Samenvatting - Oriëntatie op geschiedenis
Hoofdstuk 9: De tijd van wereldoorlogen
Factoren die helpen de Tweede oorlog te verklaren zijn: de opkomst van totalitaire systemen,
de economische wereldcrisis in 1929 en de moderne vormen van massaorganisatie en
propaganda.
§1. De wereldoorlogen
De Eerste Wereldoorlog breekt uit
Op 28 juni 1914 bezochten de Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand (1863-1914)
en zijn vrouw Sophie de Bosnische hoofdstad Sarajevo. Ze werden door zes
Servische nationalisten vermoord, waarvan de bekendste Gavrilo Princip (1894-1918)
is. Dit nieuws kwam in Oostenrijk onder keizer Frans Jozef I (r. 1848-1919) hard aan.
Oostenrijk beschuldigde Servië ervan achter de aanslag te zitten, en verklaarde
Servië de oorlog. Dit land was als een broedervolk voor Rusland, die hen wilde
beschermen tegen de Oostenrijkse agressie. Tsaar Nicolaas II (r. 1894-1917)
mobiliseerde zijn troepen aan de grens met Oostenrijk en Duitsland. Omdat de tsaar
geen gehoor gaf aan de Duitse eis om deze mobilisatie ongedaan te maken,
verklaarde Duitsland op 1 augustus 1914 Rusland de oorlog. Toen Frankrijk,
bondgenoot van Rusland, zijn troepen mobiliseerede, verklaarde Duitsland op 3
augustus ook dat land de oorlog. Op weg naar Frankrijk vielen Duitse troepen België
binnen, waardoor Groot-Brittannië zich in zijn belangen bedreigd voelde en Duitsland
op 4 augustus de oorlog verklaarde. Op 5 augustus verklaarde Oostenrijk de
oorlogen tegen Rusland uit, waarop Frankrijk en Groot-Brittannië zich gedwongen
zagen oorlogsverklaringen naar Wenen te sturen.
Steeds meer landen mengden zich in deze strijd, zo ook het Ottomaanse Rijk en
Bulgarije, die de Centralen (Duitsland en Oostenrijk) steunden. Griekenland en Italië
daarentegen kozen de kant van de geallieerden (Groot-Brittannië, Frankrijk en
Rusland).
Later sloten ook landen buiten Europa zich bij de geallieerden aan, waaronder de
Verenigde Staten en Japan, dat het mondiale conflict met beide handen aangreep om
een langgekoesterde oorlog wens tot gebiedsuitbreiding in China te verwezenlijken.
Achtergronden
Verklaringen voor het ontstaan van een wereldwijde oorlog:
1. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw was er een systeem van
bondgenootschappen dat Europa in twee kampen scheidde.
Duitsland en Oostenrijk-Hongarije vormden sinds 1879 de zogenaamde
Tweebond, die nog enige tijd doorging als Driebond door de deelname van Italië (tot
de Italianen in 1915 definitief de kant van de geallieerden kozen).
Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland vormden in 1907 de Triple Entente.
2. Weltpolitik was een politieke en militaire strategie die eind 19e eeuw. Deze
agressieve, expansionistische en imperialistische strategie van keizer Wilhelm II was
een belangrijke oorzaak van de Eerste Wereldoorlog. Met deze strategie dreef
Wilhelm Groot-Brittannië, dat in continentaal-Europese aangelegenheden de
voorkeur gaf aan een politiek van splendid isolation Groot-Brittannië hield zich
buiten de Europese aangelegenheden, waar zij zich eerder via allianties verbonden
hadden aan bepaalde staten om het machtsevenwicht te handhaven, zagen zij na
de Duitse eenwording af van permanente steunbetuigingen aan andere grote
mogendheden.
3. Militarisme: Veel Europese landen hadden grote en goed georganiseerde legers
opgebouwd in de jaren voor de oorlog. Dit creëerde een wapenwedloop tussen de landen
en vergrootte de spanningen tussen hen.
