KLASSIEK OUDHEID – lesnotities
Donderdag 17 februari – les 1 – Inleiding, Dark Age en Archaïsch Griekenland
Kapitein Thanos opweg van Griekenland naar Italië
- Stem op de kust van Paxi – “De God Pan is dood”
- Passage uit De defetum do oroclorum – 2de eeuw na Christus
- Plutarchus
Wanneer eindigde de oudheid?
- GK Chesterton: Dood van de god Pan is symbolisch voor de dood van het heidendom
- “Christ was born” – Romantische speculatie, GEEN geschiedschrijving
Pan – Typische voorstelling van een sater – Zie afbeeldingen
Het einde van de oudheid – Discussie
- 476: Germaanse krijgsheer Odoaker krijgt het Romeins Rijk in handen en zet Romulus Augustulus af
- Edward Gibbon over de val van Constantinopel (1453)
- Probleem met het vinden van eindpunten (!)
Illustraties:
- Munt met barbaarse snor – Typisch voorbeeld van Barbaarse keizer
- Romulus Augustulus – Kindkeizer
- Achtergrond: Vroegmodern 15e-eeuwse reisboek: Val van Constantinopel
Het begin van de oudheid – Discussie
- De val van Troje – 1200 v.Chr., MAAR discussie of het heeft plaatsgevonden (!)
- Eerste spelen in Olympia – 776 v.Chr., MAAR is dit de exacte datum?
Illustraties
- Homeros
- Olympia waar de spelen gehouden werden
Gangbare definitie
- Klassieke oudheid = Geschiedenis van Griekse en Romeinse beschavingen van ca. 1000 v.Chr. tot van
het West-Romeinse rijk (476) en, in het oosten, overgang naar Byzantijnse periode (ca. 6 e eeuw)
- <> Voortbouwen op eerdere beschavingen met wederzijds beïnvloedingen
Wat is geschiedenis van de Klassieke Oudheid?
- Verschillende synoniemen: ‘oude geschiedenis’, ‘klassieke geschiedenis’,…
- Vakspecialisten: oudhistorici
- Bronnen: Proza en poëzie, documenten (inscripties, papyri), munten en archeologische resten
- Wie schrijft deze literaire teksten? ‘Famous male adults’
Wat is er ‘klassiek’ aan de KO?
- Klassiek? Classis: Romeinse vermogensklasse voor militaire en fiscale doeleinden
- Militaire indeling Fiscale doeleinden hangen af van in welke groep je valt
- Klassen?
- Classicus: ‘behorende tot de (hoogste/beste) klasse’ – eliteclub
In de oudheid werd deze verwezen naar de beste kunst en literatuur
- In de Renaissance: Klassiek: meer waard dan andere tijden
, - Waarom nu nog steeds? Omdat deze nog conventioneel is, MAAR het is niet meer ‘hoogstaand’ dan
andere periodes
Chronologische en geografische afbakening
- 1200 v.Chr. tot ca 600 na christus
- Regio muur van Hadrianus tot zwarte zee-gebieden – Mediterrane wereld in de brede zin
Minoïsche beschaving en Myceense beschaving
Minoïsche beschaving
- We weten niet hoe ze zich zelf noemden
- Sir Richard Evans (?) – Mythische koning Minos van Kreta
- GEEN Griekse cultuur (!)
- Minos – Labyrinth waarin hij de minotaurus verstopt
- 2000 tot 1470 vC
- Opkomst van paleizen – Knossos, Mallia, Phaestos
Monomentale bouwwerken gegropeerd rond een ‘court’ of binnenplaats
Controleerden en herverdeelden agrarisch surplus
Paleiseconomieën
Administratie bijgehouden op kleitabletten – Nog niet ontcijferd, maar het is geen Grieks
Kunst van stierschilderingen
- Paleizen hadden geen verdedigingsmuren, maar wel een machtige vloot – Thalassocratie
Heerschappij over de zeeën
- Vanaf 1470 vC vinden we sporen van distructie – Het enige waar dit niet zo is is in Knossos en hier
vinden we tabletten met een vorm van lineair B (= vroege vorm van Grieks) – Myceners hebben
overgestoken naar Kreta en de boel overgenomen
Myceense cultuur
- Vroege Griekse cultuur
- Vernoemd naar de burcht Mycene
- Hebben een taal – Lineair B – Vroege vorm van syllabeschrift – Verschil (!)(?)
