Geschiedenis van interculturele contacten
Ontmoetingen in het Westen; Een Wereldgeschiedenis
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoud
0. Inleiding........................................................................................................................................... 2
0.1. Opvattingen over culturele contacten ................................................................................... 3
1. De oudste westelijke globaliseringen ............................................................................................ 3
Christenen, moslims en Vikingen onderweg (7e tot 12e eeuw) ........................................................... 5
1.1. DE ISLAM NAAR HET WESTEN ................................................................................................ 5
1.2. SCANDINAVISCHE GLOBALISERING ...................................................................................... 10
1.3. KRUISVAARTEN EN HANDEL IN DE MIDDELLANDSE ZEE ..................................................... 10
2. De Middellandse Zee en West-Afrika in de balans tussen oost en west, noord en zuid, 1200-
1500 ....................................................................................................................................................... 11
2.1. DE WESTELIJKE MIDDELLANDSE ZEE ALS GLOBALISERINGSHUB ........................................ 12
2.1.1. Vanaf 12e eeuw christelijke opmars in westelijk bekken Middellandse Zee ............. 12
2.1.2. Moslims in westelijk bekken Middellandse Zee .......................................................... 13
2.2. DE LOKROEP VAN DE SAHARAHANDEL ................................................................................ 16
2.3. PORTUGESE INTERACTIES AAN DE KUSTEN VAN WEST-AFRIKA ......................................... 17
2.4. OTTOMANEN AAN DE MIDDELLANDSE ZEE ......................................................................... 18
3. Mondialisering in de lange zestiende eeuw (1500-1640)............................................................ 22
3.1. OTTOMAANSE WERELDHEERSCHAPPIJ ................................................................................ 22
3.2. VROEGE UITWISSELINGEN OVER DE ATLANTISCHE OCEAAN .............................................. 26
3.3. SPAANS-PORTUGEES-HABSBURGS WERELDRIJK, 1580-1640.............................................. 28
3.4. AFRIKAANSE MONDIALISERING ........................................................................................... 31
4. Een trans-Atlantische wereld, 17de -18de eeuw ......................................................................... 33
4.1. ATLANTISCHE WERELD ......................................................................................................... 33
4.1.1. Plantages ....................................................................................................................... 33
4.1.2. Trans-Atlantische slavenhandel ................................................................................... 37
4.2. DE MIDDELLANDSE ZEE EN OTTOMAANSE MONDIALISERING ........................................... 38
5. Westelijke mondialisering in de 19e eeuw .................................................................................. 40
5.1. ROEP OM VRIJHEID, 1776-1804............................................................................................ 41
5.2. ALTERNATIEVE VRIJHEDEN, 1805–1830 .................................................................................... 43
5.2.1. Nog meer revoluties ........................................................................................................... 43
5.2.2. Antislavernijbeweging ........................................................................................................ 44
5.2.3. Religieuze heropleving ....................................................................................................... 45
1
, 5.3. HET INDUSTRIËLE STARTSCHOT VAN DE WERELD, 1830-1851................................................. 46
5.4. SLAVEN VAN DE MONDIALISERING, 1850-1880 ....................................................................... 47
5.5. PAN-AFRIKANISME .................................................................................................................... 48
1: de oudste westelijke globaliseringen = 1e college
2: christenen, moslims en Vikingen onderweg (7de tot 12de eeuw) = 1e college
3: de Middellandse Zee en de Sahara in de balans tussen oost en west (13de tot 15de eeuw) = 2e
college
4: mondialisering in de lange 16de eeuw = 3e college
5: een trans-Atlantische wereld (17de en 18de eeuw) = 4e college
6: Westerse globalisering in de 19de eeuw = 5e college
7: een wisselvallig Westen in de 20ste eeuw= 6e college
0. Inleiding
2
,Kaart: toestand wereld ca. 1300
- Veel interactie op grote afstand (was er al voor de kolonies !!!)
- Klemtoon op de posities van religies hierin -> zijn motoren geweest
o Boeddhistische ,Chinese en islamitische religie hebben een impact gehad
0.1. Opvattingen over culturele contacten
- David Graeber en David Wengrow, The Dawn of Everything (2019)/ Het begin van alles
- Samuel Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order (1996)
- beide boeken buigen zich over vraag wat culturen zijn, Graeber en Wengrow vooral oudste tijden,
Huntington huidige situatie
- historische dimensie in hun werken:
o Graeber en Wengrow: mogelijkheden liggen altijd open
o Huntington: geschiedenis bepaalt wat regio’s zijn
- Graeber en Wengrow stellen in vraag of landbouw en steden begin van beschaving
- Beschaving/ culturen kunnen enorm van elkaar verschillen en hebben ook op lange afstanden
impact op elkaar -> 1 lijn trekken is lang niet aan de orde (een opvatting)
- Aan de Tigris en de Eufraat ontstaan landbouwstichtingen en uiteindelijk steden -> begin van
beschaving?
