MEDIA & ETHIEK
INLEIDING: DE BASIS VAN DE MORAAL
Technologisch determinisme: technologie beïnvloedt onze SL
(<-> heeft niet deze visie => denkt een wisselwerking tussen technologie & SL)
ETHIEK
Ethiek: welke handelingen zijn goed of toelaatbaar?
Het onderzoek en de justificatie van ethische waarden en van morele normen en waardestelsels
Studie vd moraal
o Studiedomein van die ethische standaarden in de samenleving
Voor een stuk subjectief
Negotiatieproces: argumenten bekijken om keuzes rationeel te onderbouwen
o Negotiëren in de SL wat wel/ niet kan
Gevoelens over wat goed/ fout is
Religieuze gedachtes
o MAAR ethiek is van toepassing op iedereen niet enkel religieuze mensen
Wat door de wet wordt voorgelegd
= duidelijk onderbouwde standaarden van wat juist/ fout is
+ uitgedrukt in bepaalde wetten, rechten,…
MEDIA- ETH IEK
= toegepaste & normatieve ethiek (ethiek als een methode)
“Media-ethiek is een vorm van toegepaste ethiek waarbij we gebeurtenissen en probleemsituaties die zich voordien in de media analyseren
en beoordelen aan de hand van morele basisprincipes.”
≠ meta-ethiek & descriptieve ethiek
QUOTE:
Ethiek is een verzameling van verschillende zaken
o Ethiek kunnen we niet als iets abstract bekijken, maar eerder als een methode/ procedure die je kunt
toepassen in onderzoek
Procesmatige aanpak (geen 0 of 1 aanduiden) ethische attitude gaan aanmeten
Rust niet enkel op persoonlijke calculus
o Spanning tussen structuur & agentschappen
o Bredere maatschappelijke lens nodig! Bepaalt hoe we ethisch kunnen handelen
BAS ISC ONC EPTEN
Waarden
o Idealen die we nastreven
Eerlijkheid, vrijheid, gelijkwaardigheid,…
Normen
o Concrete richtlijnen
o Poging tot realiseren waarden (vloeien voort uit waarden)
1
, Discriminatie/ diefstal bestraffen
Moraal
o Heersende opvatting waarden & normen
Mag niet stelen
Ethiek
o Filosofie vd moraal
Nadenken over de moraal
BV: mag je een brood stelen als je honger hebt
DE BAS IS VAN DE MO RAAL
MORELE IN STRUCT IES V.O .T . (VOO R ONZE TIJ D)
Moraal obv bovennatuurlijke macht
Morele normen los van goddelijke bepalingen?
CODEX HAMMURABI (1780 V.O.T.)
behandelt tal van morele regels
Dit is een duidelijk voorbeeld van het autonoom bestaan van een moraal los van een geopenbaarde tekst van een goddelijk
opperwezen.
• Eén van de oudste gekende wetboeken ter wereld
• Regels m.b.t. diefstal, schending van eigendom, statuut van de vrouw, positie van slaven ... + gepaste straffen
• Wetten in steen gegrift = niemand kon ze veranderen
Er was weliswaar geen gelijkheid tussen man en vrouw, maar Hammurabi verleende vrouwen talrijke rechten.
Een vrouw mocht zelfstandig rechtshandelingen uitvoeren, zoals koop en verkoop en ruiltransacties. Ook was het vrouwen
toegestaan leningen te verstrekken.
EGYPTISCH DODENBOEK: ‘BETUIGINGEN VAN ONSCHULD’
• papyrus meegegeven met doden (verrassend actueel)
Hierin staan de vermaarde 'Betuigingen van onschuld' (Ik heb niet gestolen, ik heb de graanmaat niet vervalst, ik heb geen
kwaad gedaan tegen mensen ...).
