Psychologie
Gedrag in evolutie en ontwikkeling
Hoofdstuk 1: Over eenvoud en complexiteit
GEO pagina 11-16
1. Ethologisch-evolutionaire visie
Individuele ontwikkeling = ontogenese
Soortelijke ontwikkeling = fylogenese
Creationisme = de mens is niet het product van evolutie doorheen een fylogenese, maar wel een product van God als
schepper
Ethologisch-evolutionaire visie: vele gedragingen zijn erfelijk bepaald vanuit een oorspronkelijke functionaliteit voor
overleving en voortplanting
Gedragsgenetica: gedrag wordt bepaald door interactie van verschillende genen ontwikkelingsplasticiteit
Epigenetica: niet het DNA op zich reguleert de overerving, maar epigenomen bepalen, op basis van interactie met de
omgeving (bijv. op basis van voedingsgewoonten), of bepaalde genen worden aan- of uitgeschakeld of gedempt
Psychoseksuele ontwikkeling: beschrijving van de geestelijke ontwikkelingsfasen die de mens vanaf zeer jonge leeftijd
volgens Sigmund Freud doormaakt
2. Invloed van taal op gedrag
Ervaringen vertellen zorgt ervoor dat deze ervaringen als herinnering beter verankerd worden in de hersenen
multimodale ervaring: meerdere zintuigen zijn betrokken
hersenstructuren die instaan voor taalbegrip en communicatie hebben zeer sterke connecties met
geheugenstructuren
Via taal kunnen we in het:
Semantisch geheugen herinneringen vastleggen
Procedureel geheugen vaardigheden en handelingen affectiever aanleren en aansturen
Episodisch geheugen gebeurtenissen die ons overkomen makkelijker overschouwen
taal pas actief na eerste 3 levensjaren daarom pas herinnering vanaf 4 jarige leeftijd
3. Eenvoudige en complexe modellen
We kunnen op wetenschappelijk onderbouwde weg inspanningen leveren om de gedragsontwikkeling in kaart te
brengen en te voorspellen, maar we mogen niet de illusie wekken dat ontwikkelingspsychologen de complexiteit ervan
hiermee volledig beheersen
Neiging om zaken te vereenvoudigen
Nativisme: alles ligt vast door genetische factoren en rijping
Empirisme: omgevingsstimulatie speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling
Modellen die de complexiteit wel benadrukken:
Dynamics systems visie
Transactionele visie
mechanismen van gedragsverandering worden niet als eenvoudig lineaire effecten beschreven
,Een kind beschikt over:
Buffer: sommige invloeden hebben pas een effect als ze een drempelwaarde overschrijden
Bv. zoals gehoorschade dat je pas oploopt na overschrijden van aantal decibel
Synergetisch/katalyserend interactie-effect: invloeden hebben pas een effect als tegelijkertijd ook
een andere invloed aanwezig is
Bv. je pakt pas mayonaise als je olie en azijn samen met eigeel en mosterd opklopt
Indirecte causaliteit: het effect van een factor verloopt eigenlijk via een andere factor
Multifactoriële interactie-effecten: het effect is afhankelijk van andere factoren
, Psychologie
Gedrag in evolutie en ontwikkeling
Hoofdstuk 2: Kind en levensloop in de kijker
GEO pagina 17-20
1. Aandacht voor ontwikkeling
Het behaviorisme als leer van de veranderbaarheid en maakbaarheid van het menselijke gedrag vormde een op
wetenschappelijke leest geschoeide revival van het empirisme na een periode van veeleer nativistisch gerichte
theorieën
Jaren ’60-’70: gezins- en maatschappijfactoren hebben invloed op de ontwikkeling
Jaren ’80-’90: gedrag in aanleg aanwezig (‘het zit in de genen’)
Door stijging van de welvaart was de gemiddelde levensverwachting hoger nieuwe interesse psychogerontologie
= normale geestelijke verouderingsproces
2. De bril van ontwikkelingspsychologen
Auteurs hanteren steeds een bril bij het observeren en beschrijven van gedrag (bv. door onderliggende mens- en
wereldbeelden)
Connectivisme en holisme: alles hangt samen met elkaar (connectivisme) en er is een brede kijk nodig (holisme)
Associationisme: toevallige samenhang en gelijkenis
Ondergaat de mens alles, of is hij zelf een bepalende factor voor zijn eigen toekomst?
