ALGEMENE INFORMATIE
Deze samenvatting bestaat uit de
hoofdstukken 1, 2 en 4 uit het boek
Innoveren met Beleid van Birkenhäger. Deze
samenvatting bevat alle informatie die in de
hoofdstukken is vermeld en is handig voor
het leren van tentamens.
INNOVEREN MET BELEID
H1, H2 en H4
,Inhoudsopgave
Agenderen ................................................................................................................................................ 2
De kern van beleid ........................................................................................................................... 2
Beleidsissues .................................................................................................................................... 2
Agenderingstheorie .......................................................................................................................... 2
Stromenmodel (multiple streams model) ............................................................................................ 2
Beleidsprobleem .............................................................................................................................. 3
Beleidsdoel ....................................................................................................................................... 4
Beleidsopdracht ............................................................................................................................... 4
Beleidsvoorstel ................................................................................................................................. 4
Framing............................................................................................................................................. 5
Verkennen en Analyseren ........................................................................................................................ 6
Beleidsdriehoek ................................................................................................................................ 6
Actoren en stakeholders ...................................................................................................................... 6
Context ................................................................................................................................................. 7
Externe aandachtspunten .................................................................................................................... 7
Interne aandachtspunten..................................................................................................................... 7
Content................................................................................................................................................. 7
Woordwolk ....................................................................................................................................... 8
Woordspin ........................................................................................................................................ 8
Veldmodel ........................................................................................................................................ 8
Ontwerpen ............................................................................................................................................... 8
Assumpties ....................................................................................................................................... 8
Argumentatie ................................................................................................................................... 9
Doelen en middelen ......................................................................................................................... 9
Doelboom ......................................................................................................................................... 9
Ronde 1: van boven naar beneden – deductief ................................................................................... 9
Ronde 2: van beneden naar boven – inductief .................................................................................. 10
Ronde 3: nogmaals van boven naar beneden – iteratief ................................................................... 10
Heen en weer denken .................................................................................................................... 11
Neutraliteit ..................................................................................................................................... 11
,AGENDEREN
Innoveren met beleid – hoofdstuk 1
Agendering vormt de eerste fase van formele beleidsvorming.
Beleid: doelgericht als probleemoplossend.
De kern van beleid
Beleidsinspanningen zijn gericht op het overbruggen van een verschil. Beleid is te zien als het dichten
of verkleinen van een kloof tussen een waargenomen huidige situatie en een als meer wenselijk
beschouwede toekomstige situatie – discrepantie.
Een gewenste situatie te bereiken kan erg lastig zijn. Wat de één als wenselijk ziet, is meestal niet
exact hetzelfde of zelfs totaal niet hetzelfde als de ander het beschouwt. Daarna moet er een weg
gevonden worden tussen wens en werkelijkheid die uiteindelijk bewandeld gaat worden.
Beleid komt niet tot stand via een lineair proces. De elementen: beleidsprobleem, beleidsopdracht
en beleidsdoel(en) zijn erg belangrijk, want zij vormen de ankerpunten van elk beleid.
Beleidsissues
Beleid kan betrekking hebben op een grenzeloos aantal onderwerpen. Het moet daarbij gaan over
zaken die het niveau van het individuele belang overstijgen en dat er daarvoor geen eenduidige
oplossing voorhanden is.
Iedereen kan andere ideeën hebben over waarom iets wel of niet een probleem is, en heeft ook
eigen belang om dit wel of niet als probleem voor te stellen. Het is van tevoren belangrijk om na te
gaan of de opdrachtgever voldoende tijd en aandacht beschikbaar heeft om het issue te
ondersteunen en begeleiden. Daarnaast is het ook belangrijk om te achterhalen hoe de
opdrachtgever zelf in het issue zit.
Een opdracht bevat altijd een doel. Alle beleidsinspanningen worden via verschillende stappen op
dat doel uitgelijnd. Daarnaast moet het betrekking hebben op een actueel en problematisch ervaren
situatie. Een beleidsissue betreft dus op een kwestie waar op dit moment een en ander over te doen
is. Ook moet er enig mate van onzekerheid inzitten, de oplossing moet niet voor de hand liggen. Als
laatste moet er ook sprake zijn van ambiguïteit. Er moeten genoeg botsende perspectieven,
overtuigingen, waarden en normen aan de orde zijn.
Om aandacht te vragen voor goede ideeën is het nodig bepaalde tactieken te gebruiken die de kans
vergroten dat ze worden opgepakt – issue selling.