• Moraal ontstaan via handel en ruilverkeer tussen de Boven Nijl en de Beneden Nijl, moest zorgen voor de nodige
zekerheid om handel mogelijk te maken
• Water niet afdammen: anders bleven de hoger of stroomafwaarts gelegen percelen droog en onvruchtbaar
• Farao behandelde de klachten en bestrafte de overtreders
OUDE GRIEKENLAND
De Grieken hanteerden allerlei regels en wetten om de eenheid te bevorderen, veiligheid te vergroten en samenleven
mogelijk maken. Ze waren godsdienstig, maar ze vonden de goden geen morele voorbeelden.
• Xenophanes (dichter): schreef dat de Griekse goden niets liever deden dan “stelen, hoereren en elkaar bedriegen"
508 v.o.t.: Grondslag voor latere democratie door Kleisthènes
• Uitgangspunt: burgers hebben politieke rechten en verplichtingen
• Voerde het Ostracisme in:
o = schervengericht
2
, o = soort stemprocedure waarmee men ongewenste personen uit de stad kon verbannen
o Bepaalde personen konden niet té machtig worden in een bepaalde positie
444 v.o.t.: Onder Pericles ingevoerd
• Vergoedingen voor rechters en anderen met publieke functies = zij moesten waken over de naleving van regels en
wetten die door volksvergadering werden goedgekeurd
• Democratie MAAR enkel voor vrije mannen
ROMEINSE RIJK
De Romeinen hanteerden allerlei regels en wetten om de eenheid te bevorderen, veiligheid te vergroten en samenleven
mogelijk maken. Ze waren godsdienstig, maar ze vonden de goden geen morele voorbeelden.
451 v.o.t.: Lex Duodecim Tabularum (Twaalftafelenwet)
• Eén van de eerste geschreven wetteksten
• Hele reeks bepalingen van privaat- en publiekrecht = basis voor Remeins recht
• Opgesteld door 10 mannen die ongeschreven regels van gewoonterecht neerschreven op 12 bronzen tafelen
366 v.o.t.: Invoering ambt praetor
• Bevoegdheid om recht te spreken binnen een bepaald gebied of stad
• Later ook mogelijkheid om edicten uit te vaardigen met rechtsgeleerden die hem adviseerden
Keizerrijk: Tribunicia potestas
• Onder het keizerrijk verminderde de macht van de rechtsgeleerden en eigende de Keizer zich de macht van de
volkstribuun toe
• Hierdoor verkreeg hij persoonlijke onschendbaarheid + werd hij almachtig om in rechtszaken te oordelen
GROEIENDE IMPAC T BIJBEL SE VOO RS CH RIFT EN
CHRISTENDOM
Christendom = als staatsgodsdienst (381) door keizer Theodosius
• Kerk werd het hoogste gezag
• Veel elementen uit Romeins recht behouden, maar impact van Bijbelse voorschriften als basis voor moraal
groeide
• Ketters verbannen/ veroordeeld
431: Concilie van Efese
• De Bijbel (de vier evangelies) vormen de basis van de moraal
Dictatus papae (1075)
• Paus kreeg het hoogste gezag
• Kon leiders excommuniceren + ontslagen grote invloed van de kerk
Ad abolendam (1184)
• Paus startte de inquisitie (kerkelijke rechtbank)
• Met het doel uit te roeien ketters
3
, 1211: Regels van Pamiers
• Bepaalden dat de inquisitie de ketters zou aanwijzen + passende straf opleggen
• Wereldlijke macht zal opgelegde straf uitvoeren
• Inquisiteurs = geestelijken die alleen verantwoording moesten afleggen aan God en aan de bisschop van het
dioscees waar ze actief waren
Summis desiderantes affectibus = Omdat we ten zeerste verlangen (Paus Innocentius VIII) (1485)
• Goedkeuring aan de vervolging van magiërs en heksen
• Op basis van boek Maulleus Maleficarum (Heinrich Institoris & Jacob Sprenger) werden duizenden vrouwen door
inquisitie aangeduid als heks
MALLEUS MALEFICARUM
• Heksenhamer = boek waarin verschillende foltertechnieken worden opgelijst
Toonde hoe je het best vrouwelijke heksen kon folteren
• Tijd in de geschiedenis dat de moraal die ons vanaf buiten werd opgelegd hoog werd aangewezen
