CONTENTS
Orthopedagogiek ................................................................................................................................................................................ 2
Hoofdstuk 1: Orthopedagogiek en maatschappij ........................................................................................................................... 2
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................... 2
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg ...................................................................................................................................... 2
3. Verleden = heden .................................................................................................................................................................... 4
Hoofdstuk 2: Orthopedagogiek en wetenschap ........................................................................................................................... 23
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................. 23
2. Orthopedagogiek, what’s in a name? ................................................................................................................................... 23
3. Relatie tussen theorie en praktijk: it’s complicated .............................................................................................................. 23
4. Een wetenschapsdomein op eigen benen ............................................................................................................................ 26
5. Grondleggers, wegbereiders en baanbrekers ....................................................................................................................... 31
6. De identiteit van de orthopedagogiek .................................................................................................................................. 37
7. Orthopedagogiek in volle paradigmaverschuiving ................................................................................................................ 39
Hoofdstuk 3: Orthopedagogische instrumenten .......................................................................................................................... 47
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................. 47
2. Instrumenten uit de vroege orthopedagogie ........................................................................................................................ 47
3. Instrumenten uit de actuele orthopedagogiek ..................................................................................................................... 59
Hoofdstuk 4: orthopedagogiek: beroep en werkterrein ............................................................................................................... 72
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................. 72
2. Het beroep ............................................................................................................................................................................ 72
Hoofdstuk 5: Zorgen voor morgen ................................................................................................................................................ 79
1. ‘Think global act local’, ‘Think local act global’ ..................................................................................................................... 79
2. Het morel gezag van het VN-verdrag .................................................................................................................................... 79
3. Bouwen aan de inclusieve samenleving ................................................................................................................................ 80
,ORTHOPEDAGOGIEK
HOOFDSTUK 1: ORTHOPEDAGOGIEK EN MAATSCHAPPIJ
Doelstellingen:
1. Zichzelf bewust worden van de stereotiepe beelden die er de dag van vandaag leven over de zwakkeren in de
samenleving (=mensbeelden) (onvolwaardig, ongelukkig, zwak, gelijkwaardig).
2. Op zoek naar de oorsprong van stereotiepe beelden/basishoudingen over de zwakkeren in de samenleving
(=maatschappelijke factoren) ( economisch, politiek, sociaal, cultureel, wetenschappelijke).
3. Kijken hoe de organisatie van de zorg voor de zwakkere door de eeuwen heen beïnvloed is door die stereotiepe beelden
en maatschappelijke factoren (bv. trepange – dolhuizen – godshuizen – leprozerieën – York Retreat – dovenschool –
instituten -…).
1. INLEIDING
Leren kritisch kijken naar hulpverlening:
- Het leven in de jeugdgevangenis van Tongeren is Mensonwaardig!
- Hulpverlening leidt tot meer getraumatiseerde kinderen
- Jongeren die vastgeketend zitten
- Kleurenblindheid in België is voldoende reden voor abortus
- Leerkrachten vinden inclusief onderwijs niet haalbaar
= niet oké
2. MAATSCHAPPIJ, MENSBEELDEN EN ZORG
2.1 DE VREEMDE ANDERE
“De beschaving van een samenleving laat zich meten aan de zorg die ze aan de zwaksten besteedt.”(Ghandi)
2.2 MAATSCHAPPIJ EN BEELDVORMING
Hoe komt het dat wij op een bepaalde manier naar mensen kijken:
- Eigen ervaringen
- Maatschappelijke factoren → evolueren doorheen geschiedenis
o Politiek: vb. propaganda, verrechtsing binnen het politieke landschap
o Sociaal: vb. opkomst burgerij (nieuwe sociale klasse)
o Cultuur: vb. opkomst en groei van de katholieke kerk
o Economie: vb. opkomst van de industriële revolutie
o Wetenschap: vb. de uitvinding van de IQ-test
- Overgeleverde tijdsgebonden waarden
o Bv. Medelijden hebben met zwakkere
o De benaming zegt veel over kijk op zwakkeren: onvolwaardige, wildemannen, achterlijken, sukkelaars, minder-
validen, andersvaliden, …
,Feit:
- doorheen de geschiedenis zijn er altijd zwakkeren in de samenleving geweest
Feit:
- zij zijn nooit warm onthaald geweest
Wat is eigen aan zwakkeren:
- hun handicap, huiskleur, maatschappelijke status, leeftijd, …
Wat is er NIET eigen aan zwakkeren:
- de manier hoe wij reageren, welke plek die ze in onze samenleving krijgen, …
2.3 MENSBEELDEN EN ZORG
Wat is een mensbeeld = een bepaalde algemeen aanvaarde manier van kijken naar mensen
- wordt beïnvloed door maatschappelijke factoren
- bepaalt de invulling en organisatie van de zorg
- bepaalt ons handelen bv. t.a.v. bepaalde groepen in de samenleving
4 mensbeelden:
- Onvolwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn onvolwaardige, bezetenen die niet
alleen thuishoren in onze dagelijkse samenleving, maar ze zelfs kunnen besmetten of
bedreigen.