Als het issue wordt gepresenteerd is het van belang aandacht te hebben op de wijze waarop dat
gebeurd. Ook doet men er goed aan zich te verdiepen in de context en in de achtergrond van het
thema. Het verdiepen in de netwerken is erg handig. Het kan erg handig zijn om aan verschillende
personen te vragen: ‘met wie zou ik hierover volgens u nu het beste in gesprek kunnen gaan?’
Hierdoor ontstaan er nieuwe relaties en krijgt men ook beeld wie echt invloedrijk is ten aanzien van
het thema.
Lobbyen: het voor bepaalde ideeën trachten te winnen van anderen.
Agenderingstheorie
Stromenmodel (multiple streams model)
De probleemstroom: deze bevat kritieke ontwikkelingen en gebeurtenissen die een bevestiging
vormen van het ongewenste karakter van een situatie. Signalen uit de politiek, de pers etc. Deze
signalen en indicaties maken aannemelijk dat een probleem niet van individuele aard is, maar breder
wordt gevoeld en onderkend.
, De oplossingstroom (ideeënstroom/beleidsstroom): deze stroom bestaat in beginsel uit alle
benaderingen die beschikbaar zijn als mogelijke oplossing. Dat kan variëren van onuitgesproken
ideeën tot concrete manieren om iets aan te pakken. Ideeën zijn vaker onverwachte en nieuwe
combinaties van bestaande elementen dan compleet nieuwe gedachten. Iedereen heeft andere
gedachten, maar uiteindelijk moet er één oplossing uitkomen. Volgens het stromenmodel bekijken ze
alle ideeën via een proces van ‘survival of the fittest ideas’. Er wordt een shortlist van ideeën
opgesteld die serieus genomen kunnen worden.
De politieke stroom (de klimaatstroom): deze stroom bevat gebeurtenissen en ontwikkelingen in of
buiten de organisatie die kenmerkend zijn voor de periode waarin de kwestie speelt. Mensen leren,
waardoor overtuigingen en opvattingen kunnen veranderen. Dit wordt vaak gestimuleerd omdat er
in de omgeving dan iets veranderd – voortschrijdend inzicht.
Wanneer probleem, oplossing en ontvankelijkheid als een pakketje bij elkaar komen is er sprake van
een speciale beleidsgelegenheid. Dit wordt door Kingdon een policy window genoemd.
Beleidsvensters worden gebruikt door beleidsondernemers: medewerkers die precies aanvoelen dat
sprake is van een handig moment om te claimen dat een voorstel een oplossing voor een nijpend
probleem is.
Problemen worden in dit model gezien als kansen en mogelijkheden.
Samenvattend:
Zijn er concrete indicaties, signalen of
aanwijzingen dat sprake is van een probleem
en waar komen die vandaan?
Zijn er al potentiële oplossingen en ideeën
m.b.t. dit probleem in beeld en waar komen dei
in de kern op neer?
Past het ter hand nemen van het probleem bij
het heersende politieke klimaat in de
organisatie en zo ja waarom?
Is het antwoord ‘ja’, staat het beleidsvenster open. Dan
heeft men een geschikt issue te pakken.
Beleidsprobleem
Een beleidsprobleem is op te vatten als een verschil tussen wens en werkelijkheid. Het is altijd een
sociaal construct. Daarmee wordt bedoeld dat een beleidsprobleem geen natuurlijk gegeven zaak is,
maar een kunstmatig verschijnsel. Het is een product van ons denken.
De manier waarop een probleem wordt gedefinieerd, is bepalend voor het zoeken naar geschikte
oplossingen. Een formulering van een beleidsprobleem komt niet tot één keer in stand. Er zullen
verschillende zienswijzen van relevante betrokken worden ingebracht. Het dient dus op maat
gemaakt te worden.
Beschikbare kennis moet men zien om te zetten naar praktisch bruikbare inzichten. Het gaat om het
ontdekken van elementen die in de probleemdefinitie zullen komen. Zodat straks het juiste probleem
kan worden opgelost. Het achterhalen van de oorzaken van een probleem is daarbij relevant. We zijn
dan bezig met probleemvinding. Het is belangrijk om dit goed te onderscheiden van
probleemoplossing, waarbij we ons richten op het bedenken van oplossingen.
Om tot een passende formulering van een beleidsprobleem te komen, zal moeten worden gestreefd
naar gedeeld begrip en consensus opdat intersubjectiviteit ontstaat. Dit betekent dat meerdere
betrokkenen zo’n formulering als geldig of waar zien. Gebeurt dit niet, dan grijpt het beleid mogelijk
aan op een onjuist probleem. Dit verschijnsel wordt het wrong-problem problem genoemd.
Een probleem wordt bij voorkeur stellend geformuleerd en vanuit een interventie-perspectief, met
andere woorden dat de formulering aangrijpingspunten biedt voor zinvol handelen.
