Rhea Mertes
2022-2023
Gender en diversiteit
GL: gastlezing
Inhoud
Les 1: Achtergronden, theorieën en basisconcepten.............................................................................2
1. Situering.........................................................................................................................................2
2. Gender als analytisch concept........................................................................................................5
3. Genderongelijkheid en intersectionaliteit....................................................................................10
4. Gender onder vuur?.....................................................................................................................12
5. tot slot..........................................................................................................................................12
Les 2 & 3: Feministische stromingen, grondleggers en thema’s...........................................................13
1. feminisme: theorie en beweging..................................................................................................13
2. vroege voorlopers?.......................................................................................................................15
3. verlichting: gelijkheid en verschil?................................................................................................20
4. eerste golf.....................................................................................................................................22
5. van de eerste naar de tweede golf...............................................................................................28
6. Tweede golf..................................................................................................................................30
7. seksuele differentie......................................................................................................................35
Les 4: Women, life, freedom (GL).........................................................................................................36
1. A new revolution..........................................................................................................................37
2. Rol van religie...............................................................................................................................37
3. Conclusie......................................................................................................................................38
Les 5: Introduction to gender and violence (GL)...................................................................................39
1. Terminologie.................................................................................................................................39
2. Types geweld................................................................................................................................39
3. Voorkomen van geweld................................................................................................................42
4. hoe moeten we geweld bestuderen: medische naar feministische lens......................................43
5. Cultuur van geweld.......................................................................................................................44
6. SVH in Brussel...............................................................................................................................47
Les 6: Een genealogie van ‘ras’ (GL)......................................................................................................48
1. de semiotiek van ras.....................................................................................................................48
2. de uitvinding van het ras..............................................................................................................49
3. wetenschappelijk racisme, cultureel racisme en het begrip ‘ras’.................................................52
4. het verdwijnen van ras.................................................................................................................54
5. Conclusie......................................................................................................................................56
1
, Rhea Mertes
2022-2023
Les 7 : gender, ontwikkeling en dekolonisatie (GL)...............................................................................56
1. inleiding: enkele begrippen..........................................................................................................56
2. De kolonialiteit van SRHR in ontwikkeling....................................................................................57
3. Concluderende bedenkingen........................................................................................................59
Les 8: intersectionaliteit en diversiteit..................................................................................................60
1. Wat is intersectionaliteit?.............................................................................................................60
2. multiculturalisme en gendergelijkheid.........................................................................................64
3. van multiculturalisme naar diversiteit..........................................................................................68
Les 9: queer televisiegeschiedenis van centrum naar marge (GL)........................................................69
1. Queer studies...............................................................................................................................69
2. Queer TV studies..........................................................................................................................70
Les 10: transgender: concepten, evoluties en observaties (GL)............................................................74
1. historisch overzicht: concepten en kaders....................................................................................74
2. Juridische verankering..................................................................................................................78
3. socio-politiek onderzoek...............................................................................................................80
4. Conclusies.....................................................................................................................................81
Les 11 : wetenschap en onderzoek.......................................................................................................81
1. inleiding........................................................................................................................................81
2. 3 fixes: fix the numbers, institutions, knowledge.........................................................................83
3. een ander geluid: zorgethiek........................................................................................................86
4. mannelijkheidsstudies..................................................................................................................87
Les 1: Achtergronden, theorieën en basisconcepten
1. Situering
Genderstudies is gegroeid uit vrouwenstudies van de jaren 70 (eerst in VS en dan EU)
Vrouwenstudies zijn ontstaan door 2e feministische golf eind ’60, dus feminisme belangrijk
aspect in genderstudies
‘Genderstudies’ = breed domein want focus op:
- Vrouwenstudies: genderongelijkheid
- (critical) masculinity studies: mannelijkheid en privileges
- sexuality & queer studies: fluïditeit van gender en seksuele identiteit
- postcolonial & black feminist studies: verwevenheid met ras, religie, klasse
1.1 identiteit
“wanneer we denken aan gender, denken we aan identiteit”
= recent concept want vanuit jaren ’50 geïntroduceerd vanuit psychologie (Erikson)
2
, Rhea Mertes
2022-2023
Vandaag identiteit gebruiken op verschillende manieren bv. boek Kwame
Aantal algemene aspecten van identiteit:
in 1e plaats iets waarin je je onderscheid, wat kenmerkend is aan jou en welke
eigenschappen je deelt met anderen bv. Vlaming
In 2e plaats is identiteit ook iets dat verwachting creëert t.o.v. hoe je je moet gedragen -> ook
iets dat dingen doet! Want wanneer je identiteit toegeschreven krijgt, krijg je ook
verwachtingen
Ten 3e beïnvloedt het ook hoe anderen naar je kijken (ook al is het zelf gekozen) bv.