1. De oudste westelijke globaliseringen
Big history
- Amerika vóór 1492: naar schatting 80
miljoen bewoners = ca. 1/5
wereldbevolking
- Vier wereldsystemen v.o.t.: Mesopotamië,
oosten van China, Peru, Mexico: Geen van
deze duurzaam op de zee gericht
- Grote lijnen trekken
- 4 grote wereldsystemen: Mesopotamië,
Oosten van China, Peru en Mexico
- In Amerika dus 2 - grote systemen door grote bevolking -> de helft van de wereldsystemen
ontwikkelen zich dus in Amerika
- Voorbeeld van vorm van interculturele contacten: Incapad & Middellands zeegebied
3
,Voorbeeld 1: Incapad, Amerika
- Gigantisch netwerk van wegen aangelegd door mensen
- Doorheen het Andesgebergte, aan westflank Zuid-Amerika
- Intens systeem met als gevolg dat de stad machu picchu bloeit -
een van de oudste beschavingen
- Zowel horizontale assen als verticale assen (naar het hoge
gebergte) - dus op verschillende hoogtes een heleboel contacten
(hoog, middel en laagvlaktes)
- El Nino -> eerste weerfenomeen waarvan geregistreerde resten
over zijn — brengt gigantische veranderingen te weer in het systeem ter
plekken : vissterfte -> mensen van de laagvlakten trekken naar ergens anders
of hoger in het gebergte - middenvlakken: erosie/ overstromingen in de
valleien: mensen moeten hoger trekken,… -> verklaart integratie van deze
gebieden
1440-1532 Inca’s domineren Andes
- Wegennetwerk van zo’n 23.000 kilometer lang
- Inca’s vinden een goed functionerend systeem van netwerken, wegen,
connecties -> nemen het over en wordt Incarijk - beschouwde zichzelf als een
wereldrijk ( = Rijk van de 4 windstreken)
- militaire macht om het systeem van verticale integratie te verbreden
1532 verovering Incarijk door Pizarro
- Spanjaarden nemen het dan over (campagnes Pizarro) en zullen het op hun
manier verder besturen
- we zijn het beste gedocumenteerd vanaf de Inca’s maar het was duizend
jaren ervoor al bezig
Voorbeeld 2: Middellands Zeegebied
- knooppunt van oost en west, noord en zuid, Afrika, Europa en Azië
- Fernand Braudel, Frans historicus: eenheid in geografische verscheidenheid, die onveranderlijk is
- archeologen Peregrine en Horden: microconnecties tussen eilanden en kusten, elk met eigen
taakverdeling
- model van verspreiding van cultuur door Feniciërs, Grieken, Romeinen…
- model van verspreiding van cultuur door grote godsdiensten: joden, christenen, moslims…
- Grote verspreiding van zowel cultuur als godsdiensten
Feniciërs
- Ca. 1200 v.o.t. invallen zeevolkeren zorgen voor chaos in oostelijke bekken MZ
o Belegering Troje
o Handel vermindert
- Nieuw type cultuur: zeehandel over de lange afstand
- Feniciërs: steden Tirus, Sidon, Beiroet
- F. stichtten kolonies: Cadiz, Marseille, Carthago…
- F. verkenden ook de Atlantische kusten
- Culturele invloed: ritueel offeren oudste; schrift van 22 medeklinkers
- Aanhoudende droogte van 3 jaar zorgt voor het tenietgaan van de beschaving voor de Feniciërs -
> zij gaan oplossingen zoeken en vinden voor de catastrofes -> gaan via de middellandse zee
nieuwe punten zoeken / ankerpunten zoeken - gebruiken de zee
- Hieruit komen er een aantal interessante schriften voort
Fenicische interculturalitet
- Een aantal handelsposten groeien uit tot echte steden: Cadiz, bovenal Carthago
- Carthago: zelf heel vruchtbaar en welvaren hinterland. Wordt machtige stad en zelf het centrum
van een eigen handelsnetwerk (graan, wijn, olie) binnen het omvattende MZ-netwerk
- Feniciërs verhandelden textiel, zeeslakken (voor pigment) en cederhout uit de Levant
4
, - Vormden ook tussenschakels tussen producenten (bv. in Palestina) en consumenten elders in
het MZ-gebied
- Onder Feniciërs intensiveert handel in MZ en worden belangrijke technologische vernieuwingen
in scheepsbouw en navigatie gerealiseerd
- Met handelscontacten kwam ook culturele uitwisseling: o.m. verspreiding Fenicisch alfabet in MZ-
ruimte (bv. Griekenland)
- Fenicisch schrift zelf afgeleid van Egyptische hiërogliefen
