Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
INLEIDING EN THEORETISCHE PERSPECTIEVEN:
WAT IS EEN MAATSCHAPPELIJK OF SOCIAAL PROBLEEM?
‣ Bepaalde subgroepen bepalen doorheen de jaren wat een sociaal probleem is en wat niet
‣ Tot nu toe nog geen maatschappelijke consensus omtrent wat een sociaal probleem is
o vb. tabak is de 2e grootste doodsoorzaak ter wereld → is dit een sociaal probleem?
o vb. is armoede een sociaal probleem?
o vb. is het trumpisme een sociaal probleem?
o vb. is de opwarming van de aarde een sociaal probleem?
‣ Veel verschillen tussen de sociale problemen van vroeger en nu:
o Vroeger: homoseksualiteit als sociaal probleem → nu is dit geaccepteerd (ook al
ervaren ze nog heel veel haat)
o Nu: geluidoverlast en rondhangende jongeren als sociaal probleem (kinderen als
sociaal probleem) → dit was vroeger niet
ONDERSCHEID TUSSEN EEN SOCIOLOGISCH EN EEN SOCIAAL PROBLEEM:
‣ Een sociaal probleem ≠ een sociologisch probleem
‣ Een sociologisch probleem = een probleem dat door de sociologie als discipline wordt
bestudeerd omdat het interessante thema’s zijn (vb. tabak, obesitas, terrorisme, …)
‣ Tragedy of the commons: het misbruiken van een gemeenschappelijk goed voor eigen
nutsmaximalisatie → zo worden de kosten die leiden tot een groter individueel nut verdeeld
over alle gebruikers van het goed
o Dit zou een verklaring kunnen zijn voor “The case of the disappearing teaspoons”
→ een studie waarbij onderzoek werd gedaan naar het verdwijnen van lepels in
plaatsen waar veel mensen komen (resultaat was dat 80% van de lepels verdwenen
waren over de periode van 5 maanden)
Een sociaal probleem = een situatie die als problematisch wordt ervaren door een belangrijke groep
van personen, omdat ze een bedreiging vormt voor hun centrale waarden en belangen, en waarvan
wordt verondersteld dat ingrijpen noodzakelijk is om tot een aanvaardbare oplossing te komen
→ Kenmerken:
1) De situatie bestaat en wordt als problematisch ervaren (komt uit de samenleving)
o Objectief: kan een effectief probleem zijn (vb. Smog in grote steden)
o Subjectief: kan een vermeend probleem zijn (vb. vandalisme)
o Hoeft dus niet per se een objectieve waarheid te zijn!
2) De situatie wordt gedefinieerd als sociaal probleem i.f.v. de waarden en belangen van
bepaalde groepen (vb. muziek illegaal downloaden vs. terrorisme → hebben een andere waarde)
3) De waarden en belangen van belangrijke groepen met sociale, politieke en economische
macht bepalen wat een sociaal probleem is
o Kritiek: sociologie mag zich niet enkel richten op de sociale problemen volgens
dominante groepen → serieuze problemen die niet erkend zijn worden hierdoor
genegeerd → sociale problemen moeten loskomen van hun culturele definitie!!
▪ Tegenkritiek: wat zijn de waarden van de intellectuele middenklasse? En krijg
je dan geen studie van triviale onderwerpen?
4) Problemen worden pas als sociaal problematisch gezien als de situatie corrigeerbaar is (ze
moeten effectief verholpen kunnen worden)
o Kritiek: hier kan ook misbruik van gemaakt worden → een probleem creëren omdat
ze veel geld kunnen verdienen aan de oplossing die ze eigenlijk al op voorhand
hadden (wordt soms gedaan in de farmacie)
1
,Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
PERSPECTIEVEN OP SOCIALE PROBLEMEN:
‣ De verschillende perspectieven vullen elkaar aan!