stereotypering van anderen
Identiteit = complex en ambigue
Ook complex is de intersectionaliteit (= de verwevenheid van identiteit)
Identiteit = geïntroduceerd door feminisme
Mensen benoemen niet alleen eigenschappen bv. fysiek, maar ook het normatieve belang
dat we hechten aan eigenschappen (zet verwachtingen en realiteiten in gang)
1.2 Vrouwenstudies
Ontstaan in ’70 in VS: 2e feministische golf door democratisering van het hoger onderwijs, waardoor
er meer vrouwelijke studenten opkwamen
Die studentes stellen vast dat ze weinig leren dat voor hen interessant is en dat wetenschap
gebaseerd is op seksistische vooroordelen
kritisch kijken naar gestandaardiseerde wetenschappelijke kennis en androcentrische
kennis (van witte westerse middenklasse mannen)
Wetenschappelijke kennis is niet neutraal, belangrijke aandacht elementen:
- Vrouwen zijn onzichtbaar in wetenschappelijke kennis, we doen alsof ze nooit iets
interessants gedaan/gemaakt hebben bv. in de filosofie
- Algemeenheidsmythen: in de wetenschap spreken we over categorieën die ‘neutraal’ zijn
bv. jeugd, migrant, … maar dit verwijst naar mannen! Dus weinig aandacht voor
‘vrouwelijke versies’
- Seksistische beeldvorming: houdt beeldvorming van passieve, zwakke, emotionele
vrouwen in stand, wat bevestigt dat ze uitgesloten worden van kennisproductie
Heeft een sterke link met 2e feministische golf:
- Er is een onderscheid tussen sekse en gender!! dus we moeten ons afzetten van het idee
‘biology is destiny’: de biologie van vrouwen = voorbestemd om moeders te worden
o Afzetten van verwachtingen rond sekse en biologie
- Kennis wordt gezien als belangrijke hefboom voor emancipatie want inzicht in
maatschappelijke structuren en hoe die op elkaar inwerken is nodig (bv. waarom
onderdrukking van vrouwen)
- Het persoonlijke is politiek: vrouwen willen een onderscheid tussen het publieke en
private, want er is geen neutraal maar een gendered onderscheid (vrouwen worden in
private sfeer gehouden)
3
, Rhea Mertes
2022-2023
Foto’s: ‘great philosophers’ zijn mannelijke filosofen, anatomie gaat uit van het mannelijke lichaam
Hieruit is feministische wetenschapskritiek gevormd: onderzoek door, over en voor vrouwen
Nieuw is het belang van eigen ervaring door bv. kwantitatief onderzoek met interviews in
tegenstelling tot ‘algemeen aanvaarde kennis’ => nieuwe methodologische perspectieven
Er komen nieuwe thema’s en domeinen bv. huiselijk geweld, loonkloof, seksuele gezondheid
Belangrijk is de interdisciplinariteit: we moeten de samenhang tussen verschillende
domeinen begrijpen
Academische ontwikkeling vindt plaats op 2 sporen:
- binnenin bestaande disciplines komt meer aandacht voor vrouwen
- ontwikkeling van een apart interdisciplinair domein van genderstudies
Vrouwenstudies en feministisch onderzoek komen in verschillende disciplines aan bod bv.
geschiedenis, economie, geneeskunde, recht, filosofie, criminologie, …
Vanaf ’70-’80 komt meer aandacht voor de studie van mannelijkheid en hoe die zich verhoudt t.o.v.
vrouwelijkheid bv. vaderschap, geweld, arbeidsmarkt, …
Vanaf ’90 komen genderstudies op, waar meer aandacht voor verwevenheid van identiteiten is bv.
disability, ras, klasse, seksualiteit, ...