- moeten met exotische producten komen om interesse/ terugkeer te garanderen
- handelen in kleurstoffen voor textiel -> zeer succesvol
- Ook cederhout uit de Levant
- Producten waren nodig door de verre afstand
Culturen richting het Westen
- opvallende verspreiding van de Islam
Woestijnvorming in de Sahara
- Sahara was ooit een welvarend groen
gebied - Zo’n 4000/ 5000 jaar geleden
is de woestijnvorming gaan
doorzetten - aanhoudende droogte
vanaf ca. 2500
- Antwoord op probleem =
dromedarissen en kamelen die
worden ingevoerd van Arabische
schiereilanden vanaf 2de / 3de eeuw
- Dieren maken handel/ contact via
Sahara gebied naar het vruchtbare
Afrika en andere locaties mogelijk
(o.a. gebied van Niger-Congo)
- Sub-Sahara Afrika via de kusten, de Sahara en de Nijl contacten met de rest van de wereld
Christenen, moslims en Vikingen onderweg (7e tot 12e eeuw)
1.1. DE ISLAM NAAR HET WESTEN
Snelle islamexpansie
- expansie islam naar het westen
- Islam verspreid zich zowel oostelijk als westelijk bijzonder snel na de dood van de profeet
Mohammed vanuit het Arabische schiereiland (Mekka en Medina)
- Eerste expansie naar Palestina, Syrië, Mesopotamië en,in het westen, Egypte
- Kaliefen die de Islam verdedigen komen hieruit voort -> Omajjaden Kalifaat zorgen zowel oost als
west voor een belangrijke expansie 661-750
- Onder Ottomanen nog meer expansie in Anatolië (vanaf ong. 1300)
- Ook verspreiding naar sub-Sahara Afrika na 1300
- Verspreid over grote delen van Azië maar niet overal
Verklaring succes islamexpansie
- Aanvankelijk weinig bekering, daarna meer druk en jihad
- Culturele factor die in eerste instantie overgang van de veroverde gebieden naar de islamwereld
mogelijk maakt = Arabische taal: gemeenschappelijke taal voor kennisuitwisseling
- Eenheid gecreëerd via de beleving van hun godsdienst, ondanks de varianten in interpretatie; in
Dar-al-Islam (huis van de islam) grote mobiliteit door Hajj en respect voor ‘volkeren van het Boek’,
christenen en joden als dhimmi = beschermd, niet moslims onder islamitisch bestuur
5
,- Op politiek vlak islam flexibel : in elke regio andere dynastie
→ Die pluriformiteit en flexibiliteit belangrijke voorwaarden voor de enorme geografische
verspreiding van de islam
→ Maar ook voor de rol van de islam als basis voor grootschalige uitwisseling tussen diverse
wereld-zones met multi-etnisch- culturele bevolking
- langs ene kant dus bekeringen en langs de andere kant zonder bekeringen door nieuwsgierigheid/
verspreiding moskeeën
- Richting westen wordt Arabisch een eenheidstaal - eenzijdig opgelegd en anderzijds het ‘Engels
van toen
Al-Andalus = Arabische naam voor Iberisch schiereiland
- 710 tot 1492 islamitisch bestuur
- 1031 keerpunt: einde kalifaat van de Ommajjaden,
- Sinds ca. 1000:
o Islamitisch bestuur van verschillende dynastieën
o christelijke herovering of Reconquista vanuit Asturië
- Veel christenen blijven daar op het Iberisch schiereiland -> veel christelijke gemeenschappen
- Betekend dat ze moeten samenleven = Convivencia
- Convivencia: de facto vele christenen in islamitische gebieden zodat vormen van samenwerking en
aanpassing
- 1492 Granada, laatste moslim bolwerk, veroverd door de katholieke koningen Isabella van Castilië
en Ferdinand van Aragon
Ontstaan Al-Andalus
- 710: moslims voet aan grond in Spanje
- Bliksemsnelle militaire overname, met steun Berbers
- Ca. 720/730: hele Iberisch schiereiland in moslims
handen, inclusief deel Languedoc-Roussillon
- 732 slag bij Poitiers: de Frankische hofmeier Karel Martel
stopt de noordelijke opmars van de moslims
- Tegen het midden van de 8ste eeuw moslims grotendeels
ten zuiden van de Pyreneeën
- Vanaf 750 Ommajjaden emirs in Al-Andalus
- Gevoelige situatie 8ste eeuw, grootste uitbreiding
- Militaire agressie die succesvol is islamitisch Iberisch schiereiland
- Historici stellen vragen -> wat zorgt ervoor dat die groep blijft?