• Vroedvrouwen (ongeboren kinderen)
• Vrouwen die geen kinderen kregen
• Verleiding
• Heksen zwegen omwille van de duivel
• Heksensabbat (elke heks kende andere heksen, foltering, verdrinken/verbranden)
• 60.000 slachtoffers
KATHOLIEKE KERK VS PROTESTANTISME
1517: Martin Luther = Reformatie
• Nagelde zijn 95 stellingen op de poort van de nieuwe kerk in Wittenberg
• Tegen handel in aflaten (straf voor zonden afkopen), tegen feit dat paus de echte uitlegger van heilig schrift was +
paus als enige concilie bijeen kon roepen
• Bijbel staat boven elk menselijk gezag
1531: Afscheiding van anglicaanse kerk
• Aanleiding: Britse koning Hendrik VII wou scheiden van zijn vrouw maar kreeg geen toestemming vanuit Rome
• MAAR men stelde niet het christendom als basis voor de moraal in vraag
De hervorming leidde tot vele slachtoffers, zoals de verdrijving en afslachting van de protestanten door de Spaanse
katholieke overheid in Vlaanderen en Brabant in de 16de eeuw, de Bartholomeusnacht in Frankrijk (1572) waarbij
duizenden protestanten door katholieken werden afgemaakt, de gruwelijke conflicten tussen katholieken en protestanten
in Engeland, de Dertigjarige oorlog van 1618 tot 1648 waarbij katholieke en protestantse vorsten elkaar bevochten.
1648: Vrede van Westfalen
• Beëindigde de Dertigjarige Oorlog (1618–1648) in het Heilige Roomse Rijk, Tachtigjarige Oorlog (1568–1648)
tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waarmee Spanje ook formeel de
onafhankelijkheid van de Nederlandse Republiek bevestigde
verschillende keerpunten waarin onze morele oordelingen veranderen
4
INLEIDING: DE BASIS VAN DE MORAAL
Technologisch determinisme: technologie beïnvloedt onze SL
(<-> heeft niet deze visie => denkt een wisselwerking tussen technologie & SL)
ETHIEK
Ethiek: welke handelingen zijn goed of toelaatbaar?
Het onderzoek en de justificatie van ethische waarden en van morele normen en waardestelsels
Studie vd moraal
o Studiedomein van die ethische standaarden in de samenleving
Voor een stuk subjectief
Negotiatieproces: argumenten bekijken om keuzes rationeel te onderbouwen
o Negotiëren in de SL wat wel/ niet kan
Gevoelens over wat goed/ fout is
Religieuze gedachtes
o MAAR ethiek is van toepassing op iedereen niet enkel religieuze mensen
Wat door de wet wordt voorgelegd
= duidelijk onderbouwde standaarden van wat juist/ fout is
+ uitgedrukt in bepaalde wetten, rechten,…
MEDIA- ETH IEK
= toegepaste & normatieve ethiek (ethiek als een methode)
“Media-ethiek is een vorm van toegepaste ethiek waarbij we gebeurtenissen en probleemsituaties die zich voordien in de media analyseren
en beoordelen aan de hand van morele basisprincipes.”
≠ meta-ethiek & descriptieve ethiek
QUOTE:
Ethiek is een verzameling van verschillende zaken
o Ethiek kunnen we niet als iets abstract bekijken, maar eerder als een methode/ procedure die je kunt
toepassen in onderzoek
Procesmatige aanpak (geen 0 of 1 aanduiden) ethische attitude gaan aanmeten
Rust niet enkel op persoonlijke calculus
o Spanning tussen structuur & agentschappen
o Bredere maatschappelijke lens nodig! Bepaalt hoe we ethisch kunnen handelen
BAS ISC ONC EPTEN
Waarden
o Idealen die we nastreven
Eerlijkheid, vrijheid, gelijkwaardigheid,…
Normen
o Concrete richtlijnen
o Poging tot realiseren waarden (vloeien voort uit waarden)
1
, Discriminatie/ diefstal bestraffen
Moraal
o Heersende opvatting waarden & normen
Mag niet stelen
Ethiek
o Filosofie vd moraal
Nadenken over de moraal
BV: mag je een brood stelen als je honger hebt
DE BAS IS VAN DE MO RAAL
MORELE IN STRUCT IES V.O .T . (VOO R ONZE TIJ D)
Moraal obv bovennatuurlijke macht
Morele normen los van goddelijke bepalingen?
