Relevantie van de controle
Agency theory
De agency theorie kent de volgende drie partijen:
de principaal = de gebruiker van informatie = de aandeelhouder;
de agent = de verstrekker van informatie = het management;
de monitor = de controleur van informatie = de accountant.
De agency theorie gaat ervan uit dat de principaal een overeenkomst sluit met de agent, waarbij de
agent, tegen een vergoeding, de bedrijfsvoering op zich neemt.
Belangentegenstelling
Tussen de principaal en de agent kunnen tegengestelde belangen bestaan.
De principaal heeft er belang bij dat winsten volledig in de financiële verantwoording verantwoord
worden, dit heeft namelijk invloed op de waarde van zijn aandeel en het uit te keren dividend.
De agent kan er echter belang bij hebben om winsten niet volledig te verantwoorden en waarden te
onttrekken aan de onderneming of zichzelf excessieve beloningen toe te kennen.
Agency costs zijn de kosten die gemaakt worden om de belangen van de principaal te beschermen.
Om de agency costs te minimaliseren schakelt de aandeelhouder een accountant in.
Accountantscontrole levert een positieve toegevoegde waarde omdat daarmee het risico voor de
aandeelhouder uit de markt wordt genomen. De accountant neemt namelijk zelf het risico op zich dat
er ten onrechte een goedkeurende verklaring verstrekt wordt bij een jaarrekening die geen getrouw
beeld geeft.
Verwachtingskloof (expectation gap)
Een verwachtingskloof ontstaat als de kwaliteit van de diensten die de accountant levert niet voldoen
aan de verwachtingen van de aandeelhouder.
De Leer van het gewekte vertrouwen is een normatieve theorie omdat het zowel ingaat op de vraag
naar als het aanbod van accountantscontrole.
Limperg stelt hierbij dat:
de accountant terechte verwachtingen niet mag beschamen;
de accountant geen groter vertrouwen mag wekken dan op grond van zijn onderzoek is
gerechtvaardigd.
Volgens Limperg is het bestaansrecht van het accountantsberoep afhankelijk van het vertrouwen dat
zijn controlefunctie wekt bij het maatschappelijk verkeer. De mate van vertrouwen bepaald op die
grond ook de omvang van de verantwoordelijkheid van de accountant en is daarom doorslaggevend
voor het niveau van de uit te voeren werkzaamheden.
Limperg stelt dat de functie van ‘de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer’ moet worden
beschermd door eisen te stellen aan de omvang en de aard van de controlewerkzaamheden. Voor de
af te geven verklaring dient een deugdelijke grondslag te worden verkregen. Die deugdelijke
grondslag wordt bepaald door de deskundigheid van de accountant en de kwaliteit van de uitgevoerde
controlewerkzaamheden.
Agency Theory – Vertrouwenstheorie
De Leer van het gewekte vertrouwen vertoont voor wat betreft het verklaren van de vraag naar
accountantscontrole sterke overeenkomsten met agency theorie. Aanvullend echter heeft Limperg
kwalitatieve eisen aan het functioneren van de accountant geformuleerd, de aanbodzijde van de markt
voor accountantscontrole.
Beide theorieën richten zich op de relatie tussen het management en het maatschappelijk verkeer;
zowel de Leer van het gewekte vertrouwen als de agency theorie realiseren zich dat het management
baat heeft bij de vertekening van informatie en eisen derhalve controle door een onafhankelijke
deskundige. In beide theorieën is de accountantscontrole dus dienstbaar aan het efficiënt functioneren
van financiële markten en/of dienstbaar aan het maatschappelijk verkeer.
,Auditor size and audit quality
DeAngelo heeft onderzoek gedaan naar de relatie tussen de grootte van het accountantskantoor en
de kwaliteit van de accountantscontrole. DeAngelo heeft haar onderzoek gebaseerd op
marketingstudies en gaat uit van de gebruiker.
Audit quality
DeAngelo stelt dat “audit services” het gevolg zijn van de vraag naar een monitor vanwege de
potentiële conflicten tussen de belangen van aandeelhouders en managers. Ook stelt zij dat de kosten
voor accountantscontrole op financiële overzichten in sommige gevallen de goedkoopste manier is
voor het oplossen van de mogelijke conflicten tussen de belangen van de aandeelhouders en
managers. DeAngelo betrekt bij haar onderzoek de agency theorie.
