Samenvatting immunologie – De Meester
Hoofdstuk 1: Inleiding tot het immuunsysteem
1.1 Terminologie
Antigeen (Ag) : een molecule die bindt aan een antilichaam of aan een T-cel receptor (TCR).
De meeste TCRs binden enkel peptiden gecomplexeerd met MHC. Zowel die peptiden als de
eiwitten waarvan ze afkomstig zijn worden T-cel antigenen genoemd.
Antilichaam (Al): een glycoproteine, ook immunoglobuline genoemd (Ig), geproduceerd door
B cellen en die antigenen bindt, vaak met hoge affiniteit en specificiteit.
Cytokinen: eiwitten die erg belangrijk zijn in de communicatie tussen cellen van het
immuunsysteem. Vele verschillende cellen kunnen cytokinen aanmaken. Cytokinen kunnen
op verschillende manieren worden ingedeeld.
1.2 Belang van het immuunsysteem
Het immuunsysteem dient als verdediging tegen infecties: invasie, vermenigvuldiging,
verspreiding in het lichaam & ziekteverwekking. Dit tegen virussen, fungi, bacteriën &
parasieten. Aangezien pathogenen sterk verschillen in grootte en levenswijze, zijn er veel
verschillende weefsels en cellen bij betrokken.
Pathogenen kunnen binnendringen via de respiratoire of gastro-intestinale mucosa, wonden,
insectenbeten, de huid, IV druggebruik & seksueel contact.
Het immuunsysteem valt niet alle micro-organismen aan. Zo bevat de darm bijvoorbeeld zijn
eigen microbioom. Het immuunsysteem kent deze microbiota.
Subklinisch: immuunrespons wordt
geruisloos opgewekt.
Immunodeficiënt (bv.
immunosuppressiva): persoon
ondervindt ziekte.
Opportunistische infecties zijn ziektes
die enkel bij een immuno-deficiënt
persoon ziekte veroorzaken (subklinisch
bij gezond persoon).
Het fysiologische belang van het immuunsysteem is de verdediging tegen infecties, tumoren
& weefselregeneratie en littekenvorming. We spreken van immuunpathologie bij het falen
van het immuunsysteem, bv. door een auto-immuunaandoening, een allergie of een
immunodeficiëntie. Ook kan het normale immuunantwoord als probleem beschouwd
worden bij transplantatie en gentherapie: men voegt een gen toe (bv. oud gen defect) en het
immuunsysteem reageert erop omdat het als lichaamsvreemd beschouwd wordt. Men moet
dan immunosuppressiva geven.
1
,Ontstaan van een vaccinatie: er werden koepokken aan een kind gegeven waarop het kind
een reactie vertoonde. Na een paar weken werden opnieuw koepokken toegediend en was
er geen reactie. Een vaccinatie beschermt tegen later terugkerend contact. Bij het
vaccineren vandaag wordt er een antigeen toegediend waarop het immuunsysteem reageert
en achteraf voor een bescherming zorgt.
1.3 Aangeboren en adaptieve immuniteit
Het aangeboren immuunsysteem (niet specifiek) bestaat uit elementen die altijd klaar zitten,
vanaf de geboorte. Bv. de intacte huid, epitheliale barrières, mestcellen, fagocyten
(heterogene populatie, bv. neutrofielen en monocyten), dendritische cellen (opnemen micro-
organisme en fragmenten presenteren op zijn oppervlak, activeren de T-cellen), natural killer
cellen (NKC’s), innate lymfoïde cellen (ILC’s), complementsysteem (eiwitten), ….
Het aangeboren immuunsysteem is niet voldoende voor een volledige opruiming van de
infectie. Het adaptieve systeem (specifiek) is daarom noodzakelijk, bestaande uit B- en T-
lymfocyten. Deze adaptieve respons wordt opgebouwd na contact met het antigeen, na
herkenning door een T-cel receptor (TCR), welke specifiek is voor één T-cel. De meeste T-
cellen herkennen peptideantigenen = peptide gepresenteerd door MHC moleculen. MHC
toont het antigeen op een antigeen presenterende cel.
B-cellen bevatten membraangebonden immunoglobulines (Ig’s) of antilichamen (AL’s). B-
cellen kunnen antigenen herkennen zonder antigeen presenterende cellen. na herkenning
differentiëren B-cellen tot plasmacellen, welke de AL’s secreteren en dus iet meer op hun
oppervlak hebben zitten.
Tijdens de evolutie viel op dat de aangeboren immuniteit vroeger ontstond dan de adaptieve
immuniteit. De adaptieve immuniteit ontstond pas bij de vertebraten! Hoe hoger het
organisme, hoe ingewikkelder zijn immuunsysteem en hoe meer klassen van de verschillende
cellen er bestonden (IgM, IgG, …).