- Ongelukkige: kwetsbaren in de samenleving zijn sukkerlaars ne ongelukkigen, met wie we medelijden
moeten hebben en die ons aanzetten tot liefdadigheid en bevoogding. (middeleeuwen)
, - Defect: kwetsbaren in de samenleving zijn patiënten met duidelijke defecten, die vooral medische zorgen, revalidatie en
technische hulp nodig hebben.
- Gelijkwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn mensen die gelijkwaardig met hun medeburgers, op
een rechtmatige manier kunnen deelnemen aan het dagelijkse maatschappelijke leven, met behoud van
hun identiteit. De nadruk ligt op emancipatie en sociale inclusie.
Noodzakelijk als hulpverlener:
- Een reflectieve houding t.o.v. eigen kijk op zwakkere in de samenleving
- Een kritische kijk op maatschappelijke factoren die de positie van deze zwakkere mee bepalen
- Kennis over de historiek die de hulpverlening en onze kijk op zwakkeren in de samenleving mee gekleurd heeft
3. VERLEDEN = HEDEN
3.1 DE PREHISTORIE: TIJDEN VAN NOMADEN EN JAGERS (… -3500 V.CHR.) (ONVOLWAARDIG)
3.1.1 (OVER)LEVEN IN DE PREHISTORIE
- Nomaden bestaan: Hongersnood, koude, wilde dieren
- Natuurlijke selectie: “Survival Of The Fittest” (Charles Darwin)
o Zwakkeren minder kans op overleving dan de sterkere
- Zwakkeren en zieken werden achtergelaten of gedood
- Overleven enkel bij gratie van de sterksten
- Ontstaan nederzettingen
o Zelf voedsel produceren
- Nieuwe beroepen en gezagsfuncties
o Stamhoofd beslist over leven en dood
o Medicijnman “geneest”
Orthopedagogiek ................................................................................................................................................................................ 2
Hoofdstuk 1: Orthopedagogiek en maatschappij ........................................................................................................................... 2
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................... 2
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg ...................................................................................................................................... 2
3. Verleden = heden .................................................................................................................................................................... 4
Hoofdstuk 2: Orthopedagogiek en wetenschap ........................................................................................................................... 23
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................. 23
2. Orthopedagogiek, what’s in a name? ................................................................................................................................... 23
3. Relatie tussen theorie en praktijk: it’s complicated .............................................................................................................. 23
4. Een wetenschapsdomein op eigen benen ............................................................................................................................ 26
5. Grondleggers, wegbereiders en baanbrekers ....................................................................................................................... 31
6. De identiteit van de orthopedagogiek .................................................................................................................................. 37
7. Orthopedagogiek in volle paradigmaverschuiving ................................................................................................................ 39
Hoofdstuk 3: Orthopedagogische instrumenten .......................................................................................................................... 47
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................. 47
2. Instrumenten uit de vroege orthopedagogie ........................................................................................................................ 47
3. Instrumenten uit de actuele orthopedagogiek ..................................................................................................................... 59
Hoofdstuk 4: orthopedagogiek: beroep en werkterrein ............................................................................................................... 72
1. Inleiding ................................................................................................................................................................................. 72
2. Het beroep ............................................................................................................................................................................ 72
Hoofdstuk 5: Zorgen voor morgen ................................................................................................................................................ 79
1. ‘Think global act local’, ‘Think local act global’ ..................................................................................................................... 79
2. Het morel gezag van het VN-verdrag .................................................................................................................................... 79
3. Bouwen aan de inclusieve samenleving ................................................................................................................................ 80
,ORTHOPEDAGOGIEK
HOOFDSTUK 1: ORTHOPEDAGOGIEK EN MAATSCHAPPIJ
Doelstellingen:
1. Zichzelf bewust worden van de stereotiepe beelden die er de dag van vandaag leven over de zwakkeren in de
samenleving (=mensbeelden) (onvolwaardig, ongelukkig, zwak, gelijkwaardig).
2. Op zoek naar de oorsprong van stereotiepe beelden/basishoudingen over de zwakkeren in de samenleving
(=maatschappelijke factoren) ( economisch, politiek, sociaal, cultureel, wetenschappelijke).