DeAngelo omschrijft “audit quality” als de door de markt bepaalde waarschijnlijkheid dat een gegeven
accountant zowel (a) onvolkomenheden ontdekt in het boekhoudsysteem van de cliënt als (b) deze
onvolkomenheden rapporteert. De waarschijnlijkheid dat een accountant onvolkomenheden ontdekt
hangt af van de technische vaardigheden van de accountant. De waarschijnlijkheid dat een
accountant de onvolkomenheden rapport hangt af van de onafhankelijkheid van de accountant ten
opzichte van de cliënt.
De relatie tussen auditor size en audit quality
DeAngelo stelt dat de grootte van een accountantskantoor een surrogaat/vervanging kan zijn voor het
onderscheid in de kwaliteit van accountantscontrole. Van invloed hierop zijn de onafhankelijkheid van
de accountant, de kenmerken van het accountantskantoor en de reputatie van het
accountantskantoor.
DeAngelo concludeert naar aanleiding van haar onderzoek dat de grotere accountantskantoren zoals
de Big Eight een hogere kwaliteit accountantscontroles leveren dan de kleinere accountantskantoren.
De grotere accountantskantoren hechten namelijk meer economische waarde aan het uitvoeren van
accountantscontroles van hogere kwaliteit omdat zij meer te verliezen hebben want een
accountantscontrole van slechte kwaliteit zal leiden tot grote reputatieschade.
Tekortkomende aan de theorie van DeAngelo
Belangrijke tekortkomingen aan de opvatting van DeAngelo (1981) zijn onder andere dat zij
niet beschrijft hoe groot een bepaald kantoor moet zijn om aan de voorwaarden te voldoen.
Wellicht zijn de huidige middelgrote kantoren al groot genoeg. Hoe verloopt de stijging van
kwaliteit met de toename van de grootte van het kantoor: stapsgewijs of lineair?
Bovendien gaat DeAngelo ervan uit dat alle accountants een redelijke mate van uniforme
controlekwaliteit (kunnen) leveren, terwijl dit in het accountantsvak in belangrijke mate wordt
bepaald door professional judgement.
Bovendien negeert DeAngelo de onderlinge afspraken over winstverdeling en doelstellingen
binnen de grote accountantsfirma’s, waardoor accountants eigen doelstellingen kunnen
hebben die de kwaliteit van de controle niet ten goede hoeven te komen.
DeAngelo negeert de input van de gecontroleerde bedrijven op de kwaliteit van de controle.
Grote bedrijven kunnen alleen door grote accountantskantoren worden gecontroleerd.
Daardoor is onderscheid tussen kwaliteit klantengroep (grote beursgenoteerde bedrijven) en
accountant lastig: ze hangen sterk samen. Groot hoeft niets te zeggen over de kwaliteit van
de accountant.
In verband met afbreukrisico rondom een grote cliënt is het ook niet uitgesloten dat grote
kantoren een oogje toeknijpen in het kader van het behouden van grote cliënten. Denk hierbij
bijvoorbeeld aan de bekende grote schandalen als Enron, Tyco, WOL en Ahold. Deze vonden
allemaal plaats na de tachtiger jaren.
, The Pricing of Audit Servies: Theory and Evidence
Simunic gaat in zijn onderzoek uit van de verstrekkers en stelt dat accountantscontrole het verlengde
is van interne beheersing. Volgens Simunic is er bij een kwalitatief goede interne beheersing minder
accountantscontrole nodig dan bij een interne beheersing van slechtere kwaliteit.
Relatie tussen het management en de accountant: “I consider the external audit must be a subsystem
of an auditee’s overall financial reporting system. In this regard, the audit service is viewed as an
economic good to the auditee, which has substitutes and complements in consumption. Thus the
quality of auditing demanded by an auditee will result from a conventional equalization of marginal
private benefits and costs.”
Simunic ziet de accountantsdienst als aanvulling op het control raamwerk van de klant. Op grond van
een economische afweging van kosten en baten besluit het management accountantsdiensten zelf uit
te voeren of uit te besteden. Accountantsdiensten zijn tot zekere hoogte substitueerbaar door eigen
werkzaamheden van de gecontroleerde huishouding.
