Samenvatting Leerplan in ontwikkeling SLO van Thijs & Van Den Akker (2009)

Samenvatting SLO Leerplan in Ontwikkeling
Vormgeving van onderwijs

H1. Leerplan en leerplanontwikkeling
1.1 Wat is een leerplan?
Curriculum: het traject voor de activiteit ‘leren’. Het ‘leerplan’. Leerplan en curriculum wordt
vaak als één gebruikt.

Niveaus van leerplanproducten
Niveau Beschrijving Voorbeelden
SUPRA Landoverstijgend, internationaal  Europees Referentiekader voor vreemde
talenonderwijs

MACRO Systeem, nationaal  Kerndoelen, eindtermen
 Examenprogramma’s
MESO School, opleiding  Schoolwerkplan
 Opleidingsprogramma
MICRO Groep, docent  Lesplan, lesmateriaal
 Module, leergang
 Leerboek, methode
NANO Leerling, individu`  Persoonlijk leerplan
 Individuele leerweg
 hogere leerplanniveaus kunnen lagere beïnvloeden. Bijvoorbeeld kerndoelen beïnvloeden
lesplannen en leermethodes.

De invloed van macro naar micro (via meso) kan erg losjes zijn. In Nederland hebben scholen
namelijk de vrijheid hoe zij het onderwijs inrichten. Denk bijvoorbeeld aan religieuze
scholen.

Verschijningsvormen
Drievoudig onderscheid Uitgesplitst in zes vormen
Beoogd Denkbeeldig
Geschreven
Uitgevoerd Geïnterpreteerd
In actie
Bereikt Ervaren
Geleerd
 om op internationaal niveau leerprestaties te vergelijken.
 de observeerbaarheid en meetbaarheid is groter bij de onderste lagen.

Curriculaire spinnenweb
‘Visie’ staat centraal en de overige onderdelen zijn verbonden met elkaar en met de visie.
 metafoor spinnenweb: als er aan een deel te hard getrokken wordt zonder dat de andere
delen meewerken breekt het spinnenweb. Het is daarom moeilijk om een duurzaam
spinnenweb te realiseren.

De relevantie van de tien onderdelen verschilt voor de vijf leerplanniveaus.

, Samenvatting SLO Leerplan in Ontwikkeling
Vormgeving van onderwijs


Component Kernvraag
Visie Waartoe leren zij?
Doelen Waarheen leren zij?
Inhoud Wat leren zij?
Leeractiviteiten Hoe leren zijn?
Rol leraar Hoe is de rol van de leraar bij hun leren?
Materialen en bronnen Waarmee leren zij?
Groeperingsvorm Met wie leren zij?
Locatie Waar leren zij?
Tijd Wanneer leren zij?
Toetsing Hoe wordt hun leren getoetst?

Perspectieven op leerplanvraagstukken
Drie perspectieven voor leerplankwesties
 Inhoudelijk: wat zijn de meest belangrijke leerinhouden en op grond van welke
overwegingen?
 Technologisch: hoe worden professionele uitdaging intenties succesvol omgezet in
producten? Wat is een passende uitvoering? Wat zijn de resultaten?
 Sociaal-politiek: de wijze van besluitvorming over het curriculum staat centraal.

 vaak spelen alle drie de aspecten tegelijk een rol.
 Vaak ook een ‘kritisch’ aspect waarbij kritisch gekeken wordt naar de gebreken van het
onderwijssysteem.

Het inhoudelijk perspectief: over het ‘wat’ van het leren
Verschillende belangengroepen (ouders, leraren, religieuze groeperingen etc.) hebben
overwegingen om bepaalde doelen en inhouden relevant te vinden. Iedereen heeft eigen
beelden van hoe het onderwijs eruit zou moeten zien.

Hoe complexer de samenleving hoe meer druk op het onderwijs om aan de verschillende
belangen te voldoen. Belangrijk is om prioriteiten op te stellen. In grote lijnen is men het
erover eens dat het onderwijs zich moet richten op:
 Kennisgeving en cultuuroverdracht
 Maatschappelijke toerusting
 Persoonlijke ontplooiing

Belangrijk is samenhang op twee niveaus:
Horizontale samenhang: samenhang tussen vakken en/of vakoverschrijdende thema’s
binnen domeinen van hetzelfde onderwijsniveau. Kan op verschillende manieren:
- Inhouden aan elkaar relateren
- Afstemming tussen componenten uit het spinnenweb
- Samenhang tussen schools en buitenschools leren.

Verticale samenhang: samenhang van inhouden over een of meerdere leerjaren. Dit wordt
zichtbaar via leerlijnen. Ook kan het gaan om de aansluiten van onderwijsinhouden tussen
elkaar opvolgende type van onderwijs.

, Samenvatting SLO Leerplan in Ontwikkeling
Vormgeving van onderwijs

1.2 Wat is leerplanontwikkeling?
Vijf kernactiviteiten van een leerplanontwikkeling
Leerplanontwikkeling is gericht op het verbeteren en vernieuwen van onderwijs. Bij het
ontwikkelen van een leerplan kunnen vijf activiteiten onderscheiden worden, die
samenhangen in een cyclus.

Leerplan ontwikkeling begint bij het analyseren van
de bestaande situatie en het formuleren van
beoogde vernieuwingen/veranderingen. Daarna
volgt een ontwerp, ontwikkeling, implementatie en
evaluatie.
De evaluatie staat centraal en werpt licht op de
wensen/mogelijkheden van gebruikers en hun
praktijkcontext. De evaluatie geeft zicht op de wijze
waarop het product afgestemd kan worden op de
praktijk.


Vier benaderingen voor en leerplanontwikkeling
Er kunnen vier hoofdstromen in ontwerpbenaderingen worden onderscheiden:
1. Instrumentele benadering
Het accent ligt op een planmatige werkwijze in leerplanontwikkeling.
Er worden heldere en meetbare doelstelling geformuleerd die een leidraad en
referentiepunt vormen voor het gehele ontwerpproces.

Belangrijk hierbij is de Tyler rationale  vier belangrijke vragen voor een
leerplanontwikkelaar:
- Doelen: welke doelen dient de school na te streven?
- Leerervaringen: welke leerervaringen zijn het meest geschikt om die doelen te
behalen?
- Organisatie: hoe kunnen de leerervaringen doeltreffend worden georganiseerd?
- Evaluatie: hoe kan vastgesteld worden of de doelen zijn bereikt?
 een belangrijke vijfde vraag is: hoe kunnen scholen dit proces het beste aanpakken?
 vaak op macro niveau

2. Communicatieve benadering
Het accent ligt op de relationele aanpak, waarbij relaties en inbreng van ontwikkelaars en
andere betrokkenen centraal staat in het ontwerpproces. Het ontwerpen wordt gezien als
een sociaal proces waarbij deliberatie en onderhandelen belangrijk is.

Belangrijk is het deliberatieve model van Decker Walker, wat bestaat uit de volgende drie
fasen:
- Platform van ideeën: ontwerpers en betrokkenen brengen hun visies en opvattingen
over het probleem naar voren en streven naar overeenstemming
- Deliberatie: ontwerpers en betrokkenen opperen mogelijke oplossingen voor het
gesignaleerde probleem en