- In dat islamitische gebied zullen leiders huwelijken aangaan met lokale prinsessen -> zorgt voor
vervlechting van dynastieën en systematische politiek
- In de eerste decennia (cruciaal) was het heel onzeker of de Islam in dit gebied zou blijven ->
huwelijken verduidelijken waarom islamitisch Spanje blijft bestaan
- Anderzijds zorgde de landbouw en de ontwikkeling ervan dat Spanje een beter grondgebied was
dan Arabisch gebied
Al-Andalus in de luwte van de islamwereld
- Ommajjaden regeren als kalief over hele moslim-wereld van 661 tot 750
- 750: van macht gestoten en kalifaat overgenomen door Abassieden
- Ommajjaden ontvluchten machtsbasis Damascus en trekken zich terug in Al-Andalus -> zetten
het op de kaart als belangrijk en autonoom gebied
- Ommajjaden in Al-Andalus aan de macht als emirs van 756 tot 1031, vanaf 929 gebruiken ze ook
de titel van kalief
- Noemen zichzelf Emirs maar beschouwen zichzelf nog steeds kaliefen / beschermers Islam
6
, - lokale gouverneurs aan de macht
- Nog steeds spanningen -> christelijke reconquista vanuit het noorden
Al-Andalus onder de Omajjaden
- Vóór 756 nauwelijks centraal gezag in Al-Andalus: macht in handen van lokale gouverneurs (van
Arabische origine)
- Emir Abdul Rahman (756-788): eerste die centraal gezag in Al-Andalus weet te vestigen
o Door alle gezag (in theorie) naar zich toe te trekken
o Door geen gezag boven zich te dulden, dus ook de Abassieden kalief niet
o Afkomstig uit Syrië, zou perziken en palmbomen naar Iberische schiereiland
overgebracht hebben
- Bloei van de landbouw in het Iberisch schiereiland komt door de Omajjaden
- Ondanks gezag van de Omajjaden emir is er vaak politieke instabiliteit door opstanden
o Grote hoeveelheid christenen woonden er
o Binnen islam zelf ook hiërarchieën - belangrijke identificatie vroege islam
o Afkomst speelde een belangrijke rol -> degene die Arabische oorsprong hebben staan
boven degene die dat niet zijn / zijn 2de-rangs
o Daaronder staan nog de nieuwe bekeerden -> bv. Christenen die zich onder druk
bekeren - worden niet altijd aanvaard
o > muwalladen = = benaming voor bekeerlingen en moslims van gemengde
Arabische, Berberse en Iberische oorsprong
o > Berbers = Noord-Afrikaanse moslims
- Geregelde invallen van Vikingen (bv. Plundering Sevilla in 844)
- 997 Almanzor verovert en plundert Santiago de Compostela - plunderen wel niet heiligdom -
Christenen zullen het enkele jaren later terugroven
- nadien Berberrevoltes in Omajjaden rijk
- = Einde Omajjaden kalifaat
- Ondanks interne en externe politieke druk bloei van kalifaat van Cordoba
Cordoba hoofdstad van de Omajjaden
- Grootste bloei onder emir Abdul Rahman III (912-961)
- Stad telt in de 10de eeuw 300.000 inwoners en 70 bibliotheken
- veroosterlijking: cultuur van Bagdad inspirerend
o Voorbeeld: Ziryab (789-857), stijlgoeroe
- grote rol van mozaraben in vertaling van Latijnse teksten naar het Arabisch
- Arabische literatuur, dichtkunst en liedcultuur beleven grote bloei in 11de-
eeuws Al-Andalus, met internationale uitstraling
o bv. Ibn Hazm ((Córdoba, 994-1064): De ring van de duif
(liefdespoëzie)
Convivencia
- gebruik Arabische taal zorgt voor eenheid in Al-Andalus
- Christenen die Arabisch spreken worden Mozaraben genoemd
- Christenen en joden: niet gedwongen om zich te bekeren
o Genieten beschermd statuut van dhimmi
o Vallen onder islamwet
o Niettemin toegelaten om godsdienst vrij uit te oefenen,
o Christenen mogen eigen rechtbank hebben of eigen taal gebruiken en eigendom te
bzitten maar er wordt in ruil gevraagd dat de christenen belastingen betalen op basis
o Blijven weliswaar tweederangsburgers want geen toegang tot bepaalde functies en
ook verstoken van een aantal burgerrechten
- Convivencia zal zich vooral uitspelen op een cultureel gebied
- Christelijke cultuur: grote rol van mozaraben in vertaling van Latijnse teksten naar het Arabisch
o O.a. Hebreeuwse poëzie en liedcultuur
7
Ontmoetingen in het Westen; Een Wereldgeschiedenis
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoud
0. Inleiding........................................................................................................................................... 2
0.1. Opvattingen over culturele contacten ................................................................................... 3
1. De oudste westelijke globaliseringen ............................................................................................ 3
Christenen, moslims en Vikingen onderweg (7e tot 12e eeuw) ........................................................... 5
1.1. DE ISLAM NAAR HET WESTEN ................................................................................................ 5
1.2. SCANDINAVISCHE GLOBALISERING ...................................................................................... 10
1.3. KRUISVAARTEN EN HANDEL IN DE MIDDELLANDSE ZEE ..................................................... 10
