: geboortecontrole EN meststoffen
1
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
,3. specialisatie en handel = globalisering: Ricardo
o absoluut kosten voordeel
o comparatief voordeel
MAAR: eenmalige sterke groei of herhaalbaar
Want elektriciteit, lopend water etc
=> kan niet herhaald worden/ verbeteren
=> geen zekerheid
welke factoren hebben invloed op welvaart?
o Temperatuur
Hypothese: econ. Welvaart in warmere landen = lager
=> geen causaliteit, wel correlatie
o Cultuur
Vb.: protestantisme in W-EU => moedigt hard werken & sparen aan
=> correlatie (geen causaal verband)
= minder pessimistisch ( geografie) want kon wijzigen
o Kolonies
o Instituties
Opgericht door OH
Vb.: Noord-Korea Zuid-korea
Welvarend maar niet gelukkig?
EASTERLIN PARADOX
- bbp/capita & gem geluk (land)
- bbp/capita & gem geluk in de wereld paradoxaal
1. longitudinaal = verschillende tijdstippen
Evolutie over de tijd: inkomen maar geluk =
2. cross-sectioneel = op 1 tijdstip
Inkomensverschillen tussen & binnen landen WEL positief relatie tussen inkomen & geluk
VERKLARINGEN EASTERLIN PARADOX:
EERSTE WET VAN GROSSEN (EX.)
= extra consumptie leidt tot extra voldoening (of nut)
=> het marginaal nut (extra nut door extra consumptie) is positief MAAR ook dalend = afnemend marginaal nut
2
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
,1e hypothese: afnemend marginaal geluk
Vanaf een bepaald niveau zorgt bijkomende rijkdom niet langer voor extra geluk
longitudinale figuur (voor Japan) geldt ook in armere landen
Voorbeeld China: bbp/capita x4 MAAR geluk gelijk
2e hypothese: effect v inkomen op geluk ≠ causaal
Correlatie maar geen causaliteit
Oké want: Japan rijker, niet gelukkiger => rijkere landen gelukkiger om andere reden
andere experimenten tonen aan dat hoog inkomen wel gelukkiger maakt
3e hypothese: geluk is relatief => beste verklaring
Mensen = sociale dieren die zich vergelijken
Met andere (buren, vrienden, familie)
Met zichzelf (in het verleden)
=> naarmate dit referentiepunt hoger ligt, neemt het geluk af
Op KT kan econ. groei zorgen voor meer geluk, op LT niet
=> 13% van KT gelukswijziging blijft op LT
MODULE 1: speltheorie en productie
Is samenwerken rationeel?
Voorbeeld: golden balls: split or steal
Iedere speler streeft rationeel zijn belangen na
Iedere speler kent de spelregels:
o Volgorde:
Simultaan
Sequentieel
o # spelen:
Eenmalig
Herhaald
Grim trigger-strategie
= vriendelijk, wraakneming, vergevingsgezind
Afspreken kan rationeel zijn in een herhaald spel
Voorbeeld: kartelvorming
=> prijsafspraken = sara: ‘promise?’ & steven: ‘Yes
=> beide hogere prijzen i swear, i am going to split’
MAAR als je afwijkt gaan alle prijzen terug zakken want geen kartel meer
Besluit: samenwerken is niet perse rationeel
Afspreken om samen te werken:
Niet gemakkelijk (‘cheap talk’) in een one-shot spel
Gemakkelijker indien het spel herhaald wordt (‘trigger’)
Tit-for-tat strategie = gelijkwaardige verdeling
Je werkt o.b.v. openheid, eerlijkheid & het gezamenlijk belang
Je zoekt jou collega’s op en legt alle info op tafel
Als een collega jou een streek levert dan reageer je direct met een proportioneel antwoord
Nadat je stevig hebt gereageerd ga je terug spelen o.b.v. openheid en eerlijkheid
Publieke-goed spel
= uitbreiding gevangenendilemma naar n spelers!