4. Nationalisme: nationale trots zorgde voor rivaliteit tussen landen.
, 5. Imperialisme: Europese landen hadden over de hele wereld koloniën en waren op zoek
naar nieuwe grondstoffen en markten om te veroveren. Dit leidde tot concurrentie tussen
de landen en vergrootte de spanningen.
Oorlog en vrede
De meeste landen dachten dat het een snelle en korte oorlog zou worden. De meeste
militaire scenario’s gingen uit van een kortdurende veroveringsoorlog die door enkele
veldslagen zou worden beslist. Duitsland hanteerde het Von Schlieffenplan,
ontwikkeld door Alfred von Schlieffen (1833-1913). In dit plan was het de bedoeling
om Frankrijk zo snel mogelijk te veroveren om vervolgens de handen vrij te hebben
voor een aanval op Rusland.
Von Schlieffen had in zijn plan geen rekening gehouden me een interventie van
Groot-Brittannië, zo strandde de Duitse opmars richting Parijs. Toen Britse en
Belgische troepen het Duitse leger in West-Vlaanderen de pas afsneden en de
Fransen zich hergroepeerden, ontstond een lang, stilstaand front van het Kanaal tot
aan Zwitserland. Belangrijke slagen waren:
- Slag bij de rivier de Somme in de zomer van 1916;
- Slag bij Verdun, die duurde van februari tot december 1916.
Ook nieuwe wapens als het vliegtuig, de gifgasgranaat en de tank maakten geen
einde aan de patstelling. Met duikbootaanvallen probeerden de Duitsers de
bevoorrading van Engeland stil te leggen. In mei 1915 brachten ze het Britse
passagiersschip Lusitania met aan boord 128 Amerikanen tot zinken. Twee jaar later
kondigde de Duitse regering de duikbootoorlog aan en werden ook niet-Britse
schepen doelwit. Toen ook nog bekend werd dat de Duitse regering Mexico
probeerde te bewegen tot een militair bondgenootschap tegen de Verenigde Staten,
was het voor de Amerikaanse regering de maat vol. Op 6 april 1917 verklaarden de
zij Duitsland de oorlog.
Het jaar 1917 was een keerpunt in de Eerste Wereldoorlog. Met steun van de
Arabieren, aan wie in ruil een onafhankelijk Arabisch staat werd beloofd, veroverden
de Britten grote delen van het Ottomaanse Rijk. Rusland, waar in oktober de
communisten aan de macht waren gekomen, trok zich uit de oorlog terug.
Hierdoor kon Duitsland zich volledig focussen op het Westfront. De geallieerden
probeerde met offensieven in maart 1918 de linies te doorbreken, maar die liepen op
niets uit. Duitsland raakte uitgeput en oorlogsmoe. Toen socialisten in november de
republiek uitriepen en revolutionaire woelingen het land onbestuurbaar dreigden te
maken, vluchtte keizer Wilhelm II naar Nederland. De Duitse legerleiding drong aan
op een wapenstilstand.
In 1919 vonden in Parijs vredesbesprekingen plaats. De Amerikaanse president
Woodrow Wilson (r. 1913-1921) ontvouwde een plan van Veertien Punten
democratisch-kapitalistische en volkenrechtelijke beginselen. Volgens Wilson
moesten conflicten voortaan op transparante en democratische manier opgelost
worden. Hij nam het initiatief voor de oprichting van de Volkenbond, een forum waar
landen door overleg de vrede moesten zien te bewaren. Ook maakte hij zich sterk
voor het recht van ieder volk om zichzelf te besturen. Dit nationale
zelfbeschikkingsrecht leidde in het hart van Europa tot de creatie van nieuwe staten,
zoals: Polen, Letland en Tsjecho-Slowakije. Polen kreeg een deel van Duitsland
toegewezen.
De vredesbesprekingen met Duitsland resulteerden in het Verdrag van Versailles:
- Duitsland kreeg de schuld van de oorlog; ze moesten veel geld terugbetalen.
