EEN KENNISMAKING MET DE MIDDELEEUWSE WERELD
István Bejczy
Uitgeverij Coutinho
Linda Maas 1 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
,Inhoud
Inleiding ............................................................................................................................................... 4
1. Vroege Middeleeuwen I (ca. 400 - ca. 750) ..................................................................................... 4
Volksverhuizingen en val van het West-Romeinse rijk ................................................................... 4
Kerkvaders, pausen en monniken ................................................................................................... 5
Het Merovingische rijk .................................................................................................................... 5
Ging het Romeinse rijk wel teloor? ................................................................................................. 6
2. Vroege Middeleeuwen (ca. 750 – ca. 1000) .................................................................................... 9
Het Karolingische rijk ....................................................................................................................... 9
Feodaliteit en vazalliteit ................................................................................................................ 10
Economische ontwikkelingen ........................................................................................................ 10
De Karolingische kerk .................................................................................................................... 12
De Karolingische renaissance ........................................................................................................ 13
Naar een post-Karotingisch Europa............................................................................................... 13
Landbouw, steden en handel in de tiende eeuw .......................................................................... 15
Kerk en cultuur in de tiende eeuw ................................................................................................ 15
3. Hoge Middeleeuwen (ca. 1000 – ca. 1200) ................................................................................... 17
Het koningschap in Frankrijk, Engeland en Duitsland ................................................................... 17
Gregoriaanse hervormingen en investituurstrijd .......................................................................... 18
Nieuwe religieuze orden ............................................................................................................... 19
De kruistochten ............................................................................................................................. 19
Het ridderideaal............................................................................................................................. 20
Naar een handelseconomie........................................................................................................... 20
De renaissance van de twaalfde eeuw .......................................................................................... 22
4. Late Middeleeuwen I (ca. 1200 – ca. 1350)................................................................................... 23
Het Franse koninkrijk..................................................................................................................... 23
Het Engelse koninkrijk ................................................................................................................... 24
Het Duitse rijk en Italië .................................................................................................................. 25
Paus en kerk .................................................................................................................................. 26
Het intellectuele leven .................................................................................................................. 29
Het economische leven ................................................................................................................. 30
Literatuur en geschiedschrijving ................................................................................................... 31
5. Late Middeleeuwen II (ca. 1350 – ca. 1500).................................................................................. 32
Frankrijk en Engeland: de Honderdjarige Oorlog .......................................................................... 32
Frankrijk en Bourgondië ................................................................................................................ 33
Linda Maas 2 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
, Engeland en de Rozenoorlogen ..................................................................................................... 33
Het Duitse rijk en Italië .................................................................................................................. 34
Paus en kerk .................................................................................................................................. 34
Sociaal-economische ontwikkelingen ........................................................................................... 36
Het intellectuele leven .................................................................................................................. 37
Het literaire leven .......................................................................................................................... 38
Het einde van de Middeleeuwen? ................................................................................................ 38
Linda Maas 3 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
, Inleiding
Na de instorting van het Romeinse rijk trad de middeleeuwse duisternis in, waaraan pas na duizend
jaar een einde werd gemaakt toen de humanisten hun licht over de wereld lieten schijnen. Deze
opvatting, leeft nog altijd voort in het historisch bewustzijn van Europa. De meeste westerse talen is
‘middeleeuws’ synoniem voor ‘achterlijk’ of ‘barbaars’, terwijl men de Renaissance verbindt met de
herrijzenis van letteren, kunsten, wetenschappen en vooral van een zelfstandig denken.
Intussen weten we wel beter. Veel van onze intellectuele en artistieke tradities hebben hun wortels
juist in de Middeleeuwen, het tijdperk dat onder meer het leven schonk aan de volks talige literatuur
universiteit en de boekdrukkunst Staatsinstellingen als: koningschap en het parlement, en
economische organisatievormen als het handelskapitalisme en het bankwezen gaan eveneens op de
Middeleeuwen terug. En veel middeleeuwse tradities die op hun beurt voortzettingen van wat de
Oudheid had voortgebracht. Het begin van de Middeleeuwen vormt geen werkelijke breuk met de late
Oudheid, zomin als de Renaissance een werkelijke breuk met de Middeleeuwen vormt.
