HOOFDSTUKKEN – PSD3
Hoofdstuk Titel Pagina’s #
1 Psychodiagnostiek binnen SPP 10
2 Aanvullend Onderzoek 7
3 Observeren binnen SPP 11
4 Het Integratief Beeld 4
5 Advies en Rapporteren: Integreren en Indiceren 7
6 Advies en Rapporteren: Handelen 8
7 Uitdagingen bij PSD Besluitvorming 9
8 PSD bij Jonge Kinderen (0-6 jaar) 6
1
,PSYCHODIAGNOSTIEK BINNEN SPP................................................................................................................ 7
1. DIAGNOSTIEK BINNEN SPP...................................................................................................................................7
1.1 (Kind)diagnostiek ter discussie...................................................................................................................7
1.2 Uitgangspunten van het PSD procesmodel (!)...........................................................................................7
2. DE INTAKE BINNEN SPP: ANALYSE VAN KIND EN CONTEXT (OS EN OLS).......................................................................8
2.1 Intake in de praktijk....................................................................................................................................8
2.1.1 Binnen een intakegesprek..................................................................................................................................8
2.1.2 Combinatie intakegesprek en screeningsinstrument..........................................................................................8
2.2 Analyse van kind en context.......................................................................................................................9
2.3 Analyse van de OLS en OS..........................................................................................................................9
2.3.1 De opvoedingssituatie (OS).................................................................................................................................9
A. Aandacht geven................................................................................................................................................10
B. Hulp bieden......................................................................................................................................................10
C. Grenzen stellen.................................................................................................................................................10
D. Sanctioneren....................................................................................................................................................10
E. Risico- en protectieve factoren.........................................................................................................................11
2.3.2 Aspecten van de OLS........................................................................................................................................11
3. OPSTELLEN VAN EEN VIB....................................................................................................................................11
3.1 Nagaan of de verzamelde info volledig is................................................................................................11
3.2 Ordenen en clusteren van de info (volgens het KOP-model)....................................................................11
4. OPFRISSING VAN KOP NAAR VIB.........................................................................................................................13
4.1 Verbanden leggen tussen de geclusterde informatie..............................................................................13
4.2 Soorten relaties (6)...................................................................................................................................13
4.3 Hoe verbanden leggen?...........................................................................................................................13
4.4 Werkwijze voor de opstelling van een VIB...............................................................................................14
4.5 Afspraken over de opstelling van een VIB (4)..........................................................................................14
4.6 Opmerkingen (2)......................................................................................................................................14
5. HYPOTHESESTELLING: VAN VIB NAAR HYPOTHESEN..................................................................................................14
5.1 Hypothesen opstellen...............................................................................................................................14
5.2 Hypothesen bevatten informatie over.....................................................................................................15
5.3 Van VIB naar hypothesestelling...............................................................................................................15
5.4 Voorwaarden en selectiecriteria voor hypothesen..................................................................................15
5.5 Kwaliteitscriteria voor formulering hypothesen (3).................................................................................15
5.6 VIB en lijst van hypothesen volledig?.......................................................................................................16
5.7 Hypothesen betrouwbaar getoetst?........................................................................................................16
AANVULLEND ONDERZOEK.......................................................................................................................... 17
1. PSYCHODIAGNOSTISCH PROCESMODEL VS. HGD.....................................................................................................17
1.1 PSD-model: aanvullend onderzoek – denken...........................................................................................17
1.2 PSD-model: aanvullend onderzoek – handelen........................................................................................17
1.3 Zes stappen in onderzoeksfase: PSD-model vs. HGD...............................................................................17
1.3.1 Stap 1: PSD-model - van hypothese naar onderzoekshypothese......................................................................17
1.3.2 Stap 1: HGD - expliciteren van begrippen in onderzoeksvraag.........................................................................18
1.3.3 Belangrijke aandachtspunten...........................................................................................................................18
1.3.4 Voorbeeld......................................................................................................................................................... 18
2. ONDERZOEKSPLAN OPSTELLEN.............................................................................................................................18
2.1 Stap 2: Selectie van onderzoeksmiddelen................................................................................................18
2.1.1 Onderkennende en indicerende hypothesen (8)..............................................................................................18
2.1.2 Verklarende hypothesen (4).............................................................................................................................19
2.1.3 Hoe verklarende hypothesen toetsen?.............................................................................................................19
A. Observatie of registratie...................................................................................................................................19
B. Chronologie bevragen.......................................................................................................................................20
C. Experiment – kleine interventie: ABA-design....................................................................................................20
2.1.4 Hoe kiezen we onderzoeksmiddelen? (6).........................................................................................................20