- Lineair B – Ontcijfering en is een vroeeg vorm van Grieks
- Tholos = Bijenkorfvormige graven
Graven voor elites
Vanaf het moment dat we deze vaststellen wordt deze cultuur bevestigd
- Sterk minoïsche invloed
- 1450: Overname Kreta
- Ook paleiseconomieën met dezelfde doeleinden
- Homerische epen – Illias en Odyssei – Lange tijd werd gedacht dat deze de myceense cultuur
beschreven, MAAR dit is onjuist: Er zijn wel elementen, maar het merendeel lijkt meer op de
samenleving van de Dark Ages en de vroege Archaïsche periode
- Vanaf 1250 vC: Troebelen
Rond 1200 Myceense paleizen verwoest door brand
Kennis van lineair B verdwijnt + verdwijnt even uit Griekenland
- Contacten met de rest van het middelands zeegebied verdwijnt of loopt terug
- Conclusie: Er breekt een Dark Age aan van ongeveer 3 eeuwen
Illustratie: De Myceense wereld
- Geen rijk
- Wel de regio waar ze invloed hadden (!)
- Invloedsfeer, GEEN rijk
,Myceens Kleitablet uit Pulos
- De Wanax – De koning
- Lawagetas – Militaire leider
- Telestai – Leenmannen
Leeuwenpoort van de burcht van Mycene
- Ook vlakbij een bijenkorfgraf
- Geeft een goede indruk van het monumentaal aspect van de paleizen/ burchten
Dark Age
De Archaïsche tijd is het startpunt van belangrijke ‘dingen’ tot stand komen
- Vb. Het ontstaan van de polis, kolonisatie, revoluties, democratie,…
- Polis = politieke samenleving die sterk afwijk van andere culturen
- Polis = Gemeenschap van volwasssen mannen (…)
Breuk met het Myceense verleden zien we op vele aspecten
- Verdwijnen paleiseconomieën
- Kennis lineair B schrift gaat verloren
- Terugval in materiële cultuur
- Bevolkingsterugval
- Schaarse, kleinschalige sites
Donker om twee redenen
1) Geen geschreven bronnen, alleen maar magere archeologische rechten
2) Culturele terugval
Met de Dark Age begint ook de Ijzertijd
- Begint op Cyprus en gaat vandaar naar het Griekse vasteland
- Ijzer vervangt brons – Kleine hoeveelheid
Sterke regionalisering van aardewerkstijlen – Iedereen produceert zijn eigen aardewerk
- Myceense centra worden verlaten en er komen geen bouwwerken in de plaats
- Beschaving wordt minder beperkt, want verdwijning schrift
- Periode van contractie en relatieve verlaten
Kleine, geïsoleerde gemeeschappen door duidelijk geprononceerde elite, MAAR: wel geleid door koning/
chieftain
- Er is dus geen wanax meer maar lagere paleisambten ontwikkelen naar basileis (kleine koninkjes)
Vanaf 9e eeuw: bevolkingsgroei – zien we in de grafvelden (!)
- Schrift keert terug via de Fenicieërs in de 8 ste eeuw vC
- Alfabethisch schrift
- Verandering op til – Er gebeurt weer van alles
Met 8ste eeuw krijgen we de aanvang van de Archaïsche periode
- Age of experiment – A. Snodgrass
- Invoer van alfabethisch schrift
De Archaïsche periode – 750-500 vC
, Cruciale vormende periode Griekse cultuur
- (…)
- Wording polis
- Kolonisatie
- Grote sociale-politieke omwentelingen
- Begin Griekse literatuur
Eerste teksten zijn poëtisch – Verklaring? Makkelijk om te onthouden en te brengen
Cultuur is sterk oraal
Eerste omwenteling van oraal naar schrift is wanneer de poëzie op schrift wordt gesteld
Oudste griekse teksten
- Geen geleidelijke evolutie (!)