De middeleeuwse wereld berust op drie grote pijlers: de antieke christelijke en de Germaanse
beschaving. Het samengaan antieke en christelijke elementen was niet nieuw. In het Romeinse rijk
was het christendom aan het eind van de vierde eeuw staatsgodsdienst geworden en met de
klassieke beschaving vermengd geraakt. Ook Germaanse invloeden waren het Romeinse volk niet
vreemd geweest: aan beide zijden van de noordelijke rijksgrenzen leefden Germaanse stammen,
waaruit soldaten werden gerekruteerd voor de daar gelegerde legioenen. Na de grote
volksverhuizingen, toen het West-Romeinse keizerrijk was ingestort en Germaanse koningen over
grote delen van Europa heersten.
1. Vroege Middeleeuwen I (ca. 400 - ca. 750)
In vijfde eeuw deden zich in West-Europa ogenschijnlijk grootschalige veranderingen voor. Het West-
Romeinse rijk maakte plaats voor nieuwe staten, geleid door Germaanse veroveraars. Hiervan bleek
het Frankische rijk de krachtigste formatie. De geleerde tradities van de Oudheid werden vooral in
kerkelijke kring voortgezet. Niettemin wisten de nieuwe machthebbers en de op Romeinse leest
geschoeide geestelijkheid elkaar vanaf het begin te vinden. Op politiek en cultureel gebied raakten
antieke, christelijke en Germaanse elementen met versmolten, terwijl de oude sociaaleconomische
structuren aanvankelijk grotendeels overeind bleven.
Volksverhuizingen en val van het West-Romeinse rijk
Na de dood van keizer Theodosius I de Grote (395) was het Romeinse rijk voorgoed in twee helften
verdeeld, elk met hun eigen keizer. Het Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk bleef bestaan tot 1453, toen
de Turken Constantinopel veroverden. Het West-Romeinse rijk daarentegen ging al in de loop van de
vijfde eeuw ten onder aan de volksverhuizingen.
Langs de gehele noordgrens van het Romeinse rijk, die langs de Rijn en de Donau liep, woonden
Germaanse stammen. Germaanse boeren waren door de Romeinen overal in de grensstreken
toegelaten om het land te ontginnen. Ook werden Germanen in de Romeinse legioenen opgenomen.
In de loop van de vierde eeuw was de grensverdediging zelfs afhankelijk geworden van legers die
hoofdzakelijk uit Germanen bestonden. Ook de Germanen buiten de rijksgrenzen namen van de
Romeinen over: krijgstechnieken, en in het geval van de Gothen zelfs het christendom. Tot slot
bestond tussen Romeinen en Germanen een levendige handel.
Germaanse invallen deden zich in de derde en vierde eeuw dikwijls voor. De voornaamste aanzet
voor de volksverhuizingen, waarbij hele stammen zich permanent in het rijk vestigden, vormde het
opdringen van de Hunnen uit Azië. Dezen dreven de Germanen voor zich uit. De Hunnen werden
aangevoerd door Atilla tot 456 toen deze stierf, hierna viel de macht van de Hunnen uiteen en na 476
werd er geen nieuwe keizer meer benoemd en was dit officieel het einde van het West-Romeinse Rijk.
Vanaf 453 maakten de Ostrogothen het Oost-Romeinse rijk onveilig. In 526 vroeg de Romeinse
senaat aan keizer Justinianus het land (Italië) te bevrijden van de ariaanse Gothen. Dit was startsein
voor een indrukwekkend herstel van het Romeinse gezag rondom de Middellandse Zee. In 552
zetelde in Ravenna een exarch (gouverneur) uit naam van de keizer in Constantinopel.
Brittannië: het sturen van Romeinse legioenen was in de vijfde eeuw onmogelijk geworden en het land
was na 410 voor zijn verdediging op zichzelf aangewezen. Germaanse stammen van de overkant van
de Noordzee (Angelen, Saksen, Juten Friezen, Denen en Franken) konden zich er nu vestigen, te
beginnen aan de oostkust. Geleidelijk verdreven zij de Brits-Keitische bevolking, voor zover deze zich
niet onderwierp, naar westen. De Britten wisten zich te handhaven in Wales, Cornwall en westelijk
Schotland.