Deze samenvatting bestaat uit de
hoofdstukken 1, 2 en 4 uit het boek
Innoveren met Beleid van Birkenhäger. Deze
samenvatting bevat alle informatie die in de
hoofdstukken is vermeld en is handig voor
het leren van tentamens.
INNOVEREN MET BELEID
H1, H2 en H4
,Inhoudsopgave
Agenderen ................................................................................................................................................ 2
De kern van beleid ........................................................................................................................... 2
Beleidsissues .................................................................................................................................... 2
Agenderingstheorie .......................................................................................................................... 2
Stromenmodel (multiple streams model) ............................................................................................ 2
Beleidsprobleem .............................................................................................................................. 3
Beleidsdoel ....................................................................................................................................... 4
Beleidsopdracht ............................................................................................................................... 4
Beleidsvoorstel ................................................................................................................................. 4
Framing............................................................................................................................................. 5
Verkennen en Analyseren ........................................................................................................................ 6
Beleidsdriehoek ................................................................................................................................ 6
Actoren en stakeholders ...................................................................................................................... 6
Context ................................................................................................................................................. 7
Externe aandachtspunten .................................................................................................................... 7
Interne aandachtspunten..................................................................................................................... 7
Content................................................................................................................................................. 7
Woordwolk ....................................................................................................................................... 8
Woordspin ........................................................................................................................................ 8
Veldmodel ........................................................................................................................................ 8
Ontwerpen ............................................................................................................................................... 8
Assumpties ....................................................................................................................................... 8
Argumentatie ................................................................................................................................... 9
Doelen en middelen ......................................................................................................................... 9
Doelboom ......................................................................................................................................... 9
Ronde 1: van boven naar beneden – deductief ................................................................................... 9
Ronde 2: van beneden naar boven – inductief .................................................................................. 10
Ronde 3: nogmaals van boven naar beneden – iteratief ................................................................... 10
Heen en weer denken .................................................................................................................... 11
Neutraliteit ..................................................................................................................................... 11
,AGENDEREN
Innoveren met beleid – hoofdstuk 1
Agendering vormt de eerste fase van formele beleidsvorming.
Beleid: doelgericht als probleemoplossend.
De kern van beleid
Beleidsinspanningen zijn gericht op het overbruggen van een verschil. Beleid is te zien als het dichten
of verkleinen van een kloof tussen een waargenomen huidige situatie en een als meer wenselijk
beschouwede toekomstige situatie – discrepantie.
Een gewenste situatie te bereiken kan erg lastig zijn. Wat de één als wenselijk ziet, is meestal niet
exact hetzelfde of zelfs totaal niet hetzelfde als de ander het beschouwt. Daarna moet er een weg
gevonden worden tussen wens en werkelijkheid die uiteindelijk bewandeld gaat worden.
Beleid komt niet tot stand via een lineair proces. De elementen: beleidsprobleem, beleidsopdracht
en beleidsdoel(en) zijn erg belangrijk, want zij vormen de ankerpunten van elk beleid.
Beleidsissues
Beleid kan betrekking hebben op een grenzeloos aantal onderwerpen. Het moet daarbij gaan over
zaken die het niveau van het individuele belang overstijgen en dat er daarvoor geen eenduidige
oplossing voorhanden is.
Iedereen kan andere ideeën hebben over waarom iets wel of niet een probleem is, en heeft ook
eigen belang om dit wel of niet als probleem voor te stellen. Het is van tevoren belangrijk om na te
gaan of de opdrachtgever voldoende tijd en aandacht beschikbaar heeft om het issue te
ondersteunen en begeleiden. Daarnaast is het ook belangrijk om te achterhalen hoe de
opdrachtgever zelf in het issue zit.
Een opdracht bevat altijd een doel. Alle beleidsinspanningen worden via verschillende stappen op
dat doel uitgelijnd. Daarnaast moet het betrekking hebben op een actueel en problematisch ervaren
situatie. Een beleidsissue betreft dus op een kwestie waar op dit moment een en ander over te doen
is. Ook moet er enig mate van onzekerheid inzitten, de oplossing moet niet voor de hand liggen. Als
laatste moet er ook sprake zijn van ambiguïteit. Er moeten genoeg botsende perspectieven,
overtuigingen, waarden en normen aan de orde zijn.
Om aandacht te vragen voor goede ideeën is het nodig bepaalde tactieken te gebruiken die de kans
vergroten dat ze worden opgepakt – issue selling.