- Duitsland moest gebied afstaan aan Polen, Frankrijk (Elzas-Lotharingen),
Hoofdstuk 9: De tijd van wereldoorlogen
Factoren die helpen de Tweede oorlog te verklaren zijn: de opkomst van totalitaire systemen,
de economische wereldcrisis in 1929 en de moderne vormen van massaorganisatie en
propaganda.
§1. De wereldoorlogen
De Eerste Wereldoorlog breekt uit
Op 28 juni 1914 bezochten de Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand (1863-1914)
en zijn vrouw Sophie de Bosnische hoofdstad Sarajevo. Ze werden door zes
Servische nationalisten vermoord, waarvan de bekendste Gavrilo Princip (1894-1918)
is. Dit nieuws kwam in Oostenrijk onder keizer Frans Jozef I (r. 1848-1919) hard aan.
Oostenrijk beschuldigde Servië ervan achter de aanslag te zitten, en verklaarde
Servië de oorlog. Dit land was als een broedervolk voor Rusland, die hen wilde
beschermen tegen de Oostenrijkse agressie. Tsaar Nicolaas II (r. 1894-1917)
mobiliseerde zijn troepen aan de grens met Oostenrijk en Duitsland. Omdat de tsaar
geen gehoor gaf aan de Duitse eis om deze mobilisatie ongedaan te maken,
verklaarde Duitsland op 1 augustus 1914 Rusland de oorlog. Toen Frankrijk,
bondgenoot van Rusland, zijn troepen mobiliseerede, verklaarde Duitsland op 3
augustus ook dat land de oorlog. Op weg naar Frankrijk vielen Duitse troepen België
binnen, waardoor Groot-Brittannië zich in zijn belangen bedreigd voelde en Duitsland
op 4 augustus de oorlog verklaarde. Op 5 augustus verklaarde Oostenrijk de
oorlogen tegen Rusland uit, waarop Frankrijk en Groot-Brittannië zich gedwongen
zagen oorlogsverklaringen naar Wenen te sturen.
Steeds meer landen mengden zich in deze strijd, zo ook het Ottomaanse Rijk en
Bulgarije, die de Centralen (Duitsland en Oostenrijk) steunden. Griekenland en Italië
daarentegen kozen de kant van de geallieerden (Groot-Brittannië, Frankrijk en
Rusland).
Later sloten ook landen buiten Europa zich bij de geallieerden aan, waaronder de
Verenigde Staten en Japan, dat het mondiale conflict met beide handen aangreep om
een langgekoesterde oorlog wens tot gebiedsuitbreiding in China te verwezenlijken.
Achtergronden
Verklaringen voor het ontstaan van een wereldwijde oorlog:
1. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw was er een systeem van
bondgenootschappen dat Europa in twee kampen scheidde.
Duitsland en Oostenrijk-Hongarije vormden sinds 1879 de zogenaamde
Tweebond, die nog enige tijd doorging als Driebond door de deelname van Italië (tot
de Italianen in 1915 definitief de kant van de geallieerden kozen).
Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland vormden in 1907 de Triple Entente.
2. Weltpolitik was een politieke en militaire strategie die eind 19e eeuw. Deze
agressieve, expansionistische en imperialistische strategie van keizer Wilhelm II was
een belangrijke oorzaak van de Eerste Wereldoorlog. Met deze strategie dreef
Wilhelm Groot-Brittannië, dat in continentaal-Europese aangelegenheden de
voorkeur gaf aan een politiek van splendid isolation Groot-Brittannië hield zich
buiten de Europese aangelegenheden, waar zij zich eerder via allianties verbonden
hadden aan bepaalde staten om het machtsevenwicht te handhaven, zagen zij na
de Duitse eenwording af van permanente steunbetuigingen aan andere grote
mogendheden.
3. Militarisme: Veel Europese landen hadden grote en goed georganiseerde legers
opgebouwd in de jaren voor de oorlog. Dit creëerde een wapenwedloop tussen de landen
en vergrootte de spanningen tussen hen.