Iedere speler ontvangt T tokens => Keuze: voor zichzelf houden of voor groep inzetten
3
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
,β = hoe waardevol is de groepsinzet:
n > β: individueel rationeel om T zelf te houden
β > 1: collectief rationeel om alle T voor groep in te zetten
ALS n > β > 1 => terug dilemma spel
Experimentele resultaten
1. one-shot: groepsinzet substantieel (gem 50%), niet universeel (sommige spelers dragen niks bij)
2. herhaling: groepsinzet (waardoor ronde 1 overeenkomt met one-shot spel)
3. hoe lager β, hoe lager de groepsinzet ( β => relatief gezien meer opbrengst als je zelf houd)
1. Niet enkel eigenbelang speelt een rol
2. Herhaling leidt tot meer, maar minder samenwerking
3. Eigenbelang speelt een rol
Let op: niet perse irrationeel (vorm vs inhoud voorkeuren)
+ economische studenten dragen minder bij dan andere
nature: E studenten zijn gem egoïstischer
nuture: E studenten leren wat dominante strategie is => passen die toe
Wat leert segregatie over onze voorkeuren?
Nash-evenwicht:
1. 1 speler heeft evenwicht in dominante strategie = altijd NE
2. NE ≠ evenwicht in DS
Coördinatie spel: afspreken = moeilijk door verdelingsprobleem
Belang herhaling: laat toe verdelingsprobleem op te lossen
Belang volgorde: keuze gebeurt sequentieel (leider-volger)
DUS interactie = belangrijk
Segregatie:
Onschuldige voorkeuren leiden tot sterke segregatie
=> kleine wijzigingen in voorkeuren = maakt groot verschil
Hoe winnen we de wereldbeker voetbal?
Matching pennies
Verwachte payoff speler 1 indien hij kiest voor:
A. Kop = P2 x (1) + (1-P2) x (-1)
B. Munt = P2 x (-1) + (1-P2) x (1)
=> P2 = 0.50
Verwachte payoffs moeten gelijk zijn voor alle keuze opties
MODULE 2: vraag en aanbod
Hoe ontstaan prijzen in een markt?
Lees experiment dia 5 en 6
Zijn markten soms controversieel?
Marktfalingen = markten die slecht werken
De water-diamant paradox (EX.)
4
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
, Discussie 1: is de P gelijk aan de waarde
Prijs ≠ waarde
= marginale bereidheid tot betalen (MBB) = kleinste waarde v laatst/alle gekochte eenheid
Schaarste maakt het product waardevol
=> impact schaarste op de P van water ( = MBB) bij gelijke vraag
ANTWOORD DISCUSSIE 1: nee
Discussie 2: heeft alles van waarde een prijs?
De prijs van een mensenleven
“Ford Pinto”-case:
Ford , na problemen met Pinto, beslissen of er extra bescherming nodig is?
=> kostencalculatie = discutabel
Impliciet is een waarde toegekend in geval v beslissingen!
Waardebepaling op basis van 2 methodes:
Stated preferences
Voorbeeld: via bevraging
Revealed preferences = gebaseerd op keuzes van mensen in markt
Discussie 3: is alles te koop? Moet alles te koop zijn?
een prijs plakken op iets kan ook ongewenste effecten hebben!
Voorbeeld: laatkomers in crèche een boete geven
Gevolg: meer laatkomers in crèches met boetes
=> geldelijke waarde morele boete
MODULE 3: schokken en elasticiteit
Stormweer: een ramp voor landbouwers?
Misoogst:
Prijselastische V: omzet (weinig substituten)
Prijsinelastische V: omzet (veel substituten)
= gemiddeld MAAR verdelingsaspecten
= grote verschillen binnen de groep boeren
=>
Volatiele prijzen & aanbodelasticiteit:
Inelastisch A => sterke schommelingen, volatiele prijzen
a
=> ε p
Wat is een algemeen evenwicht?
5
Samenvatting Markt & Prijzen: theorie hoorcolleges TEW/HIR 2023-2024 Liv Van Dyck