Als het issue wordt gepresenteerd is het van belang aandacht te hebben op de wijze waarop dat
gebeurd. Ook doet men er goed aan zich te verdiepen in de context en in de achtergrond van het
thema. Het verdiepen in de netwerken is erg handig. Het kan erg handig zijn om aan verschillende
personen te vragen: ‘met wie zou ik hierover volgens u nu het beste in gesprek kunnen gaan?’
Hierdoor ontstaan er nieuwe relaties en krijgt men ook beeld wie echt invloedrijk is ten aanzien van
het thema.
Lobbyen: het voor bepaalde ideeën trachten te winnen van anderen.
Agenderingstheorie
Stromenmodel (multiple streams model)
De probleemstroom: deze bevat kritieke ontwikkelingen en gebeurtenissen die een bevestiging
vormen van het ongewenste karakter van een situatie. Signalen uit de politiek, de pers etc. Deze
signalen en indicaties maken aannemelijk dat een probleem niet van individuele aard is, maar breder
wordt gevoeld en onderkend.
, De oplossingstroom (ideeënstroom/beleidsstroom): deze stroom bestaat in beginsel uit alle
benaderingen die beschikbaar zijn als mogelijke oplossing. Dat kan variëren van onuitgesproken
ideeën tot concrete manieren om iets aan te pakken. Ideeën zijn vaker onverwachte en nieuwe
combinaties van bestaande elementen dan compleet nieuwe gedachten. Iedereen heeft andere
gedachten, maar uiteindelijk moet er één oplossing uitkomen. Volgens het stromenmodel bekijken ze
alle ideeën via een proces van ‘survival of the fittest ideas’. Er wordt een shortlist van ideeën
opgesteld die serieus genomen kunnen worden.
De politieke stroom (de klimaatstroom): deze stroom bevat gebeurtenissen en ontwikkelingen in of
buiten de organisatie die kenmerkend zijn voor de periode waarin de kwestie speelt. Mensen leren,
waardoor overtuigingen en opvattingen kunnen veranderen. Dit wordt vaak gestimuleerd omdat er
in de omgeving dan iets veranderd – voortschrijdend inzicht.
Wanneer probleem, oplossing en ontvankelijkheid als een pakketje bij elkaar komen is er sprake van
een speciale beleidsgelegenheid. Dit wordt door Kingdon een policy window genoemd.
Beleidsvensters worden gebruikt door beleidsondernemers: medewerkers die precies aanvoelen dat
sprake is van een handig moment om te claimen dat een voorstel een oplossing voor een nijpend
probleem is.
Problemen worden in dit model gezien als kansen en mogelijkheden.
Samenvattend:
Zijn er concrete indicaties, signalen of
aanwijzingen dat sprake is van een probleem
en waar komen die vandaan?
Zijn er al potentiële oplossingen en ideeën
m.b.t. dit probleem in beeld en waar komen dei
in de kern op neer?
Past het ter hand nemen van het probleem bij
het heersende politieke klimaat in de
organisatie en zo ja waarom?
Is het antwoord ‘ja’, staat het beleidsvenster open. Dan
heeft men een geschikt issue te pakken.
Beleidsprobleem
Een beleidsprobleem is op te vatten als een verschil tussen wens en werkelijkheid. Het is altijd een
sociaal construct. Daarmee wordt bedoeld dat een beleidsprobleem geen natuurlijk gegeven zaak is,
maar een kunstmatig verschijnsel. Het is een product van ons denken.
De manier waarop een probleem wordt gedefinieerd, is bepalend voor het zoeken naar geschikte
oplossingen. Een formulering van een beleidsprobleem komt niet tot één keer in stand. Er zullen
verschillende zienswijzen van relevante betrokken worden ingebracht. Het dient dus op maat
gemaakt te worden.
Beschikbare kennis moet men zien om te zetten naar praktisch bruikbare inzichten. Het gaat om het
ontdekken van elementen die in de probleemdefinitie zullen komen. Zodat straks het juiste probleem
kan worden opgelost. Het achterhalen van de oorzaken van een probleem is daarbij relevant. We zijn
dan bezig met probleemvinding. Het is belangrijk om dit goed te onderscheiden van
probleemoplossing, waarbij we ons richten op het bedenken van oplossingen.
Om tot een passende formulering van een beleidsprobleem te komen, zal moeten worden gestreefd
naar gedeeld begrip en consensus opdat intersubjectiviteit ontstaat. Dit betekent dat meerdere
betrokkenen zo’n formulering als geldig of waar zien. Gebeurt dit niet, dan grijpt het beleid mogelijk
aan op een onjuist probleem. Dit verschijnsel wordt het wrong-problem problem genoemd.
Een probleem wordt bij voorkeur stellend geformuleerd en vanuit een interventie-perspectief, met
andere woorden dat de formulering aangrijpingspunten biedt voor zinvol handelen.