CODEX HAMMURABI (1780 V.O.T.)
behandelt tal van morele regels
Dit is een duidelijk voorbeeld van het autonoom bestaan van een moraal los van een geopenbaarde tekst van een goddelijk
opperwezen.
• Eén van de oudste gekende wetboeken ter wereld
• Regels m.b.t. diefstal, schending van eigendom, statuut van de vrouw, positie van slaven ... + gepaste straffen
• Wetten in steen gegrift = niemand kon ze veranderen
Er was weliswaar geen gelijkheid tussen man en vrouw, maar Hammurabi verleende vrouwen talrijke rechten.
Een vrouw mocht zelfstandig rechtshandelingen uitvoeren, zoals koop en verkoop en ruiltransacties. Ook was het vrouwen
toegestaan leningen te verstrekken.
EGYPTISCH DODENBOEK: ‘BETUIGINGEN VAN ONSCHULD’
• papyrus meegegeven met doden (verrassend actueel)
Hierin staan de vermaarde 'Betuigingen van onschuld' (Ik heb niet gestolen, ik heb de graanmaat niet vervalst, ik heb geen
kwaad gedaan tegen mensen ...).
• Moraal ontstaan via handel en ruilverkeer tussen de Boven Nijl en de Beneden Nijl, moest zorgen voor de nodige
zekerheid om handel mogelijk te maken
• Water niet afdammen: anders bleven de hoger of stroomafwaarts gelegen percelen droog en onvruchtbaar
• Farao behandelde de klachten en bestrafte de overtreders
OUDE GRIEKENLAND
De Grieken hanteerden allerlei regels en wetten om de eenheid te bevorderen, veiligheid te vergroten en samenleven
mogelijk maken. Ze waren godsdienstig, maar ze vonden de goden geen morele voorbeelden.
• Xenophanes (dichter): schreef dat de Griekse goden niets liever deden dan “stelen, hoereren en elkaar bedriegen"
508 v.o.t.: Grondslag voor latere democratie door Kleisthènes
• Uitgangspunt: burgers hebben politieke rechten en verplichtingen
• Voerde het Ostracisme in:
o = schervengericht
2
, o = soort stemprocedure waarmee men ongewenste personen uit de stad kon verbannen
o Bepaalde personen konden niet té machtig worden in een bepaalde positie
444 v.o.t.: Onder Pericles ingevoerd
• Vergoedingen voor rechters en anderen met publieke functies = zij moesten waken over de naleving van regels en
wetten die door volksvergadering werden goedgekeurd
• Democratie MAAR enkel voor vrije mannen
ROMEINSE RIJK
De Romeinen hanteerden allerlei regels en wetten om de eenheid te bevorderen, veiligheid te vergroten en samenleven
mogelijk maken. Ze waren godsdienstig, maar ze vonden de goden geen morele voorbeelden.