Agency theory
De agency theorie kent de volgende drie partijen:
de principaal = de gebruiker van informatie = de aandeelhouder;
de agent = de verstrekker van informatie = het management;
de monitor = de controleur van informatie = de accountant.
De agency theorie gaat ervan uit dat de principaal een overeenkomst sluit met de agent, waarbij de
agent, tegen een vergoeding, de bedrijfsvoering op zich neemt.
Belangentegenstelling
Tussen de principaal en de agent kunnen tegengestelde belangen bestaan.
De principaal heeft er belang bij dat winsten volledig in de financiële verantwoording verantwoord
worden, dit heeft namelijk invloed op de waarde van zijn aandeel en het uit te keren dividend.
De agent kan er echter belang bij hebben om winsten niet volledig te verantwoorden en waarden te
onttrekken aan de onderneming of zichzelf excessieve beloningen toe te kennen.
Agency costs zijn de kosten die gemaakt worden om de belangen van de principaal te beschermen.
Om de agency costs te minimaliseren schakelt de aandeelhouder een accountant in.
Accountantscontrole levert een positieve toegevoegde waarde omdat daarmee het risico voor de
aandeelhouder uit de markt wordt genomen. De accountant neemt namelijk zelf het risico op zich dat
er ten onrechte een goedkeurende verklaring verstrekt wordt bij een jaarrekening die geen getrouw
beeld geeft.
Verwachtingskloof (expectation gap)
Een verwachtingskloof ontstaat als de kwaliteit van de diensten die de accountant levert niet voldoen
aan de verwachtingen van de aandeelhouder.
De Leer van het gewekte vertrouwen is een normatieve theorie omdat het zowel ingaat op de vraag
naar als het aanbod van accountantscontrole.
Limperg stelt hierbij dat:
de accountant terechte verwachtingen niet mag beschamen;
de accountant geen groter vertrouwen mag wekken dan op grond van zijn onderzoek is
gerechtvaardigd.
Volgens Limperg is het bestaansrecht van het accountantsberoep afhankelijk van het vertrouwen dat
zijn controlefunctie wekt bij het maatschappelijk verkeer. De mate van vertrouwen bepaald op die
grond ook de omvang van de verantwoordelijkheid van de accountant en is daarom doorslaggevend
voor het niveau van de uit te voeren werkzaamheden.
Limperg stelt dat de functie van ‘de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer’ moet worden
beschermd door eisen te stellen aan de omvang en de aard van de controlewerkzaamheden. Voor de
af te geven verklaring dient een deugdelijke grondslag te worden verkregen. Die deugdelijke
grondslag wordt bepaald door de deskundigheid van de accountant en de kwaliteit van de uitgevoerde
controlewerkzaamheden.
Agency Theory – Vertrouwenstheorie
De Leer van het gewekte vertrouwen vertoont voor wat betreft het verklaren van de vraag naar
accountantscontrole sterke overeenkomsten met agency theorie. Aanvullend echter heeft Limperg
kwalitatieve eisen aan het functioneren van de accountant geformuleerd, de aanbodzijde van de markt
voor accountantscontrole.
Beide theorieën richten zich op de relatie tussen het management en het maatschappelijk verkeer;
zowel de Leer van het gewekte vertrouwen als de agency theorie realiseren zich dat het management
baat heeft bij de vertekening van informatie en eisen derhalve controle door een onafhankelijke
deskundige. In beide theorieën is de accountantscontrole dus dienstbaar aan het efficiënt functioneren
van financiële markten en/of dienstbaar aan het maatschappelijk verkeer.
,Auditor size and audit quality
DeAngelo heeft onderzoek gedaan naar de relatie tussen de grootte van het accountantskantoor en
de kwaliteit van de accountantscontrole. DeAngelo heeft haar onderzoek gebaseerd op
marketingstudies en gaat uit van de gebruiker.
Audit quality
DeAngelo stelt dat “audit services” het gevolg zijn van de vraag naar een monitor vanwege de
potentiële conflicten tussen de belangen van aandeelhouders en managers. Ook stelt zij dat de kosten
voor accountantscontrole op financiële overzichten in sommige gevallen de goedkoopste manier is
voor het oplossen van de mogelijke conflicten tussen de belangen van de aandeelhouders en
managers. DeAngelo betrekt bij haar onderzoek de agency theorie.
