Hoofdstuk 3, Syllabus VWO 22/23 | Mirte Mulder V6TA
HOOFDSTUK 3: KUNST VERKLAREN
Kunstbeschouwers interpreteren het voorwerp dat zij bestuderen en presenteren en verklaren dat.
De interpretatie overbrengen aan het publiek (verklaren) is hun centrale taak.
Kunstbeschouwers hebben verschillende benaderingswijzen voor de interpretatie: formele aspecten
bekijken, documenten waarin de opdracht of de verkoop wordt beschreven bekijken (voor wie is het
gemaakt), biografische documenten bekijken (bedoeling van kunstenaar), artikelen opzoeken (reactie
van het publiek).
Meestal is er een sprake van een combinatie van vragen/benaderingswijzen om meerdere aspecten
van het object te bestuderen. Het onderzoeken van de vrouwenpositie in een bepaald kunstwerk,
vraagt bijvoorbeeld om de interpretatie van de compositie en het onderzoek naar een biografie.
VAN BIOGRAFISCH TOT POSTMODERN: EEN BEKNOPTE GESCHIEDENIS VAN BENADERINGEN
De kunstgeschiedenis is, volgens de meesten, begonnen bij het boek De levens van de grootste
schilders, beeldhouwers en architecten van Giorgio Vasari uit 1550. Sinds toen zijn er veel nieuwe
manier uitgevonden om de kunst te verklaren, echter verdwenen oude benaderingen niet. Vasari
nam vaak de levensloop van kunstenaars als uitgangspunt om hun werk te verklaren. De biografische
benadering is nooit weggeweest, wel zijn er aspecten aan toegevoegd.
Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw begonnen kunstbeschouwers zich exclusief te
richten op de formele aspecten van de kunst, ofwel de uiterlijke kenmerken zonder aandacht te
besteden aan de inhoud. Vasari had wel aandacht voor formele aspecten, echter vond hij dat goede
kunst op de werkelijkheid moest lijken. Tegenwoordig past kunst niet meer binnen deze criteria,
aangezien kunst tegenwoordig meer gaat over bijvoorbeeld abstracte begrippen.
De verklaring van kunst vanuit de iconologie (Erwin Panofsky) is het andere uiterste van de
formalistische benadering. De iconologie richt zich wél op de inhoud van kunst en doet dit in drie
stappen:
1. Pre-iconografische beschrijving: Droge beschrijving van wat er te zien is op een kunstwerk.
2. Iconografische interpretatie: Betekenis bij beschrijving trekken op basis van kunsthistorische
kennis.
3. Iconologische interpretatie: De betekenis in de bredere context van de tijd plaatsen.
De kunstbenadering van Panofsky was zeer belangrijk voor de bestudering van de Nederlandse kunst
van de zeventiende eeuw.
De semiotiek neemt een middenpositie tussen het formalisme en de iconologie.
De semiotische kunstbeschouwer is geïnteresseerd in de manier waarop
betekenis vorm krijgt. Die betekenisvolle vormen worden ‘tekens’ genoemd. De
letterlijke betekenissen (denotatie) en bijbetekenissen (connotatie) behoren tot
het aandachtsgebied van de semiotiek.
Kunst wordt ook beschouwd als een maatschappelijk verschijnsel, een kunstsocioloog onderzoekt
deze kant van de kunst. De kunstsociologische benadering is sinds de jaren negentig steeds
populairder. Het onderzoek naar de productie, distributie en de receptie van kunst heeft veel
publicaties opgeleverd. In steeds meer kunsthistorische monografieën is er aandacht voor
sociologische aspecten. De marxistische benadering is verwant aan de sociologische, maar heeft
kritiek op het kapitalisme als uitgangspunt. De sociologische benadering probeert juist een oordeel te
vermijden. Kunstenaars die werken in opdracht van kapitalistische bedrijven kunnen, ondanks goede
kwaliteit, negatieve kritieken verwachten van de marxistische kunstbeschouwers. Het marxisme was
vooral populair in de jaren zestig en zeventig.