- Vaas uit het Dipolon grafveld te Athene met inscriptie – DUS: Wat is deze vaas? Volgens de inscriptie is
het een prijs voor een competitie in een bepaalde context waarbij een prijs wordt uitgereikt
- De drinkbeker van Nestor uit Pithikoussai – Figuur uit de Homerische epen – Eerste literaire verwijzing
– Grap: Literaire verwijzing met een knipoog
- Homerus, Illias – Goddelijke muze… – Openingslijnen van de Illias
Ontstaan en ontwikkeling van de polis
- = Gemeenschap van volwassen mannelijke burgers
- MV: Poleis
- Stad-staat – Ongelukkige term, want er was geen bureaucratie en deze term suggereert dit wel (!)
- Vrouwen waren tweederangsburgers – Geen politieke inspraak, wel deelnemen aan religieus gegeven
- Burgers besturen zichzelf
- Beslist over de belangrijkste interne en externe aangelegenheden
- Zelfstandig, MAAR volledig autonoom waren ze niet
- Nog sterk aristocratisch/oligarchisch
- Democratie = Elke burger beslist mee en de volksvergadering is het voornaamste politieke orgaan met
de laatste stem
- Elitaire raad
- Uitzonderingen – Vb. Sparta: Verovert gebied en onderwierp de bevolking aan een soort juk en deze
werden tweederangsburgers
- Voornaamste politieke organen
o Raad
o Volksvergadering
o Magistraten
o Volksrechtbanken
- Bestaat uit een stedelijke kern (astu) en een agrarisch hinterland/achterland (chora)
DUS: Gaat niet alleen over steden, maar ook het platteland
Illustratie: Griekenland in de archaïsche periode
- Paars: Regio’s waar poleis zich ontwikkelen
Ontstaan en ontwikkeling van de polis (2)
- Niet elke polis had een duidelijke zichtbare kern – Soms was het slechts een verzameling van dorpjes –
Vb. Sparta: Veel invloed maar had geen duidelijk centrum en monumentale gebouwen
- Polis is in de eerste plaats een burgergemeeschap en in de tweede plaats pas een stad
- Meeste poleis zijn relatief klein (dorpjes), maar anderen waren uitzonderlijk groot – Vb. Athene,
Sparta en Syracuse
Donderdag 17 februari – les 1 – Inleiding, Dark Age en Archaïsch Griekenland
Kapitein Thanos opweg van Griekenland naar Italië
- Stem op de kust van Paxi – “De God Pan is dood”
- Passage uit De defetum do oroclorum – 2de eeuw na Christus
- Plutarchus
Wanneer eindigde de oudheid?
- GK Chesterton: Dood van de god Pan is symbolisch voor de dood van het heidendom
- “Christ was born” – Romantische speculatie, GEEN geschiedschrijving
Pan – Typische voorstelling van een sater – Zie afbeeldingen
Het einde van de oudheid – Discussie
- 476: Germaanse krijgsheer Odoaker krijgt het Romeins Rijk in handen en zet Romulus Augustulus af
- Edward Gibbon over de val van Constantinopel (1453)
- Probleem met het vinden van eindpunten (!)
Illustraties:
- Munt met barbaarse snor – Typisch voorbeeld van Barbaarse keizer
- Romulus Augustulus – Kindkeizer
- Achtergrond: Vroegmodern 15e-eeuwse reisboek: Val van Constantinopel
Het begin van de oudheid – Discussie
- De val van Troje – 1200 v.Chr., MAAR discussie of het heeft plaatsgevonden (!)
- Eerste spelen in Olympia – 776 v.Chr., MAAR is dit de exacte datum?
Illustraties
- Homeros
- Olympia waar de spelen gehouden werden
Gangbare definitie
- Klassieke oudheid = Geschiedenis van Griekse en Romeinse beschavingen van ca. 1000 v.Chr. tot van
het West-Romeinse rijk (476) en, in het oosten, overgang naar Byzantijnse periode (ca. 6 e eeuw)
- <> Voortbouwen op eerdere beschavingen met wederzijds beïnvloedingen
Wat is geschiedenis van de Klassieke Oudheid?
- Verschillende synoniemen: ‘oude geschiedenis’, ‘klassieke geschiedenis’,…
- Vakspecialisten: oudhistorici
- Bronnen: Proza en poëzie, documenten (inscripties, papyri), munten en archeologische resten
- Wie schrijft deze literaire teksten? ‘Famous male adults’
Wat is er ‘klassiek’ aan de KO?