2
, 2.1.5 Algemene richtlijnen (6)...................................................................................................................................20
3. TOETSINGSCRITERIA OPSTELLEN - EENVOUDIG OF NIET?............................................................................................21
3.1 Stap 3: Het formuleren van toetsingscriteria...........................................................................................21
3.1.1 Checklist voor een goed toetsingscriterium (4)................................................................................................21
3.1.2 Uitdagingen bij toetsingscriteria.......................................................................................................................21
A. Eenvoudige scenario’s......................................................................................................................................21
B. Uitdagende scenario’s (2).................................................................................................................................21
3.1.3 Toetsingscriteria bij G- en ABC-schema............................................................................................................22
3.1.4 Toetsingscriteria voor experimenten (ABA)......................................................................................................22
3.2 Stap 4: Voorstelling van onderzoekstraject aan cliënt.............................................................................22
3.3 Stap 5: Uitvoeren van onderzoekstraject.................................................................................................22
3.4 Stap 6: Na het onderzoek.........................................................................................................................22
4. STAP 7: HET PSYCHODIAGNOSTISCH VERSLAG.........................................................................................................23
4.1 Structuur onderzoeksverslag....................................................................................................................23
4.2 Hoe observaties rapporteren?..................................................................................................................23
4.3 Hoe gesprekken rapporteren?..................................................................................................................23
OBSERVEREN BINNEN SPP............................................................................................................................ 24
1. SITUERING.......................................................................................................................................................24
2. WAAROM OBSERVATIE IN DE DAGDAGELIJKSE SITUATIE? (4)......................................................................................24
3. OBSERVATIE IN DE KLASCONTEXT: ONDERWIJSLEEROMGEVING...................................................................................24
3.1 Belang van een klasobservatie.................................................................................................................24
3.1.1 Waarom een klasobservatie?...........................................................................................................................24
3.1.2 Uitgangspunten van het PSD model (4)............................................................................................................24
3.2 Rol van de leerkracht................................................................................................................................25
3.3 Observatiemethode..................................................................................................................................25
3.4 Mogelijk observatieschema – Raets.........................................................................................................26
3.4.1 Presentatie kind................................................................................................................................................26
3.4.2 Kind in leersituatie – Algemeen........................................................................................................................26
3.4.3 Kind in leersituatie – Specifiek..........................................................................................................................26
3.4.4 Kind in relatie met leerkracht...........................................................................................................................27
3.4.5 Kind in relatie met andere kinderen.................................................................................................................27
3.4.6 Didactische en inhoudelijke kenmerken van de leerkracht (8).........................................................................27
3.5 Mogelijke problemen bij een klasobservatie (5)......................................................................................28
4. OBSERVATIE IN DE THUISCONTEXT: OPVOEDINGSSITUATIE.........................................................................................28
4.1 Omschrijving van participerende thuisobservatie....................................................................................28
4.2 Doelstellingen...........................................................................................................................................28
4.3 Belang van een thuisobservatie...............................................................................................................28
4.4 Voorbereiding van motivatie....................................................................................................................29
4.5 Voorbereiding van methode en timing....................................................................................................29
4.6 Observatieschema – Raets.......................................................................................................................29
4.6.1 Presentatie van de betrokkenen.......................................................................................................................29
4.6.2 Kind in de thuissituatie – Algemeen..................................................................................................................29
4.6.3 Kind in de thuissituatie – Specifiek...................................................................................................................30
4.6.4 Kind in relatie met de ouder op opvoeder........................................................................................................30
4.6.5 Kind in relatie met andere kinderen.................................................................................................................30
4.6.6 Ruimtelijke en materiële omgeving..................................................................................................................30
4.6.7 Risicofactoren...................................................................................................................................................30
4.6.8 Protectieve factoren.........................................................................................................................................30
4.7 Mogelijke problemen bij thuisobservatie (6)...........................................................................................30
5. OBSERVATIE TIJDENS SPEL...................................................................................................................................31
5.1 Spel als diagnostisch middel (3)...............................................................................................................31
5.2 Pedagogische spelobservatie...................................................................................................................31
5.3 Doelstellingen (6).....................................................................................................................................31
5.4 Voorwaarden (6)......................................................................................................................................31
3