Sociale pathologie benadering:
→ iets dat misgaat op microniveau kent een oorsprong op macroniveau
Historische context: 19e eeuw
1. Opkomt van het verlichtingsdenken:
‣ De wetten van de natuur: zoektocht naar wetten die ook menselijk gedrag moesten kunnen
verklaren
‣ Vooruitgang: samenlevingen evolueren van simpel naar complex
‣ Individualisme: een persoon behoort tot een groep maar zijn gedrag wordt vooral bepaald door
eigen interesses, motieven, karaktertrekken, etc.
2. Sociaal-Darwinisme en organische analogie:
‣ Maatschappelijke functie vergelijken met lichamelijke functies
‣ Individuele en institutionele storingen/defecten werden gezien als ziekte (= pathologie) voor
de sociale vooruitgang
3. Sociaal reform: industrialisatie en urbanisatie waren een aanslag op het menselijke bestaan
→ dit wouden ze veranderen door de ‘natural laws of human behaviour’ te ontdekken waarmee ze
de samenleving zouden kunnen veranderen
Gevolgen:
o Maatschappelijke transformatie is de bron van sociale problemen
o De natuurlijke stabiliteit van de samenleving is na te streven
o Wat afwijkt van de status-quo is ziek of moreel verwerpelijk
→ Sterk normatieve benadering
2
,Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
Definiëring: een sociaal probleem = ‘een schending van de morele en ethische verwachtingen’
Generatie 1: legt de schuld bij het individu & eerder conservatieve oriëntatie
‣ Oorzaken: een gebrek aan socialisatie wegens biologisch inferieur of moeilijk socialiseerbaar
→ zo ontstaan immorele personen als ‘defectives, dependants en delinquents’
Defectives kunnen helemaal niet gesocialiseerd worden
Dependants zijn beperkt in het volgen van instructies
Delinquent verwerpen de socialisatie
‣ Conditie: immoraliteit is een eigenschap van een individu
‣ Gevolgen: individueel moreel verval, niet behoren tot de sociale orde
‣ Oplossing: ‘survival of the fittest’ lost het probleem op → eugenetische oplossingen, morele
opvoeding in de middenklassenwaarden
o Men dacht dat de ‘fitste’ de sterkste was
o Tegenstelling tot wat Darwin eigenlijk bedoelde: de fitste is degene die de meeste fit
(aanpassingsvermogen) vertoont in bepaalde omstandigheden (fitheid had bij
Darwin een ander begrip!!)
Generatie 2: legt de schuld bij de samenleving en instellingen & liberale/radicale oriëntatie
‣ Oorzaken: immorele sociale condities die adequate socialisatie bemoeilijken → er is wel
socialisatie, maar gewoon verkeerd (verkeerde waarden worden aangeleerd)
→ moreel verval in de samenleving leidt tot maatschappelijk problemen
→ een morele standaard wordt niet aangehouden (vb. “onze planeet is aan het vergaan omdat we
als mens niet duurzaam kunnen leven”)
‣ Conditie: problemen ontwikkelen zich vanuit maatschappelijke fenomenen (vb. nieuwe
technologie, bevolkingsdichtheid, …)
‣ Gevolg: meer algemeen verspreid, maatschappelijk moreel verval
‣ Oplossing: morele opvoeding om de waarden van mensen te wijzigen
Voorbeeld: tekst van Philips Slater (1970): “The Pursuit of Loneliness”
‣ Hoogmoderne samenleving: economie / zakenleven verwijdert mensen van elkaar door de
nadruk te leggen op individuele competitie → gevolg: eenzaamheid en gebrek aan
verbondenheid
‣ Lokale gemeenschappen en families zijn de laatste oases van gemeenschap en
relatiegerichtheid → plaatsen waar je echt nog connectie kan maken met elkaar
‣ Individualistische reacties op behoefte aan verbondenheid leiden tot verder afbraak van deze
oases van verbondenheid → manier waarop we reageren op die individualistisch push, op die
frustratie aan de behoefte van verbondenheid, creëert net meer vervreemding! (vb. we leren om