- Klassiek? Classis: Romeinse vermogensklasse voor militaire en fiscale doeleinden
- Militaire indeling Fiscale doeleinden hangen af van in welke groep je valt
- Klassen?
- Classicus: ‘behorende tot de (hoogste/beste) klasse’ – eliteclub
In de oudheid werd deze verwezen naar de beste kunst en literatuur
- In de Renaissance: Klassiek: meer waard dan andere tijden
, - Waarom nu nog steeds? Omdat deze nog conventioneel is, MAAR het is niet meer ‘hoogstaand’ dan
andere periodes
Chronologische en geografische afbakening
- 1200 v.Chr. tot ca 600 na christus
- Regio muur van Hadrianus tot zwarte zee-gebieden – Mediterrane wereld in de brede zin
Minoïsche beschaving en Myceense beschaving
Minoïsche beschaving
- We weten niet hoe ze zich zelf noemden
- Sir Richard Evans (?) – Mythische koning Minos van Kreta
- GEEN Griekse cultuur (!)
- Minos – Labyrinth waarin hij de minotaurus verstopt
- 2000 tot 1470 vC
- Opkomst van paleizen – Knossos, Mallia, Phaestos
Monomentale bouwwerken gegropeerd rond een ‘court’ of binnenplaats
Controleerden en herverdeelden agrarisch surplus
Paleiseconomieën
Administratie bijgehouden op kleitabletten – Nog niet ontcijferd, maar het is geen Grieks
Kunst van stierschilderingen
- Paleizen hadden geen verdedigingsmuren, maar wel een machtige vloot – Thalassocratie
Heerschappij over de zeeën
- Vanaf 1470 vC vinden we sporen van distructie – Het enige waar dit niet zo is is in Knossos en hier
vinden we tabletten met een vorm van lineair B (= vroege vorm van Grieks) – Myceners hebben
overgestoken naar Kreta en de boel overgenomen
Myceense cultuur
- Vroege Griekse cultuur
- Vernoemd naar de burcht Mycene
- Hebben een taal – Lineair B – Vroege vorm van syllabeschrift – Verschil (!)(?)
- Lineair B – Ontcijfering en is een vroeeg vorm van Grieks
- Tholos = Bijenkorfvormige graven
Graven voor elites
Vanaf het moment dat we deze vaststellen wordt deze cultuur bevestigd
- Sterk minoïsche invloed
- 1450: Overname Kreta
- Ook paleiseconomieën met dezelfde doeleinden
- Homerische epen – Illias en Odyssei – Lange tijd werd gedacht dat deze de myceense cultuur
beschreven, MAAR dit is onjuist: Er zijn wel elementen, maar het merendeel lijkt meer op de
samenleving van de Dark Ages en de vroege Archaïsche periode
- Vanaf 1250 vC: Troebelen
Rond 1200 Myceense paleizen verwoest door brand
Kennis van lineair B verdwijnt + verdwijnt even uit Griekenland
- Contacten met de rest van het middelands zeegebied verdwijnt of loopt terug
- Conclusie: Er breekt een Dark Age aan van ongeveer 3 eeuwen
Illustratie: De Myceense wereld
- Geen rijk
- Wel de regio waar ze invloed hadden (!)