2
,Er zijn twee subtypes in de adaptieve immuniteit. Bij de humorale immuniteit is er
bescherming door een vloeistof, overgedragen door AL’s. dit gebeurt enkel bij extracellulaire
micro-organismen, veroorzaakt door B-cellen, omdat enkel zij AL’s kunnen maken! Een virale
infectie is obligaat intracellulair. AL’s werken enkel extracellulair. Echter zijn er viruspartikels
die uit de cel gaan om de infectie verder te drijven, hier kunnen AL’s wel mee interageren,
maar nooit volledig (enkel de extracellulaire fase).
Er bestaan twee types T-cellen. De T-helpercellen gaan andere cellen helpen om hun functie
uit te oefenen, bv. omdat ze macrofagen activeren om beter te fagocyteren. De cytotoxische
T-cellen zullen geïnfecteerde cellen of tumorcellen doden.
Actieve immuniteit: vaccin met antigeen uit het verzwakt of dood micro-organisme of
DNA/mRNA coderend voor deel van het organisme → immuunrespons → nieuwe ziekte →
immuun maar specifiek = niet tegen andere ziekte beschermd.
Passieve immuniteit: Al’s van ander dier aan geïnfecteerd dier geven → bescherming, terug
besmetting → geen bescherming want geen geactiveerde B-cellen, enkel AL’s.
De bescherming bij passieve immuniteit is onmiddellijk, terwijl dit bij actief vertraagd is,
3
, maar bij actieve immuniteit duurt de bescherming wel veel langer (jaren) dan bij passieve
immuniteit (weken). Passieve immuniteit vindt ook plaats wanneer AL’s van de moeder naar
het kind gaan via de placenta of moedermelk. Actieve immuniteit kan via een infectie met
daardoor bescherming tegen een re-infectie, of door een vaccin.
Voorbeelden passief en actief
kunnen geven.
Eigenschappen adaptieve immuunrespons. Elke T-
celkloon heeft een specifieke T-celreceptor. Belangrijk
dat het immuunsysteem terugkeert naar zijn normale
status (schade voorkomen).
Lymfocyt precursor differentieert met
tussenstappen tot mature lymfocyt (zie later).
Elke lymfocyt heeft een eigen type receptor, net
zoals elke T-cel en B-cel ook zijn eigen receptor
heeft.
Als een specifiek antigeen past op een B-celreceptor, zal de B-cel geactiveerd worden om te
prolifereren en zal die B-cel omvormen tot een plasmacel die specifieke AL’s secreteren. Een
andere B-cel met een andere receptor zal niet binden met dat antigeen waardoor er niks
gebeurt. Afhv welk antigeen in het lymfatisch weefsel komt, zal één van de klonen van
4
Hoofdstuk 1: Inleiding tot het immuunsysteem
1.1 Terminologie
Antigeen (Ag) : een molecule die bindt aan een antilichaam of aan een T-cel receptor (TCR).
De meeste TCRs binden enkel peptiden gecomplexeerd met MHC. Zowel die peptiden als de
eiwitten waarvan ze afkomstig zijn worden T-cel antigenen genoemd.
Antilichaam (Al): een glycoproteine, ook immunoglobuline genoemd (Ig), geproduceerd door
B cellen en die antigenen bindt, vaak met hoge affiniteit en specificiteit.
Cytokinen: eiwitten die erg belangrijk zijn in de communicatie tussen cellen van het
immuunsysteem. Vele verschillende cellen kunnen cytokinen aanmaken. Cytokinen kunnen
op verschillende manieren worden ingedeeld.
1.2 Belang van het immuunsysteem
Het immuunsysteem dient als verdediging tegen infecties: invasie, vermenigvuldiging,
verspreiding in het lichaam & ziekteverwekking. Dit tegen virussen, fungi, bacteriën &
parasieten. Aangezien pathogenen sterk verschillen in grootte en levenswijze, zijn er veel
verschillende weefsels en cellen bij betrokken.
Pathogenen kunnen binnendringen via de respiratoire of gastro-intestinale mucosa, wonden,
insectenbeten, de huid, IV druggebruik & seksueel contact.
Het immuunsysteem valt niet alle micro-organismen aan. Zo bevat de darm bijvoorbeeld zijn
eigen microbioom. Het immuunsysteem kent deze microbiota.
Subklinisch: immuunrespons wordt
geruisloos opgewekt.
Immunodeficiënt (bv.
immunosuppressiva): persoon
ondervindt ziekte.
Opportunistische infecties zijn ziektes
die enkel bij een immuno-deficiënt
persoon ziekte veroorzaken (subklinisch
bij gezond persoon).
Het fysiologische belang van het immuunsysteem is de verdediging tegen infecties, tumoren
& weefselregeneratie en littekenvorming. We spreken van immuunpathologie bij het falen
van het immuunsysteem, bv. door een auto-immuunaandoening, een allergie of een
immunodeficiëntie. Ook kan het normale immuunantwoord als probleem beschouwd
worden bij transplantatie en gentherapie: men voegt een gen toe (bv. oud gen defect) en het
immuunsysteem reageert erop omdat het als lichaamsvreemd beschouwd wordt. Men moet
dan immunosuppressiva geven.