, 5.5 Mogelijks spelverloop...............................................................................................................................32
5.6 Leuvens analytisch schema voor pedagogische spelobservatie..............................................................32
5.6.1 In relatie treden met spelleider........................................................................................................................32
5.6.2 In relatie treden met de spelwereld.................................................................................................................33
5.6.3 Presentatie van het kind...................................................................................................................................33
5.6.4 Gebruik schema................................................................................................................................................34
HET INTEGRATIEF BEELD.............................................................................................................................. 35
1. SITUERING.......................................................................................................................................................35
2. ADVIES EN RAPPORTERING..................................................................................................................................35
2.1 Opstellen van integratief beeld (IB).........................................................................................................35
3. TOEPASSING: CASUS LUCIA.................................................................................................................................36
3.1 VIB Lucia...................................................................................................................................................36
3.2 Geselecteerde hypothesen.......................................................................................................................36
3.3 Onderzoeksplan........................................................................................................................................36
3.4 Uitwerking integratief beeld....................................................................................................................36
3.4.1 Per hypothese alle info samenbrengen............................................................................................................37
A. Voobeeld: ‘Lucia heeft een depressieve stoornis’............................................................................................37
3.4.2 Opstellen van het integratief beeld..................................................................................................................38
ADVIES EN RAPPORTEREN: INTEGREREN EN INDICEREN...............................................................................39
1. SITUERING.......................................................................................................................................................39
2. INTEGREREN EN INDICEREN.................................................................................................................................39
2.1 Oplijsten van interventies.........................................................................................................................39
2.1.1 Voorbeeld: casus Lucia.....................................................................................................................................40
A. Inhoud van de interventie................................................................................................................................40
B. Vorm van de interventie...................................................................................................................................40
2.1.2 Enkele keuzemogelijkheden uit strategieën, technieken en settings (3)...........................................................40
2.2 Toetsen van interventies..........................................................................................................................40
2.2.1 Kenmerken van het geselecteerde item...........................................................................................................41
2.2.2 Effectiviteit van de interventie(s)......................................................................................................................42
2.2.3 Praktische overwegingen..................................................................................................................................42
2.2.4 (Persoonlijkheids)profiel van de cliënt..............................................................................................................42
2.2.5 Visie van de cliënt.............................................................................................................................................43
2.3 Kiezen van aanbevelingen........................................................................................................................43
3. HOE MOET IK EEN IHP OPSTELLEN?......................................................................................................................43
3.1 Voorbereiding van een IHP.......................................................................................................................43
3.2 Het individueel handelingsplan................................................................................................................43
3.2.1 Algemeen..........................................................................................................................................................43
3.2.2 Opstellen van tussendoelen..............................................................................................................................44
3.2.3 Concrete uitwerking van de sessies..................................................................................................................44
3.2.4 Evaluatie........................................................................................................................................................... 44
3.2.5 Afspraken..........................................................................................................................................................45
ADVIES EN RAPPORTEREN: HANDELEN......................................................................................................... 46
1. SITUERING.......................................................................................................................................................46
2. ADVIES EN RAPPORTERING..................................................................................................................................46
2.1 Het adviesgesprek....................................................................................................................................46
2.1.1 Voorbereiding (7)..............................................................................................................................................46
2.1.2 Gezamenlijk......................................................................................................................................................47
2.1.3 Apart................................................................................................................................................................. 47
A. Wanneer eerst adviesgesprek met ouders? (7)................................................................................................47
B. Wanneer eerst adviesgesprek met school? (7).................................................................................................47
C. Voorwaarden (4)...............................................................................................................................................47
D. Motieven voor adviesgesprek apart met het kind (4).......................................................................................48
2.1.4 Samengevat......................................................................................................................................................48