2. De Middellandse Zee en West-Afrika in de balans tussen oost en west, noord en zuid, 1200-
1500 ....................................................................................................................................................... 11
2.1. DE WESTELIJKE MIDDELLANDSE ZEE ALS GLOBALISERINGSHUB ........................................ 12
2.1.1. Vanaf 12e eeuw christelijke opmars in westelijk bekken Middellandse Zee ............. 12
2.1.2. Moslims in westelijk bekken Middellandse Zee .......................................................... 13
2.2. DE LOKROEP VAN DE SAHARAHANDEL ................................................................................ 16
2.3. PORTUGESE INTERACTIES AAN DE KUSTEN VAN WEST-AFRIKA ......................................... 17
2.4. OTTOMANEN AAN DE MIDDELLANDSE ZEE ......................................................................... 18
3. Mondialisering in de lange zestiende eeuw (1500-1640)............................................................ 22
3.1. OTTOMAANSE WERELDHEERSCHAPPIJ ................................................................................ 22
3.2. VROEGE UITWISSELINGEN OVER DE ATLANTISCHE OCEAAN .............................................. 26
3.3. SPAANS-PORTUGEES-HABSBURGS WERELDRIJK, 1580-1640.............................................. 28
3.4. AFRIKAANSE MONDIALISERING ........................................................................................... 31
4. Een trans-Atlantische wereld, 17de -18de eeuw ......................................................................... 33
4.1. ATLANTISCHE WERELD ......................................................................................................... 33
4.1.1. Plantages ....................................................................................................................... 33
4.1.2. Trans-Atlantische slavenhandel ................................................................................... 37
4.2. DE MIDDELLANDSE ZEE EN OTTOMAANSE MONDIALISERING ........................................... 38
5. Westelijke mondialisering in de 19e eeuw .................................................................................. 40
5.1. ROEP OM VRIJHEID, 1776-1804............................................................................................ 41
5.2. ALTERNATIEVE VRIJHEDEN, 1805–1830 .................................................................................... 43
5.2.1. Nog meer revoluties ........................................................................................................... 43
5.2.2. Antislavernijbeweging ........................................................................................................ 44
5.2.3. Religieuze heropleving ....................................................................................................... 45
1
, 5.3. HET INDUSTRIËLE STARTSCHOT VAN DE WERELD, 1830-1851................................................. 46
5.4. SLAVEN VAN DE MONDIALISERING, 1850-1880 ....................................................................... 47
5.5. PAN-AFRIKANISME .................................................................................................................... 48
1: de oudste westelijke globaliseringen = 1e college
2: christenen, moslims en Vikingen onderweg (7de tot 12de eeuw) = 1e college
3: de Middellandse Zee en de Sahara in de balans tussen oost en west (13de tot 15de eeuw) = 2e
college
4: mondialisering in de lange 16de eeuw = 3e college
5: een trans-Atlantische wereld (17de en 18de eeuw) = 4e college
6: Westerse globalisering in de 19de eeuw = 5e college
7: een wisselvallig Westen in de 20ste eeuw= 6e college
0. Inleiding
2
,Kaart: toestand wereld ca. 1300
- Veel interactie op grote afstand (was er al voor de kolonies !!!)
- Klemtoon op de posities van religies hierin -> zijn motoren geweest
o Boeddhistische ,Chinese en islamitische religie hebben een impact gehad
0.1. Opvattingen over culturele contacten
- David Graeber en David Wengrow, The Dawn of Everything (2019)/ Het begin van alles
- Samuel Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order (1996)
- beide boeken buigen zich over vraag wat culturen zijn, Graeber en Wengrow vooral oudste tijden,
Huntington huidige situatie
- historische dimensie in hun werken:
o Graeber en Wengrow: mogelijkheden liggen altijd open
o Huntington: geschiedenis bepaalt wat regio’s zijn
- Graeber en Wengrow stellen in vraag of landbouw en steden begin van beschaving
- Beschaving/ culturen kunnen enorm van elkaar verschillen en hebben ook op lange afstanden
impact op elkaar -> 1 lijn trekken is lang niet aan de orde (een opvatting)
- Aan de Tigris en de Eufraat ontstaan landbouwstichtingen en uiteindelijk steden -> begin van
beschaving?