De academische institutionalisering staat in BEL ver achter (t.o.v. bijvoorbeeld NED)
In BEL was weinig algemene support, maar studies waren vooral vrijwillig initiatief van
vrouwelijke professoren, dus het duurde lang voor onderzoekscentra en universiteitsvakken
opgericht werden:
1987: oprichting RHEA, onderzoekscentrum voor gender, diversiteit en intersectionaliteit
1998: keuzevak vrouwenstudies aan VUB
2014: interuniversitaire master van diversiteit opgericht (ook in WAL)
1.3 Diversiteitsstudies
4
2022-2023
Gender en diversiteit
GL: gastlezing
Inhoud
Les 1: Achtergronden, theorieën en basisconcepten.............................................................................2
1. Situering.........................................................................................................................................2
2. Gender als analytisch concept........................................................................................................5
3. Genderongelijkheid en intersectionaliteit....................................................................................10
4. Gender onder vuur?.....................................................................................................................12
5. tot slot..........................................................................................................................................12
Les 2 & 3: Feministische stromingen, grondleggers en thema’s...........................................................13
1. feminisme: theorie en beweging..................................................................................................13
2. vroege voorlopers?.......................................................................................................................15
3. verlichting: gelijkheid en verschil?................................................................................................20
4. eerste golf.....................................................................................................................................22
5. van de eerste naar de tweede golf...............................................................................................28
6. Tweede golf..................................................................................................................................30
7. seksuele differentie......................................................................................................................35
Les 4: Women, life, freedom (GL).........................................................................................................36
1. A new revolution..........................................................................................................................37
2. Rol van religie...............................................................................................................................37
3. Conclusie......................................................................................................................................38
Les 5: Introduction to gender and violence (GL)...................................................................................39
1. Terminologie.................................................................................................................................39
2. Types geweld................................................................................................................................39
3. Voorkomen van geweld................................................................................................................42
4. hoe moeten we geweld bestuderen: medische naar feministische lens......................................43
5. Cultuur van geweld.......................................................................................................................44
6. SVH in Brussel...............................................................................................................................47
Les 6: Een genealogie van ‘ras’ (GL)......................................................................................................48
1. de semiotiek van ras.....................................................................................................................48
2. de uitvinding van het ras..............................................................................................................49
3. wetenschappelijk racisme, cultureel racisme en het begrip ‘ras’.................................................52
4. het verdwijnen van ras.................................................................................................................54
5. Conclusie......................................................................................................................................56
1
, Rhea Mertes
2022-2023
Les 7 : gender, ontwikkeling en dekolonisatie (GL)...............................................................................56
1. inleiding: enkele begrippen..........................................................................................................56
2. De kolonialiteit van SRHR in ontwikkeling....................................................................................57
3. Concluderende bedenkingen........................................................................................................59
Les 8: intersectionaliteit en diversiteit..................................................................................................60
1. Wat is intersectionaliteit?.............................................................................................................60
2. multiculturalisme en gendergelijkheid.........................................................................................64
3. van multiculturalisme naar diversiteit..........................................................................................68
Les 9: queer televisiegeschiedenis van centrum naar marge (GL)........................................................69
1. Queer studies...............................................................................................................................69
2. Queer TV studies..........................................................................................................................70
Les 10: transgender: concepten, evoluties en observaties (GL)............................................................74
1. historisch overzicht: concepten en kaders....................................................................................74
2. Juridische verankering..................................................................................................................78
3. socio-politiek onderzoek...............................................................................................................80
4. Conclusies.....................................................................................................................................81
Les 11 : wetenschap en onderzoek.......................................................................................................81
1. inleiding........................................................................................................................................81
2. 3 fixes: fix the numbers, institutions, knowledge.........................................................................83
3. een ander geluid: zorgethiek........................................................................................................86
4. mannelijkheidsstudies..................................................................................................................87
Les 1: Achtergronden, theorieën en basisconcepten
1. Situering
Genderstudies is gegroeid uit vrouwenstudies van de jaren 70 (eerst in VS en dan EU)
Vrouwenstudies zijn ontstaan door 2e feministische golf eind ’60, dus feminisme belangrijk
aspect in genderstudies
‘Genderstudies’ = breed domein want focus op:
- Vrouwenstudies: genderongelijkheid
- (critical) masculinity studies: mannelijkheid en privileges
- sexuality & queer studies: fluïditeit van gender en seksuele identiteit
- postcolonial & black feminist studies: verwevenheid met ras, religie, klasse
1.1 identiteit
“wanneer we denken aan gender, denken we aan identiteit”
= recent concept want vanuit jaren ’50 geïntroduceerd vanuit psychologie (Erikson)
2
, Rhea Mertes
2022-2023
Vandaag identiteit gebruiken op verschillende manieren bv. boek Kwame
Aantal algemene aspecten van identiteit:
in 1e plaats iets waarin je je onderscheid, wat kenmerkend is aan jou en welke
eigenschappen je deelt met anderen bv. Vlaming
In 2e plaats is identiteit ook iets dat verwachting creëert t.o.v. hoe je je moet gedragen -> ook
iets dat dingen doet! Want wanneer je identiteit toegeschreven krijgt, krijg je ook
verwachtingen
Ten 3e beïnvloedt het ook hoe anderen naar je kijken (ook al is het zelf gekozen) bv.