4. Nationalisme: nationale trots zorgde voor rivaliteit tussen landen.
, 5. Imperialisme: Europese landen hadden over de hele wereld koloniën en waren op zoek
naar nieuwe grondstoffen en markten om te veroveren. Dit leidde tot concurrentie tussen
de landen en vergrootte de spanningen.
Oorlog en vrede
De meeste landen dachten dat het een snelle en korte oorlog zou worden. De meeste
militaire scenario’s gingen uit van een kortdurende veroveringsoorlog die door enkele
veldslagen zou worden beslist. Duitsland hanteerde het Von Schlieffenplan,
ontwikkeld door Alfred von Schlieffen (1833-1913). In dit plan was het de bedoeling
om Frankrijk zo snel mogelijk te veroveren om vervolgens de handen vrij te hebben
voor een aanval op Rusland.
Von Schlieffen had in zijn plan geen rekening gehouden me een interventie van
Groot-Brittannië, zo strandde de Duitse opmars richting Parijs. Toen Britse en
Belgische troepen het Duitse leger in West-Vlaanderen de pas afsneden en de
Fransen zich hergroepeerden, ontstond een lang, stilstaand front van het Kanaal tot
aan Zwitserland. Belangrijke slagen waren:
- Slag bij de rivier de Somme in de zomer van 1916;
- Slag bij Verdun, die duurde van februari tot december 1916.
Ook nieuwe wapens als het vliegtuig, de gifgasgranaat en de tank maakten geen
einde aan de patstelling. Met duikbootaanvallen probeerden de Duitsers de
bevoorrading van Engeland stil te leggen. In mei 1915 brachten ze het Britse
passagiersschip Lusitania met aan boord 128 Amerikanen tot zinken. Twee jaar later
kondigde de Duitse regering de duikbootoorlog aan en werden ook niet-Britse
schepen doelwit. Toen ook nog bekend werd dat de Duitse regering Mexico
probeerde te bewegen tot een militair bondgenootschap tegen de Verenigde Staten,
was het voor de Amerikaanse regering de maat vol. Op 6 april 1917 verklaarden de
zij Duitsland de oorlog.
Het jaar 1917 was een keerpunt in de Eerste Wereldoorlog. Met steun van de
Arabieren, aan wie in ruil een onafhankelijk Arabisch staat werd beloofd, veroverden
de Britten grote delen van het Ottomaanse Rijk. Rusland, waar in oktober de
communisten aan de macht waren gekomen, trok zich uit de oorlog terug.
Hierdoor kon Duitsland zich volledig focussen op het Westfront. De geallieerden
probeerde met offensieven in maart 1918 de linies te doorbreken, maar die liepen op
niets uit. Duitsland raakte uitgeput en oorlogsmoe. Toen socialisten in november de
republiek uitriepen en revolutionaire woelingen het land onbestuurbaar dreigden te
maken, vluchtte keizer Wilhelm II naar Nederland. De Duitse legerleiding drong aan
op een wapenstilstand.
In 1919 vonden in Parijs vredesbesprekingen plaats. De Amerikaanse president
Woodrow Wilson (r. 1913-1921) ontvouwde een plan van Veertien Punten
democratisch-kapitalistische en volkenrechtelijke beginselen. Volgens Wilson
moesten conflicten voortaan op transparante en democratische manier opgelost
worden. Hij nam het initiatief voor de oprichting van de Volkenbond, een forum waar
landen door overleg de vrede moesten zien te bewaren. Ook maakte hij zich sterk
voor het recht van ieder volk om zichzelf te besturen. Dit nationale
zelfbeschikkingsrecht leidde in het hart van Europa tot de creatie van nieuwe staten,
zoals: Polen, Letland en Tsjecho-Slowakije. Polen kreeg een deel van Duitsland
toegewezen.
De vredesbesprekingen met Duitsland resulteerden in het Verdrag van Versailles:
- Duitsland kreeg de schuld van de oorlog; ze moesten veel geld terugbetalen.
- Duitsland moest gebied afstaan aan Polen, Frankrijk (Elzas-Lotharingen),