DeAngelo omschrijft “audit quality” als de door de markt bepaalde waarschijnlijkheid dat een gegeven
accountant zowel (a) onvolkomenheden ontdekt in het boekhoudsysteem van de cliënt als (b) deze
onvolkomenheden rapporteert. De waarschijnlijkheid dat een accountant onvolkomenheden ontdekt
hangt af van de technische vaardigheden van de accountant. De waarschijnlijkheid dat een
accountant de onvolkomenheden rapport hangt af van de onafhankelijkheid van de accountant ten
opzichte van de cliënt.
De relatie tussen auditor size en audit quality
DeAngelo stelt dat de grootte van een accountantskantoor een surrogaat/vervanging kan zijn voor het
onderscheid in de kwaliteit van accountantscontrole. Van invloed hierop zijn de onafhankelijkheid van
de accountant, de kenmerken van het accountantskantoor en de reputatie van het
accountantskantoor.
DeAngelo concludeert naar aanleiding van haar onderzoek dat de grotere accountantskantoren zoals
de Big Eight een hogere kwaliteit accountantscontroles leveren dan de kleinere accountantskantoren.
De grotere accountantskantoren hechten namelijk meer economische waarde aan het uitvoeren van
accountantscontroles van hogere kwaliteit omdat zij meer te verliezen hebben want een
accountantscontrole van slechte kwaliteit zal leiden tot grote reputatieschade.
Tekortkomende aan de theorie van DeAngelo
Belangrijke tekortkomingen aan de opvatting van DeAngelo (1981) zijn onder andere dat zij
niet beschrijft hoe groot een bepaald kantoor moet zijn om aan de voorwaarden te voldoen.
Wellicht zijn de huidige middelgrote kantoren al groot genoeg. Hoe verloopt de stijging van
kwaliteit met de toename van de grootte van het kantoor: stapsgewijs of lineair?
Bovendien gaat DeAngelo ervan uit dat alle accountants een redelijke mate van uniforme
controlekwaliteit (kunnen) leveren, terwijl dit in het accountantsvak in belangrijke mate wordt
bepaald door professional judgement.
Bovendien negeert DeAngelo de onderlinge afspraken over winstverdeling en doelstellingen
binnen de grote accountantsfirma’s, waardoor accountants eigen doelstellingen kunnen
hebben die de kwaliteit van de controle niet ten goede hoeven te komen.
DeAngelo negeert de input van de gecontroleerde bedrijven op de kwaliteit van de controle.
Grote bedrijven kunnen alleen door grote accountantskantoren worden gecontroleerd.
Daardoor is onderscheid tussen kwaliteit klantengroep (grote beursgenoteerde bedrijven) en
accountant lastig: ze hangen sterk samen. Groot hoeft niets te zeggen over de kwaliteit van
de accountant.
In verband met afbreukrisico rondom een grote cliënt is het ook niet uitgesloten dat grote
kantoren een oogje toeknijpen in het kader van het behouden van grote cliënten. Denk hierbij
bijvoorbeeld aan de bekende grote schandalen als Enron, Tyco, WOL en Ahold. Deze vonden
allemaal plaats na de tachtiger jaren.
, The Pricing of Audit Servies: Theory and Evidence
Simunic gaat in zijn onderzoek uit van de verstrekkers en stelt dat accountantscontrole het verlengde
is van interne beheersing. Volgens Simunic is er bij een kwalitatief goede interne beheersing minder
accountantscontrole nodig dan bij een interne beheersing van slechtere kwaliteit.
Relatie tussen het management en de accountant: “I consider the external audit must be a subsystem
of an auditee’s overall financial reporting system. In this regard, the audit service is viewed as an
economic good to the auditee, which has substitutes and complements in consumption. Thus the
quality of auditing demanded by an auditee will result from a conventional equalization of marginal
private benefits and costs.”
Simunic ziet de accountantsdienst als aanvulling op het control raamwerk van de klant. Op grond van
een economische afweging van kosten en baten besluit het management accountantsdiensten zelf uit
te voeren of uit te besteden. Accountantsdiensten zijn tot zekere hoogte substitueerbaar door eigen
werkzaamheden van de gecontroleerde huishouding.