4
Hoofdstuk Titel Pagina’s #
1 Psychodiagnostiek binnen SPP 10
2 Aanvullend Onderzoek 7
3 Observeren binnen SPP 11
4 Het Integratief Beeld 4
5 Advies en Rapporteren: Integreren en Indiceren 7
6 Advies en Rapporteren: Handelen 8
7 Uitdagingen bij PSD Besluitvorming 9
8 PSD bij Jonge Kinderen (0-6 jaar) 6
1
,PSYCHODIAGNOSTIEK BINNEN SPP................................................................................................................ 7
1. DIAGNOSTIEK BINNEN SPP...................................................................................................................................7
1.1 (Kind)diagnostiek ter discussie...................................................................................................................7
1.2 Uitgangspunten van het PSD procesmodel (!)...........................................................................................7
2. DE INTAKE BINNEN SPP: ANALYSE VAN KIND EN CONTEXT (OS EN OLS).......................................................................8
2.1 Intake in de praktijk....................................................................................................................................8
2.1.1 Binnen een intakegesprek..................................................................................................................................8
2.1.2 Combinatie intakegesprek en screeningsinstrument..........................................................................................8
2.2 Analyse van kind en context.......................................................................................................................9
2.3 Analyse van de OLS en OS..........................................................................................................................9
2.3.1 De opvoedingssituatie (OS).................................................................................................................................9
A. Aandacht geven................................................................................................................................................10
B. Hulp bieden......................................................................................................................................................10
C. Grenzen stellen.................................................................................................................................................10
D. Sanctioneren....................................................................................................................................................10
E. Risico- en protectieve factoren.........................................................................................................................11
2.3.2 Aspecten van de OLS........................................................................................................................................11
3. OPSTELLEN VAN EEN VIB....................................................................................................................................11
3.1 Nagaan of de verzamelde info volledig is................................................................................................11
3.2 Ordenen en clusteren van de info (volgens het KOP-model)....................................................................11
4. OPFRISSING VAN KOP NAAR VIB.........................................................................................................................13
4.1 Verbanden leggen tussen de geclusterde informatie..............................................................................13
4.2 Soorten relaties (6)...................................................................................................................................13
4.3 Hoe verbanden leggen?...........................................................................................................................13
4.4 Werkwijze voor de opstelling van een VIB...............................................................................................14
4.5 Afspraken over de opstelling van een VIB (4)..........................................................................................14
4.6 Opmerkingen (2)......................................................................................................................................14
5. HYPOTHESESTELLING: VAN VIB NAAR HYPOTHESEN..................................................................................................14
5.1 Hypothesen opstellen...............................................................................................................................14
5.2 Hypothesen bevatten informatie over.....................................................................................................15
5.3 Van VIB naar hypothesestelling...............................................................................................................15
5.4 Voorwaarden en selectiecriteria voor hypothesen..................................................................................15
5.5 Kwaliteitscriteria voor formulering hypothesen (3).................................................................................15
5.6 VIB en lijst van hypothesen volledig?.......................................................................................................16
5.7 Hypothesen betrouwbaar getoetst?........................................................................................................16
AANVULLEND ONDERZOEK.......................................................................................................................... 17
1. PSYCHODIAGNOSTISCH PROCESMODEL VS. HGD.....................................................................................................17
1.1 PSD-model: aanvullend onderzoek – denken...........................................................................................17
1.2 PSD-model: aanvullend onderzoek – handelen........................................................................................17
1.3 Zes stappen in onderzoeksfase: PSD-model vs. HGD...............................................................................17
1.3.1 Stap 1: PSD-model - van hypothese naar onderzoekshypothese......................................................................17
1.3.2 Stap 1: HGD - expliciteren van begrippen in onderzoeksvraag.........................................................................18
1.3.3 Belangrijke aandachtspunten...........................................................................................................................18
1.3.4 Voorbeeld......................................................................................................................................................... 18
2. ONDERZOEKSPLAN OPSTELLEN.............................................................................................................................18
2.1 Stap 2: Selectie van onderzoeksmiddelen................................................................................................18
2.1.1 Onderkennende en indicerende hypothesen (8)..............................................................................................18
2.1.2 Verklarende hypothesen (4).............................................................................................................................19
2.1.3 Hoe verklarende hypothesen toetsen?.............................................................................................................19
A. Observatie of registratie...................................................................................................................................19
B. Chronologie bevragen.......................................................................................................................................20
C. Experiment – kleine interventie: ABA-design....................................................................................................20
2.1.4 Hoe kiezen we onderzoeksmiddelen? (6).........................................................................................................20
2