stereotypering van anderen
Identiteit = complex en ambigue
Ook complex is de intersectionaliteit (= de verwevenheid van identiteit)
Identiteit = geïntroduceerd door feminisme
Mensen benoemen niet alleen eigenschappen bv. fysiek, maar ook het normatieve belang
dat we hechten aan eigenschappen (zet verwachtingen en realiteiten in gang)
1.2 Vrouwenstudies
Ontstaan in ’70 in VS: 2e feministische golf door democratisering van het hoger onderwijs, waardoor
er meer vrouwelijke studenten opkwamen
Die studentes stellen vast dat ze weinig leren dat voor hen interessant is en dat wetenschap
gebaseerd is op seksistische vooroordelen
kritisch kijken naar gestandaardiseerde wetenschappelijke kennis en androcentrische
kennis (van witte westerse middenklasse mannen)
Wetenschappelijke kennis is niet neutraal, belangrijke aandacht elementen:
- Vrouwen zijn onzichtbaar in wetenschappelijke kennis, we doen alsof ze nooit iets
interessants gedaan/gemaakt hebben bv. in de filosofie
- Algemeenheidsmythen: in de wetenschap spreken we over categorieën die ‘neutraal’ zijn
bv. jeugd, migrant, … maar dit verwijst naar mannen! Dus weinig aandacht voor
‘vrouwelijke versies’
- Seksistische beeldvorming: houdt beeldvorming van passieve, zwakke, emotionele
vrouwen in stand, wat bevestigt dat ze uitgesloten worden van kennisproductie
Heeft een sterke link met 2e feministische golf:
- Er is een onderscheid tussen sekse en gender!! dus we moeten ons afzetten van het idee
‘biology is destiny’: de biologie van vrouwen = voorbestemd om moeders te worden
o Afzetten van verwachtingen rond sekse en biologie
- Kennis wordt gezien als belangrijke hefboom voor emancipatie want inzicht in
maatschappelijke structuren en hoe die op elkaar inwerken is nodig (bv. waarom
onderdrukking van vrouwen)
- Het persoonlijke is politiek: vrouwen willen een onderscheid tussen het publieke en
private, want er is geen neutraal maar een gendered onderscheid (vrouwen worden in
private sfeer gehouden)
3
, Rhea Mertes
2022-2023
Foto’s: ‘great philosophers’ zijn mannelijke filosofen, anatomie gaat uit van het mannelijke lichaam
Hieruit is feministische wetenschapskritiek gevormd: onderzoek door, over en voor vrouwen
Nieuw is het belang van eigen ervaring door bv. kwantitatief onderzoek met interviews in
tegenstelling tot ‘algemeen aanvaarde kennis’ => nieuwe methodologische perspectieven
Er komen nieuwe thema’s en domeinen bv. huiselijk geweld, loonkloof, seksuele gezondheid
Belangrijk is de interdisciplinariteit: we moeten de samenhang tussen verschillende
domeinen begrijpen
Academische ontwikkeling vindt plaats op 2 sporen:
- binnenin bestaande disciplines komt meer aandacht voor vrouwen
- ontwikkeling van een apart interdisciplinair domein van genderstudies
Vrouwenstudies en feministisch onderzoek komen in verschillende disciplines aan bod bv.
geschiedenis, economie, geneeskunde, recht, filosofie, criminologie, …
Vanaf ’70-’80 komt meer aandacht voor de studie van mannelijkheid en hoe die zich verhoudt t.o.v.
vrouwelijkheid bv. vaderschap, geweld, arbeidsmarkt, …
Vanaf ’90 komen genderstudies op, waar meer aandacht voor verwevenheid van identiteiten is bv.
disability, ras, klasse, seksualiteit, ...
De academische institutionalisering staat in BEL ver achter (t.o.v. bijvoorbeeld NED)
In BEL was weinig algemene support, maar studies waren vooral vrijwillig initiatief van
vrouwelijke professoren, dus het duurde lang voor onderzoekscentra en universiteitsvakken
opgericht werden:
1987: oprichting RHEA, onderzoekscentrum voor gender, diversiteit en intersectionaliteit
1998: keuzevak vrouwenstudies aan VUB
2014: interuniversitaire master van diversiteit opgericht (ook in WAL)
1.3 Diversiteitsstudies
4
