Microbiologie
Leerdoelen:
1. In eigen woorden kunnen zeggen wat generatio spontanea is.
2. De ontdekking van de vaccinatie kunnen uitleggen.
3. De uitvindingen van Louis Pasteur kunnen opsommen en zijn experiment met de zwanehalsfles
kunnen beschrijven.
4. De ontdekking van de antibiotica kunnen beschrijven.
5. De gebruikte begrippen in eigen woorden kunnen beschrijven.
6. De betekenis van micro-organismen voor de mens kunnen beschrijven.
7. De begrippen prokaryoten en eukaryoten in eigen woorden kunnen omschrijven en staven met
voorbeelden.
8. De verschillende soorten micro-organismen globaal kunnen beschrijven met hun belangrijkste
kenmerken
1 Historisch belangrijke infectieziekten
• Malaria
– ‘Moeraskoorts’
– Sinds 5de eeuw VC
• Lepra
– India, 6de eeuw VC
– Middeleeuwen: doodverklaard, geïsoleerd, klepper om
aanwezigheid bekend te maken
– Nog steeds groot probleem:
India, Afrika, Zuid-Amerika
in 2010: 300,000 nieuwe patiënten per jaar,
enkele miljoenen zijn bekend met letsels
• Pest
– Middeleeuwen: doodde een derde van alle Europeanen
tijdens een plaag van enkele jaren (Nu: Madagascar)
– 14e eeuw een vreemde ziekte verspreidt zich door Europa.
– Miljoenen slachtoffers, sommige streken volledig ontvolkt.
– Veroorzaakt door Yersinia pestis (zat op gastheer de rat)
• Spaanse griep
– Begin 20ste eeuw: 20 tot 100 miljoen doden
Hoe verklaar je dit grote verschil in cijfers?
Je weet niet precies wie er expliciet door die ziekte is gestorven of door
combinatie van nog een andere griep
DE PEST
• Waar kwam de pest vandaan?
– Straf van God
– Joden
– Katten
– Stinkende lucht
– …
,• Wat werd er aan gedaan?
– Isolatie en quarantaine
– Oprichten pesthuizen
– Berispen pestlijders
– Dichtmetselen van besmette huizen
– Branden van kruiden om de stank te verdrijven
2 Geschiedenis van de microbiologie
• Generatio spontanea (denkpiste tot begin 19de eeuw): spontaan
ontstaan van het leven uit dode materie (Aristoteles)
– Muizen uit graan (Aristoteles)
– Definitief weerlegd door Pasteur (zie verder)
– Francesco Redi: met vlees experiment toont hij aan dat dit
zever was
Meer informatie over geschiedenis van de microbiologie:
https://www.youtube.com/watch?v=0D4tZmvX4Ak
• 17de eeuw: ontwikkeling van de microscoop
– Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723, lakenhandelaar): pionier in de microbiologie, voor
het eerst werden micro-organismen waargenomen (kleine diertjes in stoffen).
– Robert Hooke (voorloper moderne
microscoop) schreef baanbrekend
boek waarin hij kleine levende diertjes
beschrijft die hij in detail zag met
zijn microscoop.
2.1 ontdekking van de vaccinatie
Edward Jenner (1749-1823)
• Eerste behandeling pokken (variola major): variolatie = inenting met variola major virus zelf
• Melkmeisjes werden minder ernstig ziek na een eerder besmetting met koepokkenvirus
• Koeiepok virus beschermde mensen tegen pokkevirus door aan te brengen op gekraste
huid van de huid
• Koepokken: enkel wat blaasjes aan de uier
• Ontwikkeling van eerste vaccinatie uit koepokkenvirus
• Vacca (latijns voor koe)→vaccineren
• Weerstand tegen techniek vanuit kerk want ze dachten dat is vermenging van soorten, plus als je
het had was het een straf van god dus moet je dat aanvaarden
-Zegt wanneer we een deel van dat vieze beestje in contact brengen met de mens we gefascineerd
werden-
Variola Major (de pokken)
• Belangrijkste infectieziekte voordat vaccinatie geïntroduceerd werd. 1/10 mensen stierf er
afgelopen millenia aan. Er is nooit een behandeling voor gevonden!
• Het virus komt het lichaam binnen via ademhalingsorganen. Vervolgens verplaatst het virus zich
naar de lymfeklieren binnendringen van de cellen.
• Na 12 dagen sterft de cel en komt het virus vrij in het bloed. Het virus verplaatst zich doorheen
het lichaam (beenmerg, milt, lymfeklieren). De eerste symptomen treden op.
• In een volgende fase valt het virus de huidcellen aan.
, • Mortaliteit: 30% (binnen 2 weken)
• Volledig uitgeroeid sinds 1977 (officieel 1980)
• Nog slechts 2 labo’s ter wereld beschikken over virusdeeltjes
Louis Pasteur
• Bewijst dat spontane generatie niet klopt
• Oorzaak van vele ziekten is een klein levend wezentje.