1. De oudste westelijke globaliseringen
Big history
- Amerika vóór 1492: naar schatting 80
miljoen bewoners = ca. 1/5
wereldbevolking
- Vier wereldsystemen v.o.t.: Mesopotamië,
oosten van China, Peru, Mexico: Geen van
deze duurzaam op de zee gericht
- Grote lijnen trekken
- 4 grote wereldsystemen: Mesopotamië,
Oosten van China, Peru en Mexico
- In Amerika dus 2 - grote systemen door grote bevolking -> de helft van de wereldsystemen
ontwikkelen zich dus in Amerika
- Voorbeeld van vorm van interculturele contacten: Incapad & Middellands zeegebied
3
,Voorbeeld 1: Incapad, Amerika
- Gigantisch netwerk van wegen aangelegd door mensen
- Doorheen het Andesgebergte, aan westflank Zuid-Amerika
- Intens systeem met als gevolg dat de stad machu picchu bloeit -
een van de oudste beschavingen
- Zowel horizontale assen als verticale assen (naar het hoge
gebergte) - dus op verschillende hoogtes een heleboel contacten
(hoog, middel en laagvlaktes)
- El Nino -> eerste weerfenomeen waarvan geregistreerde resten
over zijn — brengt gigantische veranderingen te weer in het systeem ter
plekken : vissterfte -> mensen van de laagvlakten trekken naar ergens anders
of hoger in het gebergte - middenvlakken: erosie/ overstromingen in de
valleien: mensen moeten hoger trekken,… -> verklaart integratie van deze
gebieden
1440-1532 Inca’s domineren Andes
- Wegennetwerk van zo’n 23.000 kilometer lang
- Inca’s vinden een goed functionerend systeem van netwerken, wegen,
connecties -> nemen het over en wordt Incarijk - beschouwde zichzelf als een
wereldrijk ( = Rijk van de 4 windstreken)
- militaire macht om het systeem van verticale integratie te verbreden
1532 verovering Incarijk door Pizarro
- Spanjaarden nemen het dan over (campagnes Pizarro) en zullen het op hun
manier verder besturen
- we zijn het beste gedocumenteerd vanaf de Inca’s maar het was duizend
jaren ervoor al bezig
Voorbeeld 2: Middellands Zeegebied
- knooppunt van oost en west, noord en zuid, Afrika, Europa en Azië
- Fernand Braudel, Frans historicus: eenheid in geografische verscheidenheid, die onveranderlijk is
- archeologen Peregrine en Horden: microconnecties tussen eilanden en kusten, elk met eigen
taakverdeling
- model van verspreiding van cultuur door Feniciërs, Grieken, Romeinen…
- model van verspreiding van cultuur door grote godsdiensten: joden, christenen, moslims…
- Grote verspreiding van zowel cultuur als godsdiensten
Feniciërs
- Ca. 1200 v.o.t. invallen zeevolkeren zorgen voor chaos in oostelijke bekken MZ
o Belegering Troje
o Handel vermindert
- Nieuw type cultuur: zeehandel over de lange afstand
- Feniciërs: steden Tirus, Sidon, Beiroet
- F. stichtten kolonies: Cadiz, Marseille, Carthago…
- F. verkenden ook de Atlantische kusten
- Culturele invloed: ritueel offeren oudste; schrift van 22 medeklinkers
- Aanhoudende droogte van 3 jaar zorgt voor het tenietgaan van de beschaving voor de Feniciërs -
> zij gaan oplossingen zoeken en vinden voor de catastrofes -> gaan via de middellandse zee
nieuwe punten zoeken / ankerpunten zoeken - gebruiken de zee
- Hieruit komen er een aantal interessante schriften voort
Fenicische interculturalitet
- Een aantal handelsposten groeien uit tot echte steden: Cadiz, bovenal Carthago
- Carthago: zelf heel vruchtbaar en welvaren hinterland. Wordt machtige stad en zelf het centrum
van een eigen handelsnetwerk (graan, wijn, olie) binnen het omvattende MZ-netwerk
- Feniciërs verhandelden textiel, zeeslakken (voor pigment) en cederhout uit de Levant
4
, - Vormden ook tussenschakels tussen producenten (bv. in Palestina) en consumenten elders in
het MZ-gebied
- Onder Feniciërs intensiveert handel in MZ en worden belangrijke technologische vernieuwingen
in scheepsbouw en navigatie gerealiseerd
- Met handelscontacten kwam ook culturele uitwisseling: o.m. verspreiding Fenicisch alfabet in MZ-
ruimte (bv. Griekenland)
- Fenicisch schrift zelf afgeleid van Egyptische hiërogliefen