, 2.1.5 Algemene richtlijnen (6)...................................................................................................................................20
3. TOETSINGSCRITERIA OPSTELLEN - EENVOUDIG OF NIET?............................................................................................21
3.1 Stap 3: Het formuleren van toetsingscriteria...........................................................................................21
3.1.1 Checklist voor een goed toetsingscriterium (4)................................................................................................21
3.1.2 Uitdagingen bij toetsingscriteria.......................................................................................................................21
A. Eenvoudige scenario’s......................................................................................................................................21
B. Uitdagende scenario’s (2).................................................................................................................................21
3.1.3 Toetsingscriteria bij G- en ABC-schema............................................................................................................22
3.1.4 Toetsingscriteria voor experimenten (ABA)......................................................................................................22
3.2 Stap 4: Voorstelling van onderzoekstraject aan cliënt.............................................................................22
3.3 Stap 5: Uitvoeren van onderzoekstraject.................................................................................................22
3.4 Stap 6: Na het onderzoek.........................................................................................................................22
4. STAP 7: HET PSYCHODIAGNOSTISCH VERSLAG.........................................................................................................23
4.1 Structuur onderzoeksverslag....................................................................................................................23
4.2 Hoe observaties rapporteren?..................................................................................................................23
4.3 Hoe gesprekken rapporteren?..................................................................................................................23
OBSERVEREN BINNEN SPP............................................................................................................................ 24
1. SITUERING.......................................................................................................................................................24
2. WAAROM OBSERVATIE IN DE DAGDAGELIJKSE SITUATIE? (4)......................................................................................24
3. OBSERVATIE IN DE KLASCONTEXT: ONDERWIJSLEEROMGEVING...................................................................................24
3.1 Belang van een klasobservatie.................................................................................................................24
3.1.1 Waarom een klasobservatie?...........................................................................................................................24
3.1.2 Uitgangspunten van het PSD model (4)............................................................................................................24
3.2 Rol van de leerkracht................................................................................................................................25
3.3 Observatiemethode..................................................................................................................................25
3.4 Mogelijk observatieschema – Raets.........................................................................................................26
3.4.1 Presentatie kind................................................................................................................................................26
3.4.2 Kind in leersituatie – Algemeen........................................................................................................................26
3.4.3 Kind in leersituatie – Specifiek..........................................................................................................................26
3.4.4 Kind in relatie met leerkracht...........................................................................................................................27
3.4.5 Kind in relatie met andere kinderen.................................................................................................................27
3.4.6 Didactische en inhoudelijke kenmerken van de leerkracht (8).........................................................................27
3.5 Mogelijke problemen bij een klasobservatie (5)......................................................................................28
4. OBSERVATIE IN DE THUISCONTEXT: OPVOEDINGSSITUATIE.........................................................................................28
4.1 Omschrijving van participerende thuisobservatie....................................................................................28
4.2 Doelstellingen...........................................................................................................................................28
4.3 Belang van een thuisobservatie...............................................................................................................28
4.4 Voorbereiding van motivatie....................................................................................................................29
4.5 Voorbereiding van methode en timing....................................................................................................29
4.6 Observatieschema – Raets.......................................................................................................................29
4.6.1 Presentatie van de betrokkenen.......................................................................................................................29
4.6.2 Kind in de thuissituatie – Algemeen..................................................................................................................29
4.6.3 Kind in de thuissituatie – Specifiek...................................................................................................................30
4.6.4 Kind in relatie met de ouder op opvoeder........................................................................................................30
4.6.5 Kind in relatie met andere kinderen.................................................................................................................30
4.6.6 Ruimtelijke en materiële omgeving..................................................................................................................30
4.6.7 Risicofactoren...................................................................................................................................................30
4.6.8 Protectieve factoren.........................................................................................................................................30
4.7 Mogelijke problemen bij thuisobservatie (6)...........................................................................................30
5. OBSERVATIE TIJDENS SPEL...................................................................................................................................31
5.1 Spel als diagnostisch middel (3)...............................................................................................................31
5.2 Pedagogische spelobservatie...................................................................................................................31
5.3 Doelstellingen (6).....................................................................................................................................31
5.4 Voorwaarden (6)......................................................................................................................................31
3