Linda Maas 4 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
István Bejczy
Uitgeverij Coutinho
Linda Maas 1 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
,Inhoud
Inleiding ............................................................................................................................................... 4
1. Vroege Middeleeuwen I (ca. 400 - ca. 750) ..................................................................................... 4
Volksverhuizingen en val van het West-Romeinse rijk ................................................................... 4
Kerkvaders, pausen en monniken ................................................................................................... 5
Het Merovingische rijk .................................................................................................................... 5
Ging het Romeinse rijk wel teloor? ................................................................................................. 6
2. Vroege Middeleeuwen (ca. 750 – ca. 1000) .................................................................................... 9
Het Karolingische rijk ....................................................................................................................... 9
Feodaliteit en vazalliteit ................................................................................................................ 10
Economische ontwikkelingen ........................................................................................................ 10
De Karolingische kerk .................................................................................................................... 12
De Karolingische renaissance ........................................................................................................ 13
Naar een post-Karotingisch Europa............................................................................................... 13
Landbouw, steden en handel in de tiende eeuw .......................................................................... 15
Kerk en cultuur in de tiende eeuw ................................................................................................ 15
3. Hoge Middeleeuwen (ca. 1000 – ca. 1200) ................................................................................... 17
Het koningschap in Frankrijk, Engeland en Duitsland ................................................................... 17
Gregoriaanse hervormingen en investituurstrijd .......................................................................... 18
Nieuwe religieuze orden ............................................................................................................... 19
De kruistochten ............................................................................................................................. 19
Het ridderideaal............................................................................................................................. 20
Naar een handelseconomie........................................................................................................... 20
De renaissance van de twaalfde eeuw .......................................................................................... 22
4. Late Middeleeuwen I (ca. 1200 – ca. 1350)................................................................................... 23
Het Franse koninkrijk..................................................................................................................... 23
Het Engelse koninkrijk ................................................................................................................... 24
Het Duitse rijk en Italië .................................................................................................................. 25
Paus en kerk .................................................................................................................................. 26
Het intellectuele leven .................................................................................................................. 29
Het economische leven ................................................................................................................. 30
Literatuur en geschiedschrijving ................................................................................................... 31
5. Late Middeleeuwen II (ca. 1350 – ca. 1500).................................................................................. 32
Frankrijk en Engeland: de Honderdjarige Oorlog .......................................................................... 32
Frankrijk en Bourgondië ................................................................................................................ 33
Linda Maas 2 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
, Engeland en de Rozenoorlogen ..................................................................................................... 33
Het Duitse rijk en Italië .................................................................................................................. 34
Paus en kerk .................................................................................................................................. 34
Sociaal-economische ontwikkelingen ........................................................................................... 36
Het intellectuele leven .................................................................................................................. 37
Het literaire leven .......................................................................................................................... 38
Het einde van de Middeleeuwen? ................................................................................................ 38
Linda Maas 3 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
, Inleiding
Na de instorting van het Romeinse rijk trad de middeleeuwse duisternis in, waaraan pas na duizend
jaar een einde werd gemaakt toen de humanisten hun licht over de wereld lieten schijnen. Deze
opvatting, leeft nog altijd voort in het historisch bewustzijn van Europa. De meeste westerse talen is
‘middeleeuws’ synoniem voor ‘achterlijk’ of ‘barbaars’, terwijl men de Renaissance verbindt met de
herrijzenis van letteren, kunsten, wetenschappen en vooral van een zelfstandig denken.
Intussen weten we wel beter. Veel van onze intellectuele en artistieke tradities hebben hun wortels
juist in de Middeleeuwen, het tijdperk dat onder meer het leven schonk aan de volks talige literatuur
universiteit en de boekdrukkunst Staatsinstellingen als: koningschap en het parlement, en
economische organisatievormen als het handelskapitalisme en het bankwezen gaan eveneens op de
Middeleeuwen terug. En veel middeleeuwse tradities die op hun beurt voortzettingen van wat de
Oudheid had voortgebracht. Het begin van de Middeleeuwen vormt geen werkelijke breuk met de late
Oudheid, zomin als de Renaissance een werkelijke breuk met de Middeleeuwen vormt.