onze behoefte aan verbondenheid te drukken door meer belang te geven aan autonomie: we willen niet
afhankelijk zijn van anderen omdat we in die afhankelijkheid ontgoocheld kunnen worden)
→ gekwetst zelfbeeld leidt tot een verder gekwetst zelfbeeld
o Ontkenning van de nood aan verbondenheid door afhankelijkheid van anderen te
verminderen
o Gekwetst zelfbeeld wordt artificieel opgewekt door een individualistische zoektocht
naar status en zelfwaarde
o Gevolg: competitie tussen ego’s (zoektocht naar authenticiteit drijft ons uit elkaar)
MAAR toch een toename van uniformiteit (doordat iedereen naar hetzelfde op zoek
is)
‣ Conclusie: de individualistische reactie van de burgers op gebrek aan diepgaande relaties leidt
tot verdere verbreiding van deze sociale pathologie
3
, Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
Sociale disorganisatie benadering:
Historische context: 20e eeuw
‣ Migratie, urbanisatie en industrialisatie
‣ Sociale disorganisatie ziet de samenleving als een complex systeem waarvan subsystemen in
dynamisch evenwicht moeten zijn → bij verandering van het systeem: gebrek aan aanpassing
van de subsystemen waardoor disorganisatie ontstaat
(functionalistisch perspectief: samenleving bestaat uit verschillende subsystemen die elkaar
beïnvloeden en in dynamisch evenwicht zijn)
‣ Gevolg:
o Sociale problemen lijken sterkt toe te nemen
o Sociale pathologieaspect blijkt ontoereikend
Definiëring: een sociaal probleem = ‘een vorm van sociale disorganistie’
‣ Oorzaken: te bruuske technologische, demografische en culturele veranderingen
→ snelle technologische transformaties leiden tot:
o Gebrek aan coördinatie
o Afname van de bruikbaarheid van heersende normen (“zo hebben we het hier altijd
gedaan”) → normenloosheid, conflicten tussen culturen, en normatieve breakdown
Normeloosheid Er bestaan geen regels
Conflict tussen culturen 2 tegengestelde soorten regels bestaan: het volgen van de
eerste soort aan regels kan aanstootgevend zijn voor de
andere cultuur aan regels
Normatieve breakdown Het volgen van regels leidt niet tot de beoogde doelstellingen
‣ Conditie: het natuurlijk dynamisch evenwicht wordt verstoord
‣ Gevolgen:
o Voor individuen: persoonlijke disorganisatie geeft stress (vb. psychische stoornis)
o Voor het sociale systeem: sociale transformatie, vernietiging van het systeem,
gedesorganiseerd overleven
‣ Oplossingen: zorgen voor een meer geleidelijke transformatie van samenlevingen,
bijvoorbeeld door het afremmen van technologische evolutie
Voorbeeld: tekst van Faris, R. (1939): “Mental Disorders in Urban Areas.”
‣ Uitgangspunt: de sociale geografie van sociale problemen is een weerspiegeling van de sociale
disorganisatie van urbane centra
‣ Alle Noord-Amerikaanse grootsteden bevallen een aantal gebieden, als concentrische cirkels
rondom een centraal zakencentrum
→ elk gebied heeft een specifieke klassensamenstelling, een specifieke stedelijke functie en
een bepaalde graad van sociale organisatie
o Zone 1: centraal zakencentrum: geen stabiele gemeenschap, puur een
werkplek
o Zone 2: transitiezone → ongeschoolde arbeiders, lage inkomens, eerste
generatie immigranten, studio’s voor lagere bedienden, geen permanente
bewoning, hoge graad van sociale disorganisatie
o Zone 3: arbeiderswijken → geschoolde arbeiders in stabiele woonwijken,
tweede generatie immigranten
o Zone 4 en 5: appartementen en woonwijken voor pendelaars → hoge middenklasse, stabiele en
residentiële buurten, hoge graad van sociale organisatie
4
INLEIDING EN THEORETISCHE PERSPECTIEVEN:
WAT IS EEN MAATSCHAPPELIJK OF SOCIAAL PROBLEEM?