• Bewijs: experiment met zwanenhals : bouillon in zwanenhals waardoor er geen
lucht aan kan en het niet bederft , de dag dat hij er lucht bij laat bederft het
waardoor hij aantoonde dat er in de lucht overal MO zit(zie boek Toledo)
• Micro-organismen zijn overal aanwezig.
• Bestudeerde verschijnselen als gisten en bederf.
• Pasteurisatie = verhitten van voedingsmiddelen zodat de MO gedood worden
- Doodt enkel hittegevoelige bacteriën maar niet de sporen
- Bewaren in koelkast blijft noodzakelijk
• Verdere ontwikkeling vaccinaties: kippencholera, miltvuur en hondsdolheid
• Ontdekt streptokokken en stafylokokken als veroorzakers van wondinfecties
Robert Koch
• Robert Koch:
– bestudeerde miltvuur, tuberkelbacil (Kochbacil)(tuberculose) en cholerabesmetting.
– het reproduceerbare experiment
Geeft zekerheid over het veroorzakend m.o. bij infecties
• Verdere ontdekkingen met naamgeving
• Gram: kleurmethode (Gramkleuring) voor identificatie micro-organismen
• Begin 20ste eeuw: elektronenmicroscoop: virussen zichtbaar!!
3 Hygiëne en steriliteit
• Grondlegger van de wetenschappelijke hygiëne: Max Von Pettenkofer
• Term ‘antiseptisch werken’ (=ontsmettend werken bij levende weefsels) en ‘asepsis’ (=vrij van
kiemen) werd geïntroduceerd.
• Desinfectie (bij dode materialen + algemene term)
• Handdesinfectie werd geïntroduceerd
• Principes van antisepsis/desinfectie:
– Pasteurisatie (Pasteur)
– Stoom en warme lucht (Koch)
– Semmelweis:
Preventie van kraambedkoorts (S. Agalactiae) door handhygiëne
Artsen oefenden vaak op lijken, diezelfde artsen haalden baby uit mama waardoor
niemand in ziekenhuis wou bevallen
– Lister:
Meer operaties mogelijk dankzij anesthesie
Grote problemen met wondinfecties
Carbolzuur tegen wondinfecties (verneveling en ontsmetting instrumenten)
Van vochtige naar droge verbanden
– G. Bodart in België
Leerdoelen:
1. In eigen woorden kunnen zeggen wat generatio spontanea is.
2. De ontdekking van de vaccinatie kunnen uitleggen.
3. De uitvindingen van Louis Pasteur kunnen opsommen en zijn experiment met de zwanehalsfles
kunnen beschrijven.
4. De ontdekking van de antibiotica kunnen beschrijven.
5. De gebruikte begrippen in eigen woorden kunnen beschrijven.
6. De betekenis van micro-organismen voor de mens kunnen beschrijven.
7. De begrippen prokaryoten en eukaryoten in eigen woorden kunnen omschrijven en staven met
voorbeelden.
8. De verschillende soorten micro-organismen globaal kunnen beschrijven met hun belangrijkste
kenmerken
1 Historisch belangrijke infectieziekten
• Malaria
– ‘Moeraskoorts’
– Sinds 5de eeuw VC
• Lepra
– India, 6de eeuw VC
– Middeleeuwen: doodverklaard, geïsoleerd, klepper om
aanwezigheid bekend te maken
– Nog steeds groot probleem:
India, Afrika, Zuid-Amerika
in 2010: 300,000 nieuwe patiënten per jaar,
enkele miljoenen zijn bekend met letsels
• Pest
– Middeleeuwen: doodde een derde van alle Europeanen
tijdens een plaag van enkele jaren (Nu: Madagascar)
– 14e eeuw een vreemde ziekte verspreidt zich door Europa.
– Miljoenen slachtoffers, sommige streken volledig ontvolkt.
– Veroorzaakt door Yersinia pestis (zat op gastheer de rat)
• Spaanse griep
– Begin 20ste eeuw: 20 tot 100 miljoen doden
Hoe verklaar je dit grote verschil in cijfers?
Je weet niet precies wie er expliciet door die ziekte is gestorven of door
combinatie van nog een andere griep
DE PEST
• Waar kwam de pest vandaan?
– Straf van God
– Joden
– Katten
– Stinkende lucht
– …
,• Wat werd er aan gedaan?