Pagina 1 van 3
HOOFDSTUK 3: KUNST VERKLAREN
Kunstbeschouwers interpreteren het voorwerp dat zij bestuderen en presenteren en verklaren dat.
De interpretatie overbrengen aan het publiek (verklaren) is hun centrale taak.
Kunstbeschouwers hebben verschillende benaderingswijzen voor de interpretatie: formele aspecten
bekijken, documenten waarin de opdracht of de verkoop wordt beschreven bekijken (voor wie is het
gemaakt), biografische documenten bekijken (bedoeling van kunstenaar), artikelen opzoeken (reactie
van het publiek).
Meestal is er een sprake van een combinatie van vragen/benaderingswijzen om meerdere aspecten
van het object te bestuderen. Het onderzoeken van de vrouwenpositie in een bepaald kunstwerk,
vraagt bijvoorbeeld om de interpretatie van de compositie en het onderzoek naar een biografie.
VAN BIOGRAFISCH TOT POSTMODERN: EEN BEKNOPTE GESCHIEDENIS VAN BENADERINGEN
De kunstgeschiedenis is, volgens de meesten, begonnen bij het boek De levens van de grootste
schilders, beeldhouwers en architecten van Giorgio Vasari uit 1550. Sinds toen zijn er veel nieuwe
manier uitgevonden om de kunst te verklaren, echter verdwenen oude benaderingen niet. Vasari
nam vaak de levensloop van kunstenaars als uitgangspunt om hun werk te verklaren. De biografische
benadering is nooit weggeweest, wel zijn er aspecten aan toegevoegd.
Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw begonnen kunstbeschouwers zich exclusief te
richten op de formele aspecten van de kunst, ofwel de uiterlijke kenmerken zonder aandacht te
besteden aan de inhoud. Vasari had wel aandacht voor formele aspecten, echter vond hij dat goede
kunst op de werkelijkheid moest lijken. Tegenwoordig past kunst niet meer binnen deze criteria,
aangezien kunst tegenwoordig meer gaat over bijvoorbeeld abstracte begrippen.
De verklaring van kunst vanuit de iconologie (Erwin Panofsky) is het andere uiterste van de
formalistische benadering. De iconologie richt zich wél op de inhoud van kunst en doet dit in drie
stappen:
1. Pre-iconografische beschrijving: Droge beschrijving van wat er te zien is op een kunstwerk.
2. Iconografische interpretatie: Betekenis bij beschrijving trekken op basis van kunsthistorische
kennis.
3. Iconologische interpretatie: De betekenis in de bredere context van de tijd plaatsen.
De kunstbenadering van Panofsky was zeer belangrijk voor de bestudering van de Nederlandse kunst
van de zeventiende eeuw.
De semiotiek neemt een middenpositie tussen het formalisme en de iconologie.
De semiotische kunstbeschouwer is geïnteresseerd in de manier waarop
betekenis vorm krijgt. Die betekenisvolle vormen worden ‘tekens’ genoemd. De
letterlijke betekenissen (denotatie) en bijbetekenissen (connotatie) behoren tot
het aandachtsgebied van de semiotiek.
Kunst wordt ook beschouwd als een maatschappelijk verschijnsel, een kunstsocioloog onderzoekt
deze kant van de kunst. De kunstsociologische benadering is sinds de jaren negentig steeds
populairder. Het onderzoek naar de productie, distributie en de receptie van kunst heeft veel
publicaties opgeleverd. In steeds meer kunsthistorische monografieën is er aandacht voor
sociologische aspecten. De marxistische benadering is verwant aan de sociologische, maar heeft
kritiek op het kapitalisme als uitgangspunt. De sociologische benadering probeert juist een oordeel te
vermijden. Kunstenaars die werken in opdracht van kapitalistische bedrijven kunnen, ondanks goede
kwaliteit, negatieve kritieken verwachten van de marxistische kunstbeschouwers. Het marxisme was
vooral populair in de jaren zestig en zeventig.
Pagina 1 van 3