De middeleeuwse wereld berust op drie grote pijlers: de antieke christelijke en de Germaanse
beschaving. Het samengaan antieke en christelijke elementen was niet nieuw. In het Romeinse rijk
was het christendom aan het eind van de vierde eeuw staatsgodsdienst geworden en met de
klassieke beschaving vermengd geraakt. Ook Germaanse invloeden waren het Romeinse volk niet
vreemd geweest: aan beide zijden van de noordelijke rijksgrenzen leefden Germaanse stammen,
waaruit soldaten werden gerekruteerd voor de daar gelegerde legioenen. Na de grote
volksverhuizingen, toen het West-Romeinse keizerrijk was ingestort en Germaanse koningen over
grote delen van Europa heersten.
1. Vroege Middeleeuwen I (ca. 400 - ca. 750)
In vijfde eeuw deden zich in West-Europa ogenschijnlijk grootschalige veranderingen voor. Het West-
Romeinse rijk maakte plaats voor nieuwe staten, geleid door Germaanse veroveraars. Hiervan bleek
het Frankische rijk de krachtigste formatie. De geleerde tradities van de Oudheid werden vooral in
kerkelijke kring voortgezet. Niettemin wisten de nieuwe machthebbers en de op Romeinse leest
geschoeide geestelijkheid elkaar vanaf het begin te vinden. Op politiek en cultureel gebied raakten
antieke, christelijke en Germaanse elementen met versmolten, terwijl de oude sociaaleconomische
structuren aanvankelijk grotendeels overeind bleven.
Volksverhuizingen en val van het West-Romeinse rijk
Na de dood van keizer Theodosius I de Grote (395) was het Romeinse rijk voorgoed in twee helften
verdeeld, elk met hun eigen keizer. Het Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk bleef bestaan tot 1453, toen
de Turken Constantinopel veroverden. Het West-Romeinse rijk daarentegen ging al in de loop van de
vijfde eeuw ten onder aan de volksverhuizingen.
Langs de gehele noordgrens van het Romeinse rijk, die langs de Rijn en de Donau liep, woonden
Germaanse stammen. Germaanse boeren waren door de Romeinen overal in de grensstreken
toegelaten om het land te ontginnen. Ook werden Germanen in de Romeinse legioenen opgenomen.
In de loop van de vierde eeuw was de grensverdediging zelfs afhankelijk geworden van legers die
hoofdzakelijk uit Germanen bestonden. Ook de Germanen buiten de rijksgrenzen namen van de
Romeinen over: krijgstechnieken, en in het geval van de Gothen zelfs het christendom. Tot slot
bestond tussen Romeinen en Germanen een levendige handel.
Germaanse invallen deden zich in de derde en vierde eeuw dikwijls voor. De voornaamste aanzet
voor de volksverhuizingen, waarbij hele stammen zich permanent in het rijk vestigden, vormde het
opdringen van de Hunnen uit Azië. Dezen dreven de Germanen voor zich uit. De Hunnen werden
aangevoerd door Atilla tot 456 toen deze stierf, hierna viel de macht van de Hunnen uiteen en na 476
werd er geen nieuwe keizer meer benoemd en was dit officieel het einde van het West-Romeinse Rijk.
Vanaf 453 maakten de Ostrogothen het Oost-Romeinse rijk onveilig. In 526 vroeg de Romeinse
senaat aan keizer Justinianus het land (Italië) te bevrijden van de ariaanse Gothen. Dit was startsein
voor een indrukwekkend herstel van het Romeinse gezag rondom de Middellandse Zee. In 552
zetelde in Ravenna een exarch (gouverneur) uit naam van de keizer in Constantinopel.
Brittannië: het sturen van Romeinse legioenen was in de vijfde eeuw onmogelijk geworden en het land
was na 410 voor zijn verdediging op zichzelf aangewezen. Germaanse stammen van de overkant van
de Noordzee (Angelen, Saksen, Juten Friezen, Denen en Franken) konden zich er nu vestigen, te
beginnen aan de oostkust. Geleidelijk verdreven zij de Brits-Keitische bevolking, voor zover deze zich
niet onderwierp, naar westen. De Britten wisten zich te handhaven in Wales, Cornwall en westelijk
Schotland.
Linda Maas 4 Hogeschool Zuyd/Saxion Hogeschool