– Isolatie en quarantaine
– Oprichten pesthuizen
– Berispen pestlijders
– Dichtmetselen van besmette huizen
– Branden van kruiden om de stank te verdrijven
2 Geschiedenis van de microbiologie
• Generatio spontanea (denkpiste tot begin 19de eeuw): spontaan
ontstaan van het leven uit dode materie (Aristoteles)
– Muizen uit graan (Aristoteles)
– Definitief weerlegd door Pasteur (zie verder)
– Francesco Redi: met vlees experiment toont hij aan dat dit
zever was
Meer informatie over geschiedenis van de microbiologie:
https://www.youtube.com/watch?v=0D4tZmvX4Ak
• 17de eeuw: ontwikkeling van de microscoop
– Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723, lakenhandelaar): pionier in de microbiologie, voor
het eerst werden micro-organismen waargenomen (kleine diertjes in stoffen).
– Robert Hooke (voorloper moderne
microscoop) schreef baanbrekend
boek waarin hij kleine levende diertjes
beschrijft die hij in detail zag met
zijn microscoop.
2.1 ontdekking van de vaccinatie
Edward Jenner (1749-1823)
• Eerste behandeling pokken (variola major): variolatie = inenting met variola major virus zelf
• Melkmeisjes werden minder ernstig ziek na een eerder besmetting met koepokkenvirus
• Koeiepok virus beschermde mensen tegen pokkevirus door aan te brengen op gekraste
huid van de huid
• Koepokken: enkel wat blaasjes aan de uier
• Ontwikkeling van eerste vaccinatie uit koepokkenvirus
• Vacca (latijns voor koe)→vaccineren
• Weerstand tegen techniek vanuit kerk want ze dachten dat is vermenging van soorten, plus als je
het had was het een straf van god dus moet je dat aanvaarden
-Zegt wanneer we een deel van dat vieze beestje in contact brengen met de mens we gefascineerd
werden-
Variola Major (de pokken)
• Belangrijkste infectieziekte voordat vaccinatie geïntroduceerd werd. 1/10 mensen stierf er
afgelopen millenia aan. Er is nooit een behandeling voor gevonden!
• Het virus komt het lichaam binnen via ademhalingsorganen. Vervolgens verplaatst het virus zich
naar de lymfeklieren binnendringen van de cellen.
• Na 12 dagen sterft de cel en komt het virus vrij in het bloed. Het virus verplaatst zich doorheen
het lichaam (beenmerg, milt, lymfeklieren). De eerste symptomen treden op.
• In een volgende fase valt het virus de huidcellen aan.
, • Mortaliteit: 30% (binnen 2 weken)
• Volledig uitgeroeid sinds 1977 (officieel 1980)
• Nog slechts 2 labo’s ter wereld beschikken over virusdeeltjes
Louis Pasteur
• Bewijst dat spontane generatie niet klopt
• Oorzaak van vele ziekten is een klein levend wezentje.
• Bewijs: experiment met zwanenhals : bouillon in zwanenhals waardoor er geen
lucht aan kan en het niet bederft , de dag dat hij er lucht bij laat bederft het
waardoor hij aantoonde dat er in de lucht overal MO zit(zie boek Toledo)
• Micro-organismen zijn overal aanwezig.
• Bestudeerde verschijnselen als gisten en bederf.
• Pasteurisatie = verhitten van voedingsmiddelen zodat de MO gedood worden
- Doodt enkel hittegevoelige bacteriën maar niet de sporen
- Bewaren in koelkast blijft noodzakelijk
• Verdere ontwikkeling vaccinaties: kippencholera, miltvuur en hondsdolheid
• Ontdekt streptokokken en stafylokokken als veroorzakers van wondinfecties
Robert Koch
• Robert Koch:
– bestudeerde miltvuur, tuberkelbacil (Kochbacil)(tuberculose) en cholerabesmetting.
– het reproduceerbare experiment
Geeft zekerheid over het veroorzakend m.o. bij infecties
• Verdere ontdekkingen met naamgeving
• Gram: kleurmethode (Gramkleuring) voor identificatie micro-organismen
• Begin 20ste eeuw: elektronenmicroscoop: virussen zichtbaar!!
3 Hygiëne en steriliteit
• Grondlegger van de wetenschappelijke hygiëne: Max Von Pettenkofer
• Term ‘antiseptisch werken’ (=ontsmettend werken bij levende weefsels) en ‘asepsis’ (=vrij van
kiemen) werd geïntroduceerd.
• Desinfectie (bij dode materialen + algemene term)
• Handdesinfectie werd geïntroduceerd
• Principes van antisepsis/desinfectie:
– Pasteurisatie (Pasteur)
– Stoom en warme lucht (Koch)
– Semmelweis:
Preventie van kraambedkoorts (S. Agalactiae) door handhygiëne
Artsen oefenden vaak op lijken, diezelfde artsen haalden baby uit mama waardoor
niemand in ziekenhuis wou bevallen
– Lister:
Meer operaties mogelijk dankzij anesthesie
Grote problemen met wondinfecties
Carbolzuur tegen wondinfecties (verneveling en ontsmetting instrumenten)
Van vochtige naar droge verbanden
– G. Bodart in België