1
,Ontstaan van een vaccinatie: er werden koepokken aan een kind gegeven waarop het kind
een reactie vertoonde. Na een paar weken werden opnieuw koepokken toegediend en was
er geen reactie. Een vaccinatie beschermt tegen later terugkerend contact. Bij het
vaccineren vandaag wordt er een antigeen toegediend waarop het immuunsysteem reageert
en achteraf voor een bescherming zorgt.
1.3 Aangeboren en adaptieve immuniteit
Het aangeboren immuunsysteem (niet specifiek) bestaat uit elementen die altijd klaar zitten,
vanaf de geboorte. Bv. de intacte huid, epitheliale barrières, mestcellen, fagocyten
(heterogene populatie, bv. neutrofielen en monocyten), dendritische cellen (opnemen micro-
organisme en fragmenten presenteren op zijn oppervlak, activeren de T-cellen), natural killer
cellen (NKC’s), innate lymfoïde cellen (ILC’s), complementsysteem (eiwitten), ….
Het aangeboren immuunsysteem is niet voldoende voor een volledige opruiming van de
infectie. Het adaptieve systeem (specifiek) is daarom noodzakelijk, bestaande uit B- en T-
lymfocyten. Deze adaptieve respons wordt opgebouwd na contact met het antigeen, na
herkenning door een T-cel receptor (TCR), welke specifiek is voor één T-cel. De meeste T-
cellen herkennen peptideantigenen = peptide gepresenteerd door MHC moleculen. MHC
toont het antigeen op een antigeen presenterende cel.
B-cellen bevatten membraangebonden immunoglobulines (Ig’s) of antilichamen (AL’s). B-
cellen kunnen antigenen herkennen zonder antigeen presenterende cellen. na herkenning
differentiëren B-cellen tot plasmacellen, welke de AL’s secreteren en dus iet meer op hun
oppervlak hebben zitten.
Tijdens de evolutie viel op dat de aangeboren immuniteit vroeger ontstond dan de adaptieve
immuniteit. De adaptieve immuniteit ontstond pas bij de vertebraten! Hoe hoger het
organisme, hoe ingewikkelder zijn immuunsysteem en hoe meer klassen van de verschillende
cellen er bestonden (IgM, IgG, …).
2
,Er zijn twee subtypes in de adaptieve immuniteit. Bij de humorale immuniteit is er
bescherming door een vloeistof, overgedragen door AL’s. dit gebeurt enkel bij extracellulaire
micro-organismen, veroorzaakt door B-cellen, omdat enkel zij AL’s kunnen maken! Een virale
infectie is obligaat intracellulair. AL’s werken enkel extracellulair. Echter zijn er viruspartikels
die uit de cel gaan om de infectie verder te drijven, hier kunnen AL’s wel mee interageren,
maar nooit volledig (enkel de extracellulaire fase).
Er bestaan twee types T-cellen. De T-helpercellen gaan andere cellen helpen om hun functie
uit te oefenen, bv. omdat ze macrofagen activeren om beter te fagocyteren. De cytotoxische
T-cellen zullen geïnfecteerde cellen of tumorcellen doden.
Actieve immuniteit: vaccin met antigeen uit het verzwakt of dood micro-organisme of
DNA/mRNA coderend voor deel van het organisme → immuunrespons → nieuwe ziekte →
immuun maar specifiek = niet tegen andere ziekte beschermd.
Passieve immuniteit: Al’s van ander dier aan geïnfecteerd dier geven → bescherming, terug
besmetting → geen bescherming want geen geactiveerde B-cellen, enkel AL’s.
De bescherming bij passieve immuniteit is onmiddellijk, terwijl dit bij actief vertraagd is,
3
, maar bij actieve immuniteit duurt de bescherming wel veel langer (jaren) dan bij passieve
immuniteit (weken). Passieve immuniteit vindt ook plaats wanneer AL’s van de moeder naar
het kind gaan via de placenta of moedermelk. Actieve immuniteit kan via een infectie met
daardoor bescherming tegen een re-infectie, of door een vaccin.
Voorbeelden passief en actief
kunnen geven.
Eigenschappen adaptieve immuunrespons. Elke T-
celkloon heeft een specifieke T-celreceptor. Belangrijk
dat het immuunsysteem terugkeert naar zijn normale
status (schade voorkomen).
Lymfocyt precursor differentieert met
tussenstappen tot mature lymfocyt (zie later).
Elke lymfocyt heeft een eigen type receptor, net
zoals elke T-cel en B-cel ook zijn eigen receptor
heeft.
Als een specifiek antigeen past op een B-celreceptor, zal de B-cel geactiveerd worden om te
prolifereren en zal die B-cel omvormen tot een plasmacel die specifieke AL’s secreteren. Een
andere B-cel met een andere receptor zal niet binden met dat antigeen waardoor er niks
gebeurt. Afhv welk antigeen in het lymfatisch weefsel komt, zal één van de klonen van
4