Organismische visie: groei van systemen en voorgeprogrammeerd gedrag
Mechanistische visie: analogie van de motor: onderdelen blijven steeds dezelfde en de motor draait maar als
iemand de startsleutel omdraait en brandstof wordt ingepompt
Ontwikkelingstheorie:
interactie tussen individu en omgeving
OF
gezichtspunt in de tijd:
o retrospectieve benadering: vanaf eindpunt terugkijken naar beginpunt
o prospectieve benadering: vanaf beginpunt waarbij cruciale levensloopperioden doorlopen worden
zonder uitspraken te doen over het eindpunt
Behaviorisme: retrospectief studie van welke leerprocessen verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van gedrag
deze ontwikkeling kan nog alle kanten op
Transactionele visie: vanuit start- en eindpunten op een dynamische manier naar ontwikkeling kijken
Ethologie = gedragsbiologie studie van het gedrag
Gedrag in evolutie en ontwikkeling
Hoofdstuk 1: Over eenvoud en complexiteit
GEO pagina 11-16
1. Ethologisch-evolutionaire visie
Individuele ontwikkeling = ontogenese
Soortelijke ontwikkeling = fylogenese
Creationisme = de mens is niet het product van evolutie doorheen een fylogenese, maar wel een product van God als
schepper
Ethologisch-evolutionaire visie: vele gedragingen zijn erfelijk bepaald vanuit een oorspronkelijke functionaliteit voor
overleving en voortplanting
Gedragsgenetica: gedrag wordt bepaald door interactie van verschillende genen ontwikkelingsplasticiteit
Epigenetica: niet het DNA op zich reguleert de overerving, maar epigenomen bepalen, op basis van interactie met de
omgeving (bijv. op basis van voedingsgewoonten), of bepaalde genen worden aan- of uitgeschakeld of gedempt
Psychoseksuele ontwikkeling: beschrijving van de geestelijke ontwikkelingsfasen die de mens vanaf zeer jonge leeftijd
volgens Sigmund Freud doormaakt
2. Invloed van taal op gedrag
Ervaringen vertellen zorgt ervoor dat deze ervaringen als herinnering beter verankerd worden in de hersenen
multimodale ervaring: meerdere zintuigen zijn betrokken
hersenstructuren die instaan voor taalbegrip en communicatie hebben zeer sterke connecties met
geheugenstructuren
Via taal kunnen we in het:
Semantisch geheugen herinneringen vastleggen
Procedureel geheugen vaardigheden en handelingen affectiever aanleren en aansturen
Episodisch geheugen gebeurtenissen die ons overkomen makkelijker overschouwen
taal pas actief na eerste 3 levensjaren daarom pas herinnering vanaf 4 jarige leeftijd
3. Eenvoudige en complexe modellen
We kunnen op wetenschappelijk onderbouwde weg inspanningen leveren om de gedragsontwikkeling in kaart te
brengen en te voorspellen, maar we mogen niet de illusie wekken dat ontwikkelingspsychologen de complexiteit ervan
hiermee volledig beheersen
Neiging om zaken te vereenvoudigen
Nativisme: alles ligt vast door genetische factoren en rijping
Empirisme: omgevingsstimulatie speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling
Modellen die de complexiteit wel benadrukken:
Dynamics systems visie
Transactionele visie
mechanismen van gedragsverandering worden niet als eenvoudig lineaire effecten beschreven
,Een kind beschikt over:
Buffer: sommige invloeden hebben pas een effect als ze een drempelwaarde overschrijden
Bv. zoals gehoorschade dat je pas oploopt na overschrijden van aantal decibel
Synergetisch/katalyserend interactie-effect: invloeden hebben pas een effect als tegelijkertijd ook
een andere invloed aanwezig is
Bv. je pakt pas mayonaise als je olie en azijn samen met eigeel en mosterd opklopt
Indirecte causaliteit: het effect van een factor verloopt eigenlijk via een andere factor
Multifactoriële interactie-effecten: het effect is afhankelijk van andere factoren
, Psychologie
Gedrag in evolutie en ontwikkeling
Hoofdstuk 2: Kind en levensloop in de kijker
GEO pagina 17-20
1. Aandacht voor ontwikkeling
Het behaviorisme als leer van de veranderbaarheid en maakbaarheid van het menselijke gedrag vormde een op
wetenschappelijke leest geschoeide revival van het empirisme na een periode van veeleer nativistisch gerichte
theorieën
Jaren ’60-’70: gezins- en maatschappijfactoren hebben invloed op de ontwikkeling
Jaren ’80-’90: gedrag in aanleg aanwezig (‘het zit in de genen’)
Door stijging van de welvaart was de gemiddelde levensverwachting hoger nieuwe interesse psychogerontologie
= normale geestelijke verouderingsproces
2. De bril van ontwikkelingspsychologen
Auteurs hanteren steeds een bril bij het observeren en beschrijven van gedrag (bv. door onderliggende mens- en
wereldbeelden)
Connectivisme en holisme: alles hangt samen met elkaar (connectivisme) en er is een brede kijk nodig (holisme)
Associationisme: toevallige samenhang en gelijkenis
Ondergaat de mens alles, of is hij zelf een bepalende factor voor zijn eigen toekomst?
Organismische visie: groei van systemen en voorgeprogrammeerd gedrag
Mechanistische visie: analogie van de motor: onderdelen blijven steeds dezelfde en de motor draait maar als
iemand de startsleutel omdraait en brandstof wordt ingepompt
Ontwikkelingstheorie:
interactie tussen individu en omgeving
OF
gezichtspunt in de tijd:
o retrospectieve benadering: vanaf eindpunt terugkijken naar beginpunt
o prospectieve benadering: vanaf beginpunt waarbij cruciale levensloopperioden doorlopen worden
zonder uitspraken te doen over het eindpunt
Behaviorisme: retrospectief studie van welke leerprocessen verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van gedrag
deze ontwikkeling kan nog alle kanten op
Transactionele visie: vanuit start- en eindpunten op een dynamische manier naar ontwikkeling kijken
Ethologie = gedragsbiologie studie van het gedrag