3. Kijken hoe de organisatie van de zorg voor de zwakkere door de eeuwen heen beïnvloed is door die stereotiepe beelden
en maatschappelijke factoren (bv. trepange – dolhuizen – godshuizen – leprozerieën – York Retreat – dovenschool –
instituten -…).
1. INLEIDING
Leren kritisch kijken naar hulpverlening:
- Het leven in de jeugdgevangenis van Tongeren is Mensonwaardig!
- Hulpverlening leidt tot meer getraumatiseerde kinderen
- Jongeren die vastgeketend zitten
- Kleurenblindheid in België is voldoende reden voor abortus
- Leerkrachten vinden inclusief onderwijs niet haalbaar
= niet oké
2. MAATSCHAPPIJ, MENSBEELDEN EN ZORG
2.1 DE VREEMDE ANDERE
“De beschaving van een samenleving laat zich meten aan de zorg die ze aan de zwaksten besteedt.”(Ghandi)
2.2 MAATSCHAPPIJ EN BEELDVORMING
Hoe komt het dat wij op een bepaalde manier naar mensen kijken:
- Eigen ervaringen
- Maatschappelijke factoren → evolueren doorheen geschiedenis
o Politiek: vb. propaganda, verrechtsing binnen het politieke landschap
o Sociaal: vb. opkomst burgerij (nieuwe sociale klasse)
o Cultuur: vb. opkomst en groei van de katholieke kerk
o Economie: vb. opkomst van de industriële revolutie
o Wetenschap: vb. de uitvinding van de IQ-test
- Overgeleverde tijdsgebonden waarden
o Bv. Medelijden hebben met zwakkere
o De benaming zegt veel over kijk op zwakkeren: onvolwaardige, wildemannen, achterlijken, sukkelaars, minder-
validen, andersvaliden, …
,Feit:
- doorheen de geschiedenis zijn er altijd zwakkeren in de samenleving geweest
Feit:
- zij zijn nooit warm onthaald geweest
Wat is eigen aan zwakkeren:
- hun handicap, huiskleur, maatschappelijke status, leeftijd, …
Wat is er NIET eigen aan zwakkeren:
- de manier hoe wij reageren, welke plek die ze in onze samenleving krijgen, …
2.3 MENSBEELDEN EN ZORG
Wat is een mensbeeld = een bepaalde algemeen aanvaarde manier van kijken naar mensen
- wordt beïnvloed door maatschappelijke factoren
- bepaalt de invulling en organisatie van de zorg
- bepaalt ons handelen bv. t.a.v. bepaalde groepen in de samenleving
4 mensbeelden:
- Onvolwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn onvolwaardige, bezetenen die niet
alleen thuishoren in onze dagelijkse samenleving, maar ze zelfs kunnen besmetten of
bedreigen.
- Ongelukkige: kwetsbaren in de samenleving zijn sukkerlaars ne ongelukkigen, met wie we medelijden
moeten hebben en die ons aanzetten tot liefdadigheid en bevoogding. (middeleeuwen)
, - Defect: kwetsbaren in de samenleving zijn patiënten met duidelijke defecten, die vooral medische zorgen, revalidatie en
technische hulp nodig hebben.
- Gelijkwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn mensen die gelijkwaardig met hun medeburgers, op
een rechtmatige manier kunnen deelnemen aan het dagelijkse maatschappelijke leven, met behoud van
hun identiteit. De nadruk ligt op emancipatie en sociale inclusie.
Noodzakelijk als hulpverlener:
- Een reflectieve houding t.o.v. eigen kijk op zwakkere in de samenleving
- Een kritische kijk op maatschappelijke factoren die de positie van deze zwakkere mee bepalen
- Kennis over de historiek die de hulpverlening en onze kijk op zwakkeren in de samenleving mee gekleurd heeft
3. VERLEDEN = HEDEN
3.1 DE PREHISTORIE: TIJDEN VAN NOMADEN EN JAGERS (… -3500 V.CHR.) (ONVOLWAARDIG)
3.1.1 (OVER)LEVEN IN DE PREHISTORIE
- Nomaden bestaan: Hongersnood, koude, wilde dieren
- Natuurlijke selectie: “Survival Of The Fittest” (Charles Darwin)
o Zwakkeren minder kans op overleving dan de sterkere
- Zwakkeren en zieken werden achtergelaten of gedood
- Overleven enkel bij gratie van de sterksten
- Ontstaan nederzettingen
o Zelf voedsel produceren
- Nieuwe beroepen en gezagsfuncties
o Stamhoofd beslist over leven en dood
o Medicijnman “geneest”