- moeten met exotische producten komen om interesse/ terugkeer te garanderen
- handelen in kleurstoffen voor textiel -> zeer succesvol
- Ook cederhout uit de Levant
- Producten waren nodig door de verre afstand
Culturen richting het Westen
- opvallende verspreiding van de Islam
Woestijnvorming in de Sahara
- Sahara was ooit een welvarend groen
gebied - Zo’n 4000/ 5000 jaar geleden
is de woestijnvorming gaan
doorzetten - aanhoudende droogte
vanaf ca. 2500
- Antwoord op probleem =
dromedarissen en kamelen die
worden ingevoerd van Arabische
schiereilanden vanaf 2de / 3de eeuw
- Dieren maken handel/ contact via
Sahara gebied naar het vruchtbare
Afrika en andere locaties mogelijk
(o.a. gebied van Niger-Congo)
- Sub-Sahara Afrika via de kusten, de Sahara en de Nijl contacten met de rest van de wereld
Christenen, moslims en Vikingen onderweg (7e tot 12e eeuw)
1.1. DE ISLAM NAAR HET WESTEN
Snelle islamexpansie
- expansie islam naar het westen
- Islam verspreid zich zowel oostelijk als westelijk bijzonder snel na de dood van de profeet
Mohammed vanuit het Arabische schiereiland (Mekka en Medina)
- Eerste expansie naar Palestina, Syrië, Mesopotamië en,in het westen, Egypte
- Kaliefen die de Islam verdedigen komen hieruit voort -> Omajjaden Kalifaat zorgen zowel oost als
west voor een belangrijke expansie 661-750
- Onder Ottomanen nog meer expansie in Anatolië (vanaf ong. 1300)
- Ook verspreiding naar sub-Sahara Afrika na 1300
- Verspreid over grote delen van Azië maar niet overal
Verklaring succes islamexpansie
- Aanvankelijk weinig bekering, daarna meer druk en jihad
- Culturele factor die in eerste instantie overgang van de veroverde gebieden naar de islamwereld
mogelijk maakt = Arabische taal: gemeenschappelijke taal voor kennisuitwisseling
- Eenheid gecreëerd via de beleving van hun godsdienst, ondanks de varianten in interpretatie; in
Dar-al-Islam (huis van de islam) grote mobiliteit door Hajj en respect voor ‘volkeren van het Boek’,
christenen en joden als dhimmi = beschermd, niet moslims onder islamitisch bestuur
5
,- Op politiek vlak islam flexibel : in elke regio andere dynastie
→ Die pluriformiteit en flexibiliteit belangrijke voorwaarden voor de enorme geografische
verspreiding van de islam
→ Maar ook voor de rol van de islam als basis voor grootschalige uitwisseling tussen diverse
wereld-zones met multi-etnisch- culturele bevolking
- langs ene kant dus bekeringen en langs de andere kant zonder bekeringen door nieuwsgierigheid/
verspreiding moskeeën
- Richting westen wordt Arabisch een eenheidstaal - eenzijdig opgelegd en anderzijds het ‘Engels
van toen
Al-Andalus = Arabische naam voor Iberisch schiereiland
- 710 tot 1492 islamitisch bestuur
- 1031 keerpunt: einde kalifaat van de Ommajjaden,
- Sinds ca. 1000:
o Islamitisch bestuur van verschillende dynastieën
o christelijke herovering of Reconquista vanuit Asturië
- Veel christenen blijven daar op het Iberisch schiereiland -> veel christelijke gemeenschappen
- Betekend dat ze moeten samenleven = Convivencia
- Convivencia: de facto vele christenen in islamitische gebieden zodat vormen van samenwerking en
aanpassing
- 1492 Granada, laatste moslim bolwerk, veroverd door de katholieke koningen Isabella van Castilië
en Ferdinand van Aragon
Ontstaan Al-Andalus
- 710: moslims voet aan grond in Spanje
- Bliksemsnelle militaire overname, met steun Berbers
- Ca. 720/730: hele Iberisch schiereiland in moslims
handen, inclusief deel Languedoc-Roussillon
- 732 slag bij Poitiers: de Frankische hofmeier Karel Martel
stopt de noordelijke opmars van de moslims
- Tegen het midden van de 8ste eeuw moslims grotendeels
ten zuiden van de Pyreneeën
- Vanaf 750 Ommajjaden emirs in Al-Andalus
- Gevoelige situatie 8ste eeuw, grootste uitbreiding
- Militaire agressie die succesvol is islamitisch Iberisch schiereiland
- Historici stellen vragen -> wat zorgt ervoor dat die groep blijft?