, 5.5 Mogelijks spelverloop...............................................................................................................................32
5.6 Leuvens analytisch schema voor pedagogische spelobservatie..............................................................32
5.6.1 In relatie treden met spelleider........................................................................................................................32
5.6.2 In relatie treden met de spelwereld.................................................................................................................33
5.6.3 Presentatie van het kind...................................................................................................................................33
5.6.4 Gebruik schema................................................................................................................................................34
HET INTEGRATIEF BEELD.............................................................................................................................. 35
1. SITUERING.......................................................................................................................................................35
2. ADVIES EN RAPPORTERING..................................................................................................................................35
2.1 Opstellen van integratief beeld (IB).........................................................................................................35
3. TOEPASSING: CASUS LUCIA.................................................................................................................................36
3.1 VIB Lucia...................................................................................................................................................36
3.2 Geselecteerde hypothesen.......................................................................................................................36
3.3 Onderzoeksplan........................................................................................................................................36
3.4 Uitwerking integratief beeld....................................................................................................................36
3.4.1 Per hypothese alle info samenbrengen............................................................................................................37
A. Voobeeld: ‘Lucia heeft een depressieve stoornis’............................................................................................37
3.4.2 Opstellen van het integratief beeld..................................................................................................................38
ADVIES EN RAPPORTEREN: INTEGREREN EN INDICEREN...............................................................................39
1. SITUERING.......................................................................................................................................................39
2. INTEGREREN EN INDICEREN.................................................................................................................................39
2.1 Oplijsten van interventies.........................................................................................................................39
2.1.1 Voorbeeld: casus Lucia.....................................................................................................................................40
A. Inhoud van de interventie................................................................................................................................40
B. Vorm van de interventie...................................................................................................................................40
2.1.2 Enkele keuzemogelijkheden uit strategieën, technieken en settings (3)...........................................................40
2.2 Toetsen van interventies..........................................................................................................................40
2.2.1 Kenmerken van het geselecteerde item...........................................................................................................41
2.2.2 Effectiviteit van de interventie(s)......................................................................................................................42
2.2.3 Praktische overwegingen..................................................................................................................................42
2.2.4 (Persoonlijkheids)profiel van de cliënt..............................................................................................................42
2.2.5 Visie van de cliënt.............................................................................................................................................43
2.3 Kiezen van aanbevelingen........................................................................................................................43
3. HOE MOET IK EEN IHP OPSTELLEN?......................................................................................................................43
3.1 Voorbereiding van een IHP.......................................................................................................................43
3.2 Het individueel handelingsplan................................................................................................................43
3.2.1 Algemeen..........................................................................................................................................................43
3.2.2 Opstellen van tussendoelen..............................................................................................................................44
3.2.3 Concrete uitwerking van de sessies..................................................................................................................44
3.2.4 Evaluatie........................................................................................................................................................... 44
3.2.5 Afspraken..........................................................................................................................................................45
ADVIES EN RAPPORTEREN: HANDELEN......................................................................................................... 46
1. SITUERING.......................................................................................................................................................46
2. ADVIES EN RAPPORTERING..................................................................................................................................46
2.1 Het adviesgesprek....................................................................................................................................46
2.1.1 Voorbereiding (7)..............................................................................................................................................46
2.1.2 Gezamenlijk......................................................................................................................................................47
2.1.3 Apart................................................................................................................................................................. 47
A. Wanneer eerst adviesgesprek met ouders? (7)................................................................................................47
B. Wanneer eerst adviesgesprek met school? (7).................................................................................................47
C. Voorwaarden (4)...............................................................................................................................................47
D. Motieven voor adviesgesprek apart met het kind (4).......................................................................................48
2.1.4 Samengevat......................................................................................................................................................48
4