‣ Bepaalde subgroepen bepalen doorheen de jaren wat een sociaal probleem is en wat niet
‣ Tot nu toe nog geen maatschappelijke consensus omtrent wat een sociaal probleem is
o vb. tabak is de 2e grootste doodsoorzaak ter wereld → is dit een sociaal probleem?
o vb. is armoede een sociaal probleem?
o vb. is het trumpisme een sociaal probleem?
o vb. is de opwarming van de aarde een sociaal probleem?
‣ Veel verschillen tussen de sociale problemen van vroeger en nu:
o Vroeger: homoseksualiteit als sociaal probleem → nu is dit geaccepteerd (ook al
ervaren ze nog heel veel haat)
o Nu: geluidoverlast en rondhangende jongeren als sociaal probleem (kinderen als
sociaal probleem) → dit was vroeger niet
ONDERSCHEID TUSSEN EEN SOCIOLOGISCH EN EEN SOCIAAL PROBLEEM:
‣ Een sociaal probleem ≠ een sociologisch probleem
‣ Een sociologisch probleem = een probleem dat door de sociologie als discipline wordt
bestudeerd omdat het interessante thema’s zijn (vb. tabak, obesitas, terrorisme, …)
‣ Tragedy of the commons: het misbruiken van een gemeenschappelijk goed voor eigen
nutsmaximalisatie → zo worden de kosten die leiden tot een groter individueel nut verdeeld
over alle gebruikers van het goed
o Dit zou een verklaring kunnen zijn voor “The case of the disappearing teaspoons”
→ een studie waarbij onderzoek werd gedaan naar het verdwijnen van lepels in
plaatsen waar veel mensen komen (resultaat was dat 80% van de lepels verdwenen
waren over de periode van 5 maanden)
Een sociaal probleem = een situatie die als problematisch wordt ervaren door een belangrijke groep
van personen, omdat ze een bedreiging vormt voor hun centrale waarden en belangen, en waarvan
wordt verondersteld dat ingrijpen noodzakelijk is om tot een aanvaardbare oplossing te komen
→ Kenmerken:
1) De situatie bestaat en wordt als problematisch ervaren (komt uit de samenleving)
o Objectief: kan een effectief probleem zijn (vb. Smog in grote steden)
o Subjectief: kan een vermeend probleem zijn (vb. vandalisme)
o Hoeft dus niet per se een objectieve waarheid te zijn!
2) De situatie wordt gedefinieerd als sociaal probleem i.f.v. de waarden en belangen van
bepaalde groepen (vb. muziek illegaal downloaden vs. terrorisme → hebben een andere waarde)
3) De waarden en belangen van belangrijke groepen met sociale, politieke en economische
macht bepalen wat een sociaal probleem is
o Kritiek: sociologie mag zich niet enkel richten op de sociale problemen volgens
dominante groepen → serieuze problemen die niet erkend zijn worden hierdoor
genegeerd → sociale problemen moeten loskomen van hun culturele definitie!!
▪ Tegenkritiek: wat zijn de waarden van de intellectuele middenklasse? En krijg
je dan geen studie van triviale onderwerpen?
4) Problemen worden pas als sociaal problematisch gezien als de situatie corrigeerbaar is (ze
moeten effectief verholpen kunnen worden)
o Kritiek: hier kan ook misbruik van gemaakt worden → een probleem creëren omdat
ze veel geld kunnen verdienen aan de oplossing die ze eigenlijk al op voorhand
hadden (wordt soms gedaan in de farmacie)
1
,Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
PERSPECTIEVEN OP SOCIALE PROBLEMEN:
‣ De verschillende perspectieven vullen elkaar aan!
