Samenvatting Psychologische Perspectieven

PSYCHOLOGISCHE THEMA’S
➥ Het psychodynamisch perspectief

⇢ Situering

Voortdurend stellen we ons de vraag waarom we handelen zoals we handelen of we zoeken de
beweegredenen achter het gedrag bij cliënten.

Vaak merken we dat de wijze waarop we reageren niet altijd zo ‘verstandig’ of ‘redelijk’ is. En we merken
het veel te vaak te laat op. Nadat we de mist zijn ingegaan, nadat we brokken hebben gemaakt,… Onze
impulsieve reacties hebben het gehaald van ons beredeneerde denken.

In dit hoofdstuk staan we dus stil bij wat ons en andere mensen drijft, beweegt en motiveert. Soms hebben
we daar een goed zicht op, maar heel vaak ook niet of onvoldoende. En dat is nochtans echt noodzakelijk
willen we als orthopedagogisch begeleider mensen kunnen helpen. Zo hoeven we niet langer te blijven
steken in oplossingen op korte termijn. Deze helpen ons even, maar op lange termijn werken ze destructief
(afweermechanismen).

Soms is gedrag erg moeilijk te begrijpen. Meer zelfs: soms roept onvoorspelbaar gedrag van cliënten bij ons
angst of verwerping op.

Wat drijft een cliënt om zichzelf telkens opnieuw in de nesten te werken op school?
Waarom voelen sommige mensen de behoefte om te presteren?
Wat zorgt ervoor dat iemand zichzelf uithongert?
Hoe komt het dat je deze opleiding gekozen hebt en niet een andere?

Wat doen cliënten (emotioneel) met ons en hoe gaan we ermee om? Motivatie en emotie zijn hierbij twee
complementaire processen. Emotie zorgt er voor dat we alert zijn en motivatie zet die om in actie. Het zijn
alle twee processen die onze aandacht en ons gedrag sturen. Emotionele betrokkenheid biedt zowel
houvast als ruimte. Enerzijds om cliënten te ondersteunen (‘Hulp-Ik’ zijn van cliënten), anderzijds om om
te gaan met uiteenlopende dynamieken die in de samenwerking met cliënten worden wakker gemaakt
(overdracht en tegenoverdracht).

De grondlegger van de psychodynamische benadering is Sigmund Freud.

⇢ Mensbeeld en uitgangspunten

De mens is GEEN rationeel wezen..

 Meer dan gedacht ben je geen baas over jezelf
 Minder dan gedacht sta je zelfsturend in het leven
 Menselijk gedrag wordt in belangrijke mate bepaald door de krachten waar hij zelf geen vat op
heeft
 Aangeboren factoren
 Omgevingsfactoren
 Menselijk gedrag is de poging om binnen het speelveld – beperkt door beide factoren – een zo
bevredigend mogelijk leven te hebben (QOL)

Gedrag begrijpen..

 Onbewuste mentale processen
 Bestaan uit wensen die niet geaccepteerd en/of onderdrukt worden door de omgeving
 Wensen blijven wél actief
 Maatschappij zorgt ervoor dat men deze driften en instincten niet ongeremd
uitleeft – maar dat er een laagje vernis van fatsoen overheen wordt gelegd

, = gedrag is op te vatten als het resultaat van een conflict tussen wens en verbod

Betekenisverlening..

 Komt vanuit ervaringen die men in de kindertijd heeft opgedaan
= uit het verleden
 Onbewuste herinneringen onder de 2;5 jaar
 (Niet) traumatisch
 ‘Body keeps the score’
 Betekenisverlening vanuit de toekomst is geen garantie

Normaal en pathologisch gedrag zijn niet wezenlijk verschillend. Het ontstaan van beide soorten gedrag is
met dezelfde principes te verklaren. Elk individu heeft zowel pathologische als gezonde aspecten in zijn
gedrag. Vb. Hulpverleners en cliënten zijn geen twee verschillende soorten van mensen; ze gaan met
dezelfde lastige thema’s op een andere manier om, waaraan de ene een bevredigender gevoel aan
overhoudt dan de andere.

⇢ Constructie van het onbewuste

Freud legt geen focus op..

 Het bewuste
 Verzameling aan mechanismen die iemand bij zichzelf erkent als motieven van zijn
gedrag waarover hij controle heeft
 Bevat alles wat zich op een bepaald moment zich onder de aandacht afspeelt
 Waarnemen, herinneren, emoties, gedachten,.. die zich in het hier en nu afspelen
 Datgene wat iemand kent van zichzelf en op basis waarvan hij ‘bewust kan kiezen’ om
iets te doen of te laten
 Vb. Ik ben me bewust van het feit dat ik me niet meer kan herinneren waar ik
mijn trouwring gelegd heb. Ik weet alleen dat ik hem gisteren uitdeed voor ik
met koken begon.

Freud legt wel de focus op..

 Het onbewuste
 Wat er is toont zich niet
 Bestaat uit wat nooit bewust is geweest en verdrongen gedachten
 Nooit bewust geworden driften
 Ervaringen voor de leeftijd van drie jaar
 Onderdrukte - onbewuste inhouden
 Onderdrukte – onbewuste inhouden
 Ontstaan omdat we onaangename gevoelens en gedachten willen vermijden
 Wat we willen vermijden, verdringen we uit ons ‘bewuste bewustzijn’ naar het
onbewuste
 Verdringingsproces
 Een vat vol onlustgevoelens (: traumatische ervaringen, conflictueuze verlangens)
 Geen plek maar een modus
 Een ‘niet-meer-willen-weten’
 Een uitkomst van een mentaal proces waar men zich niet bewust van is
 Er voor zorgen dat wat in het onbewust zat en/of ernaar toe geleid is daar blijft kost
energie en ontsnapt soms aan onze controle
 Gedurende dit controleverlies duiken onbewuste inhouden op in het bewuste
 Vb. Bal onder water (houden)
 Wat verdrongen is, toont zich

, ⇢ Persoonlijkheidstheorie

 Levens- en doodsdrift
 Constructie van de persoonlijkheid
 Es (onbewuste)
 Lustprincipe
 Eerste in ontwikkeling
 Instinctieve driften, impulsen en reflexen
 Houdt geen rekening met de eisen of verwachtingen van de omgeving
 Vb. Baby
 Ich
 Realiteitsprincipe
 Bewust controlecentrum gedrag
 Coping-gedrag
 Een verbindende factor tussen onze interne driften en onze externe handelingen




= ‘compromis’
 Uber-Ich
 Moraliteitsprincipe
 Impact van (interne en externe) omgeving
 Ik-ideaal
 Geweten (: geboden en verboden)



⇢ Begeleider als hulp-ik

De cliënt heeft een ik-zwakte..

 Te impulsief / te weinig afgestemd op de werkelijkheid
 Zichtbaar in geautomatiseerd en destructief coping-gedrag (: afweermechanismen)
 Geautomatiseerd
= onbewuste oplossingsstrategieën + wat verdrongen is blijft actief
 Destructief
= beschermende functie, het meest haalbare adaptieve gedrag van de cliënt + het
gevaar voor de vervorming van de werkelijkheid
 Functionele verdeeldheid door (combinatie van)
 Aanlegfactoren (vb. cognitieve beperking)
 Milieufactoren (vb. onvoldoende grenzen gekregen hebben)
 Conflictueuze ervaringen (vb. trauma)
 Soorten afweermechanismen
 Projectie