451 v.o.t.: Lex Duodecim Tabularum (Twaalftafelenwet)
• Eén van de eerste geschreven wetteksten
• Hele reeks bepalingen van privaat- en publiekrecht = basis voor Remeins recht
• Opgesteld door 10 mannen die ongeschreven regels van gewoonterecht neerschreven op 12 bronzen tafelen
366 v.o.t.: Invoering ambt praetor
• Bevoegdheid om recht te spreken binnen een bepaald gebied of stad
• Later ook mogelijkheid om edicten uit te vaardigen met rechtsgeleerden die hem adviseerden
Keizerrijk: Tribunicia potestas
• Onder het keizerrijk verminderde de macht van de rechtsgeleerden en eigende de Keizer zich de macht van de
volkstribuun toe
• Hierdoor verkreeg hij persoonlijke onschendbaarheid + werd hij almachtig om in rechtszaken te oordelen
GROEIENDE IMPAC T BIJBEL SE VOO RS CH RIFT EN
CHRISTENDOM
Christendom = als staatsgodsdienst (381) door keizer Theodosius
• Kerk werd het hoogste gezag
• Veel elementen uit Romeins recht behouden, maar impact van Bijbelse voorschriften als basis voor moraal
groeide
• Ketters verbannen/ veroordeeld
431: Concilie van Efese
• De Bijbel (de vier evangelies) vormen de basis van de moraal
Dictatus papae (1075)
• Paus kreeg het hoogste gezag
• Kon leiders excommuniceren + ontslagen grote invloed van de kerk
Ad abolendam (1184)
• Paus startte de inquisitie (kerkelijke rechtbank)
• Met het doel uit te roeien ketters
3
, 1211: Regels van Pamiers
• Bepaalden dat de inquisitie de ketters zou aanwijzen + passende straf opleggen
• Wereldlijke macht zal opgelegde straf uitvoeren
• Inquisiteurs = geestelijken die alleen verantwoording moesten afleggen aan God en aan de bisschop van het
dioscees waar ze actief waren
Summis desiderantes affectibus = Omdat we ten zeerste verlangen (Paus Innocentius VIII) (1485)
• Goedkeuring aan de vervolging van magiërs en heksen
• Op basis van boek Maulleus Maleficarum (Heinrich Institoris & Jacob Sprenger) werden duizenden vrouwen door
inquisitie aangeduid als heks
MALLEUS MALEFICARUM
• Heksenhamer = boek waarin verschillende foltertechnieken worden opgelijst
Toonde hoe je het best vrouwelijke heksen kon folteren
• Tijd in de geschiedenis dat de moraal die ons vanaf buiten werd opgelegd hoog werd aangewezen
• Vroedvrouwen (ongeboren kinderen)
• Vrouwen die geen kinderen kregen
• Verleiding
• Heksen zwegen omwille van de duivel
• Heksensabbat (elke heks kende andere heksen, foltering, verdrinken/verbranden)
• 60.000 slachtoffers
KATHOLIEKE KERK VS PROTESTANTISME
1517: Martin Luther = Reformatie
• Nagelde zijn 95 stellingen op de poort van de nieuwe kerk in Wittenberg
• Tegen handel in aflaten (straf voor zonden afkopen), tegen feit dat paus de echte uitlegger van heilig schrift was +
paus als enige concilie bijeen kon roepen
• Bijbel staat boven elk menselijk gezag
1531: Afscheiding van anglicaanse kerk
• Aanleiding: Britse koning Hendrik VII wou scheiden van zijn vrouw maar kreeg geen toestemming vanuit Rome
• MAAR men stelde niet het christendom als basis voor de moraal in vraag
De hervorming leidde tot vele slachtoffers, zoals de verdrijving en afslachting van de protestanten door de Spaanse
katholieke overheid in Vlaanderen en Brabant in de 16de eeuw, de Bartholomeusnacht in Frankrijk (1572) waarbij
duizenden protestanten door katholieken werden afgemaakt, de gruwelijke conflicten tussen katholieken en protestanten
in Engeland, de Dertigjarige oorlog van 1618 tot 1648 waarbij katholieke en protestantse vorsten elkaar bevochten.
1648: Vrede van Westfalen
• Beëindigde de Dertigjarige Oorlog (1618–1648) in het Heilige Roomse Rijk, Tachtigjarige Oorlog (1568–1648)
tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waarmee Spanje ook formeel de
onafhankelijkheid van de Nederlandse Republiek bevestigde
verschillende keerpunten waarin onze morele oordelingen veranderen
4