- Invloedsfeer, GEEN rijk
,Myceens Kleitablet uit Pulos
- De Wanax – De koning
- Lawagetas – Militaire leider
- Telestai – Leenmannen
Leeuwenpoort van de burcht van Mycene
- Ook vlakbij een bijenkorfgraf
- Geeft een goede indruk van het monumentaal aspect van de paleizen/ burchten
Dark Age
De Archaïsche tijd is het startpunt van belangrijke ‘dingen’ tot stand komen
- Vb. Het ontstaan van de polis, kolonisatie, revoluties, democratie,…
- Polis = politieke samenleving die sterk afwijk van andere culturen
- Polis = Gemeenschap van volwasssen mannen (…)
Breuk met het Myceense verleden zien we op vele aspecten
- Verdwijnen paleiseconomieën
- Kennis lineair B schrift gaat verloren
- Terugval in materiële cultuur
- Bevolkingsterugval
- Schaarse, kleinschalige sites
Donker om twee redenen
1) Geen geschreven bronnen, alleen maar magere archeologische rechten
2) Culturele terugval
Met de Dark Age begint ook de Ijzertijd
- Begint op Cyprus en gaat vandaar naar het Griekse vasteland
- Ijzer vervangt brons – Kleine hoeveelheid
Sterke regionalisering van aardewerkstijlen – Iedereen produceert zijn eigen aardewerk
- Myceense centra worden verlaten en er komen geen bouwwerken in de plaats
- Beschaving wordt minder beperkt, want verdwijning schrift
- Periode van contractie en relatieve verlaten
Kleine, geïsoleerde gemeeschappen door duidelijk geprononceerde elite, MAAR: wel geleid door koning/
chieftain
- Er is dus geen wanax meer maar lagere paleisambten ontwikkelen naar basileis (kleine koninkjes)
Vanaf 9e eeuw: bevolkingsgroei – zien we in de grafvelden (!)
- Schrift keert terug via de Fenicieërs in de 8 ste eeuw vC
- Alfabethisch schrift
- Verandering op til – Er gebeurt weer van alles
Met 8ste eeuw krijgen we de aanvang van de Archaïsche periode
- Age of experiment – A. Snodgrass
- Invoer van alfabethisch schrift
De Archaïsche periode – 750-500 vC
, Cruciale vormende periode Griekse cultuur
- (…)
- Wording polis
- Kolonisatie
- Grote sociale-politieke omwentelingen
- Begin Griekse literatuur
Eerste teksten zijn poëtisch – Verklaring? Makkelijk om te onthouden en te brengen
Cultuur is sterk oraal
Eerste omwenteling van oraal naar schrift is wanneer de poëzie op schrift wordt gesteld
Oudste griekse teksten
- Geen geleidelijke evolutie (!)
- Vaas uit het Dipolon grafveld te Athene met inscriptie – DUS: Wat is deze vaas? Volgens de inscriptie is
het een prijs voor een competitie in een bepaalde context waarbij een prijs wordt uitgereikt
- De drinkbeker van Nestor uit Pithikoussai – Figuur uit de Homerische epen – Eerste literaire verwijzing
– Grap: Literaire verwijzing met een knipoog
- Homerus, Illias – Goddelijke muze… – Openingslijnen van de Illias
Ontstaan en ontwikkeling van de polis
- = Gemeenschap van volwassen mannelijke burgers
- MV: Poleis
- Stad-staat – Ongelukkige term, want er was geen bureaucratie en deze term suggereert dit wel (!)
- Vrouwen waren tweederangsburgers – Geen politieke inspraak, wel deelnemen aan religieus gegeven
- Burgers besturen zichzelf
- Beslist over de belangrijkste interne en externe aangelegenheden
- Zelfstandig, MAAR volledig autonoom waren ze niet
- Nog sterk aristocratisch/oligarchisch
- Democratie = Elke burger beslist mee en de volksvergadering is het voornaamste politieke orgaan met
de laatste stem
- Elitaire raad
- Uitzonderingen – Vb. Sparta: Verovert gebied en onderwierp de bevolking aan een soort juk en deze
werden tweederangsburgers
- Voornaamste politieke organen
o Raad
o Volksvergadering
o Magistraten
o Volksrechtbanken
- Bestaat uit een stedelijke kern (astu) en een agrarisch hinterland/achterland (chora)
DUS: Gaat niet alleen over steden, maar ook het platteland
Illustratie: Griekenland in de archaïsche periode
- Paars: Regio’s waar poleis zich ontwikkelen
Ontstaan en ontwikkeling van de polis (2)
- Niet elke polis had een duidelijke zichtbare kern – Soms was het slechts een verzameling van dorpjes –
Vb. Sparta: Veel invloed maar had geen duidelijk centrum en monumentale gebouwen
- Polis is in de eerste plaats een burgergemeeschap en in de tweede plaats pas een stad
- Meeste poleis zijn relatief klein (dorpjes), maar anderen waren uitzonderlijk groot – Vb. Athene,
Sparta en Syracuse