- In dat islamitische gebied zullen leiders huwelijken aangaan met lokale prinsessen -> zorgt voor
vervlechting van dynastieën en systematische politiek
- In de eerste decennia (cruciaal) was het heel onzeker of de Islam in dit gebied zou blijven ->
huwelijken verduidelijken waarom islamitisch Spanje blijft bestaan
- Anderzijds zorgde de landbouw en de ontwikkeling ervan dat Spanje een beter grondgebied was
dan Arabisch gebied
Al-Andalus in de luwte van de islamwereld
- Ommajjaden regeren als kalief over hele moslim-wereld van 661 tot 750
- 750: van macht gestoten en kalifaat overgenomen door Abassieden
- Ommajjaden ontvluchten machtsbasis Damascus en trekken zich terug in Al-Andalus -> zetten
het op de kaart als belangrijk en autonoom gebied
- Ommajjaden in Al-Andalus aan de macht als emirs van 756 tot 1031, vanaf 929 gebruiken ze ook
de titel van kalief
- Noemen zichzelf Emirs maar beschouwen zichzelf nog steeds kaliefen / beschermers Islam
6
, - lokale gouverneurs aan de macht
- Nog steeds spanningen -> christelijke reconquista vanuit het noorden
Al-Andalus onder de Omajjaden
- Vóór 756 nauwelijks centraal gezag in Al-Andalus: macht in handen van lokale gouverneurs (van
Arabische origine)
- Emir Abdul Rahman (756-788): eerste die centraal gezag in Al-Andalus weet te vestigen
o Door alle gezag (in theorie) naar zich toe te trekken
o Door geen gezag boven zich te dulden, dus ook de Abassieden kalief niet
o Afkomstig uit Syrië, zou perziken en palmbomen naar Iberische schiereiland
overgebracht hebben
- Bloei van de landbouw in het Iberisch schiereiland komt door de Omajjaden
- Ondanks gezag van de Omajjaden emir is er vaak politieke instabiliteit door opstanden
o Grote hoeveelheid christenen woonden er
o Binnen islam zelf ook hiërarchieën - belangrijke identificatie vroege islam
o Afkomst speelde een belangrijke rol -> degene die Arabische oorsprong hebben staan
boven degene die dat niet zijn / zijn 2de-rangs
o Daaronder staan nog de nieuwe bekeerden -> bv. Christenen die zich onder druk
bekeren - worden niet altijd aanvaard
o > muwalladen = = benaming voor bekeerlingen en moslims van gemengde
Arabische, Berberse en Iberische oorsprong
o > Berbers = Noord-Afrikaanse moslims
- Geregelde invallen van Vikingen (bv. Plundering Sevilla in 844)
- 997 Almanzor verovert en plundert Santiago de Compostela - plunderen wel niet heiligdom -
Christenen zullen het enkele jaren later terugroven
- nadien Berberrevoltes in Omajjaden rijk
- = Einde Omajjaden kalifaat
- Ondanks interne en externe politieke druk bloei van kalifaat van Cordoba
Cordoba hoofdstad van de Omajjaden
- Grootste bloei onder emir Abdul Rahman III (912-961)
- Stad telt in de 10de eeuw 300.000 inwoners en 70 bibliotheken
- veroosterlijking: cultuur van Bagdad inspirerend
o Voorbeeld: Ziryab (789-857), stijlgoeroe
- grote rol van mozaraben in vertaling van Latijnse teksten naar het Arabisch
- Arabische literatuur, dichtkunst en liedcultuur beleven grote bloei in 11de-
eeuws Al-Andalus, met internationale uitstraling
o bv. Ibn Hazm ((Córdoba, 994-1064): De ring van de duif
(liefdespoëzie)
Convivencia
- gebruik Arabische taal zorgt voor eenheid in Al-Andalus
- Christenen die Arabisch spreken worden Mozaraben genoemd
- Christenen en joden: niet gedwongen om zich te bekeren
o Genieten beschermd statuut van dhimmi
o Vallen onder islamwet
o Niettemin toegelaten om godsdienst vrij uit te oefenen,
o Christenen mogen eigen rechtbank hebben of eigen taal gebruiken en eigendom te
bzitten maar er wordt in ruil gevraagd dat de christenen belastingen betalen op basis
o Blijven weliswaar tweederangsburgers want geen toegang tot bepaalde functies en
ook verstoken van een aantal burgerrechten
- Convivencia zal zich vooral uitspelen op een cultureel gebied
- Christelijke cultuur: grote rol van mozaraben in vertaling van Latijnse teksten naar het Arabisch
o O.a. Hebreeuwse poëzie en liedcultuur
7