Sociale pathologie benadering:
→ iets dat misgaat op microniveau kent een oorsprong op macroniveau
Historische context: 19e eeuw
1. Opkomt van het verlichtingsdenken:
‣ De wetten van de natuur: zoektocht naar wetten die ook menselijk gedrag moesten kunnen
verklaren
‣ Vooruitgang: samenlevingen evolueren van simpel naar complex
‣ Individualisme: een persoon behoort tot een groep maar zijn gedrag wordt vooral bepaald door
eigen interesses, motieven, karaktertrekken, etc.
2. Sociaal-Darwinisme en organische analogie:
‣ Maatschappelijke functie vergelijken met lichamelijke functies
‣ Individuele en institutionele storingen/defecten werden gezien als ziekte (= pathologie) voor
de sociale vooruitgang
3. Sociaal reform: industrialisatie en urbanisatie waren een aanslag op het menselijke bestaan
→ dit wouden ze veranderen door de ‘natural laws of human behaviour’ te ontdekken waarmee ze
de samenleving zouden kunnen veranderen
Gevolgen:
o Maatschappelijke transformatie is de bron van sociale problemen
o De natuurlijke stabiliteit van de samenleving is na te streven
o Wat afwijkt van de status-quo is ziek of moreel verwerpelijk
→ Sterk normatieve benadering
2
,Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
Definiëring: een sociaal probleem = ‘een schending van de morele en ethische verwachtingen’
Generatie 1: legt de schuld bij het individu & eerder conservatieve oriëntatie
‣ Oorzaken: een gebrek aan socialisatie wegens biologisch inferieur of moeilijk socialiseerbaar
→ zo ontstaan immorele personen als ‘defectives, dependants en delinquents’
Defectives kunnen helemaal niet gesocialiseerd worden
Dependants zijn beperkt in het volgen van instructies
Delinquent verwerpen de socialisatie
‣ Conditie: immoraliteit is een eigenschap van een individu
‣ Gevolgen: individueel moreel verval, niet behoren tot de sociale orde
‣ Oplossing: ‘survival of the fittest’ lost het probleem op → eugenetische oplossingen, morele
opvoeding in de middenklassenwaarden
o Men dacht dat de ‘fitste’ de sterkste was
o Tegenstelling tot wat Darwin eigenlijk bedoelde: de fitste is degene die de meeste fit
(aanpassingsvermogen) vertoont in bepaalde omstandigheden (fitheid had bij
Darwin een ander begrip!!)
Generatie 2: legt de schuld bij de samenleving en instellingen & liberale/radicale oriëntatie
‣ Oorzaken: immorele sociale condities die adequate socialisatie bemoeilijken → er is wel
socialisatie, maar gewoon verkeerd (verkeerde waarden worden aangeleerd)
→ moreel verval in de samenleving leidt tot maatschappelijk problemen
→ een morele standaard wordt niet aangehouden (vb. “onze planeet is aan het vergaan omdat we
als mens niet duurzaam kunnen leven”)
‣ Conditie: problemen ontwikkelen zich vanuit maatschappelijke fenomenen (vb. nieuwe
technologie, bevolkingsdichtheid, …)
‣ Gevolg: meer algemeen verspreid, maatschappelijk moreel verval
‣ Oplossing: morele opvoeding om de waarden van mensen te wijzigen
Voorbeeld: tekst van Philips Slater (1970): “The Pursuit of Loneliness”
‣ Hoogmoderne samenleving: economie / zakenleven verwijdert mensen van elkaar door de
nadruk te leggen op individuele competitie → gevolg: eenzaamheid en gebrek aan
verbondenheid
‣ Lokale gemeenschappen en families zijn de laatste oases van gemeenschap en
relatiegerichtheid → plaatsen waar je echt nog connectie kan maken met elkaar
‣ Individualistische reacties op behoefte aan verbondenheid leiden tot verder afbraak van deze
oases van verbondenheid → manier waarop we reageren op die individualistisch push, op die
frustratie aan de behoefte van verbondenheid, creëert net meer vervreemding! (vb. we leren om
onze behoefte aan verbondenheid te drukken door meer belang te geven aan autonomie: we willen niet
afhankelijk zijn van anderen omdat we in die afhankelijkheid ontgoocheld kunnen worden)
→ gekwetst zelfbeeld leidt tot een verder gekwetst zelfbeeld
o Ontkenning van de nood aan verbondenheid door afhankelijkheid van anderen te
verminderen
o Gekwetst zelfbeeld wordt artificieel opgewekt door een individualistische zoektocht
naar status en zelfwaarde
o Gevolg: competitie tussen ego’s (zoektocht naar authenticiteit drijft ons uit elkaar)
MAAR toch een toename van uniformiteit (doordat iedereen naar hetzelfde op zoek
is)
‣ Conclusie: de individualistische reactie van de burgers op gebrek aan diepgaande relaties leidt
tot verdere verbreiding van deze sociale pathologie
3
, Actuele maatschappelijke problemen 2023 - 2024
Sociale disorganisatie benadering:
Historische context: 20e eeuw
‣ Migratie, urbanisatie en industrialisatie
‣ Sociale disorganisatie ziet de samenleving als een complex systeem waarvan subsystemen in
dynamisch evenwicht moeten zijn → bij verandering van het systeem: gebrek aan aanpassing
van de subsystemen waardoor disorganisatie ontstaat
(functionalistisch perspectief: samenleving bestaat uit verschillende subsystemen die elkaar
beïnvloeden en in dynamisch evenwicht zijn)
‣ Gevolg:
o Sociale problemen lijken sterkt toe te nemen
o Sociale pathologieaspect blijkt ontoereikend
Definiëring: een sociaal probleem = ‘een vorm van sociale disorganistie’
‣ Oorzaken: te bruuske technologische, demografische en culturele veranderingen
→ snelle technologische transformaties leiden tot:
o Gebrek aan coördinatie
o Afname van de bruikbaarheid van heersende normen (“zo hebben we het hier altijd
gedaan”) → normenloosheid, conflicten tussen culturen, en normatieve breakdown
Normeloosheid Er bestaan geen regels
Conflict tussen culturen 2 tegengestelde soorten regels bestaan: het volgen van de
eerste soort aan regels kan aanstootgevend zijn voor de
andere cultuur aan regels
Normatieve breakdown Het volgen van regels leidt niet tot de beoogde doelstellingen
‣ Conditie: het natuurlijk dynamisch evenwicht wordt verstoord
‣ Gevolgen:
o Voor individuen: persoonlijke disorganisatie geeft stress (vb. psychische stoornis)
o Voor het sociale systeem: sociale transformatie, vernietiging van het systeem,
gedesorganiseerd overleven
‣ Oplossingen: zorgen voor een meer geleidelijke transformatie van samenlevingen,
bijvoorbeeld door het afremmen van technologische evolutie
Voorbeeld: tekst van Faris, R. (1939): “Mental Disorders in Urban Areas.”
‣ Uitgangspunt: de sociale geografie van sociale problemen is een weerspiegeling van de sociale
disorganisatie van urbane centra
‣ Alle Noord-Amerikaanse grootsteden bevallen een aantal gebieden, als concentrische cirkels
rondom een centraal zakencentrum
→ elk gebied heeft een specifieke klassensamenstelling, een specifieke stedelijke functie en
een bepaalde graad van sociale organisatie
o Zone 1: centraal zakencentrum: geen stabiele gemeenschap, puur een
werkplek
o Zone 2: transitiezone → ongeschoolde arbeiders, lage inkomens, eerste
generatie immigranten, studio’s voor lagere bedienden, geen permanente
bewoning, hoge graad van sociale disorganisatie
o Zone 3: arbeiderswijken → geschoolde arbeiders in stabiele woonwijken,
tweede generatie immigranten
o Zone 4 en 5: appartementen en woonwijken voor pendelaars → hoge middenklasse, stabiele en
residentiële buurten, hoge graad van sociale organisatie
4
