Sociologie
Hoofdstuk 1: Het sociologisch perspectief (p.13-52)
1.1. Het sociale en de sociologie (p.13-19)
3 basisvragen van de sociologie:
i) Hoe is een geordend samenleven mogelijk?
ii) Hoe werkt het samenleven door in individuele levens?
iii) Hoe zien de basiscontouren van onze samenleving eruit?
(+ iv) Hoe komen we tot een algemene, empirisch onderbouwde sociologische kennis)
Kwantitatief onderzoek: in cijfers uitdrukbare bevindingen of ‘harde data’ -> participerende
observatie
Kwalitatief onderzoek: bestudeert sociale fenomenen ‘in de diepte’ -> diepte-interview
1.2. Over sociale relaties, bindingen en verbanden (p.19-24)
Sociaal handelen: het handelen van een actor georiënteerd op het handelen van een of meer
andere actoren
Actor stelt handelingen en bezit dus een zeker handelingsvermogen (agency)
Sociale relatie, verhouding of betrekking: de sociale handelingen van 2 of meer actoren raken
met elkaar verweven
Ontstaat uit het samenhandelen (joint action) van twee of meer actoren
Basiseigenschappen samenhandelen:
(1) Zelfreferentialiteit: binnen een proces van samenhandelen refereert ieder nieuw
element aan eenzelfde soort element
(2) Dynamisch: tijdsgebonden proces
(3) Open, onvoorspelbaar karakter
(4) Reflexieve monitoring: het voortdurend succesvol sturen en controleren door de
actor van zijn eigen activiteit
Afhankelijkheidsverhouding/sociale verbinding: de actoren hebben elkaar nodig
Sociaal verband: een specifiek geheel van onderlinge afhankelijkheidsverhoudingen, eventueel
deel van een ruimer sociaal netwerk
,1.3. Van veralgemeende afhankelijkheid naar wereldsamenleving (p.24-29)
Veralgemeende / gegeneraliseerde afhankelijkheid: we zijn van bijzonder veel gespecialiseerde
beroepsbeoefenaren een beetje afhankelijk
Sociaal netwerk: een lange ketting van afhankelijkheden
Maatschappij / samenleving: het momentane geheel van alle sociale relaties, bindingen,
verbanden of netwerken
Nationale of regionale samenleving: met territoriale en vaak ok politieke grenzen
Steeds meer transnationale karakteristiek
Mondialisering/globalisering: afhankelijkelijkheidsverhouding -> mondiaal
Modernisering: taakspecificatie, arbeidsdeling, differentiatie
Spanning: kosmopolitisme (wereldbewustzijn) vs. nationalisme (behouden eigen
waarden)
1.4. Sociologische verbeeldingskracht (p.29-33)
Relationeel denken <-> onze individualistische cultuur
Egocentrisch maatschappijbeeld: de samenleving verschijnt als een reeks van concentrische
cirkels van anderen rondom een ik of ego
Oplossing = ‘decentrering’:
Sociologische verbeeldingskracht: het vermogen om zichzelf te observeren als een knooppunt
van en in menigvuldige sociale bindingen, verbanden of netwerken die het eigen denken en
handelen mede vormgeven
1.5. Goede bedoelingen en hun onbedoelde gevolgen (p.39-45)
Perverse effecten: het tegenovergestelde van wat werd beoogt
Mattheüseffect: rijken profiteren meer van overheidsbeslissingen, terwijl het juist omgekeerd
moet zijn; overheidsmiddelen gaan vaker naar mensen die het al goed hebben en niet naar
mensen die het nodig hebben
Paradox van de sociale verbeeldingskracht:
1. Self-denying prophecy: een aanvankelijk correcte of ware voorspelling
zorgt onbedoeld voor een handelen dat de voorspelling tenietdoet
2. Self-fulfilling prophecy: een aanvankelijk onware situatiedefinitie
resulteert onbedoeld in handelen dat de oorspronkelijke onware
voorstelling waarmaakt
, Thomas-theorema: wanneer mensen situaties als reëel definiëren, hebben die reële
gevolgen
Situatiedefinitie: de interpretatie van een verschijnsel die zegt ‘wat het geval is’
Sociale vooroordelen of stereotypen: een geschematiseerde collectieve voorstelling van een
sociale groepering en haar leden
Sociale geloofscirkel: de onbewijsbare definitie van een toekomstige situatie is
geloofwaardig omdat ze van geloofwaardige voorspellers komt, en leidt daarom tot een
handelen dat de voorspelling bevestigt, waardoor de geloofwaardigheid van de voorspellers
toeneemt
1.6. Sociologie en theorie (p.45-52)
Levels van theorieën:
1. Grand theory of supertheorie: deductief, algemeen (bv.
referentiekaders Durkheim)
2. Middle range theory: deductief, concreter (bv.
Mattheüseffect)
3. Grounded theory of gefundeerde theorie: inductief, specifiek
4. Geen theorie: empirisch
Theoretisch referentiekader: een globale visie op de basiselementen van het sociale en hoe die
moeten worden bestudeerd
Theoretisch pluralisme: het gegeven van uiteenlopende theoretische referentiekaders binnen de
sociologie en andere sociale wetenschappen
Theoretische referentiekaders vullen elkaar vaak aan en kunnen daarom in onderzoek
worden gecombineerd
Hoofdstuk 2: Ordening en invloed van het sociale (p.53-93)
2.1 Sociale structuren en verwachtingen (p.53-58)
Eerste basisvraag:
Socialeordevraagstuk: welke mechanismen of voorwaarden maken een geordend
samenleven mogelijk?
Hoofdstuk 1: Het sociologisch perspectief (p.13-52)
1.1. Het sociale en de sociologie (p.13-19)
3 basisvragen van de sociologie:
i) Hoe is een geordend samenleven mogelijk?
ii) Hoe werkt het samenleven door in individuele levens?
iii) Hoe zien de basiscontouren van onze samenleving eruit?
(+ iv) Hoe komen we tot een algemene, empirisch onderbouwde sociologische kennis)
Kwantitatief onderzoek: in cijfers uitdrukbare bevindingen of ‘harde data’ -> participerende
observatie
Kwalitatief onderzoek: bestudeert sociale fenomenen ‘in de diepte’ -> diepte-interview
1.2. Over sociale relaties, bindingen en verbanden (p.19-24)
Sociaal handelen: het handelen van een actor georiënteerd op het handelen van een of meer
andere actoren
Actor stelt handelingen en bezit dus een zeker handelingsvermogen (agency)
Sociale relatie, verhouding of betrekking: de sociale handelingen van 2 of meer actoren raken
met elkaar verweven
Ontstaat uit het samenhandelen (joint action) van twee of meer actoren
Basiseigenschappen samenhandelen:
(1) Zelfreferentialiteit: binnen een proces van samenhandelen refereert ieder nieuw
element aan eenzelfde soort element
(2) Dynamisch: tijdsgebonden proces
(3) Open, onvoorspelbaar karakter
(4) Reflexieve monitoring: het voortdurend succesvol sturen en controleren door de
actor van zijn eigen activiteit
Afhankelijkheidsverhouding/sociale verbinding: de actoren hebben elkaar nodig
Sociaal verband: een specifiek geheel van onderlinge afhankelijkheidsverhoudingen, eventueel
deel van een ruimer sociaal netwerk
,1.3. Van veralgemeende afhankelijkheid naar wereldsamenleving (p.24-29)
Veralgemeende / gegeneraliseerde afhankelijkheid: we zijn van bijzonder veel gespecialiseerde
beroepsbeoefenaren een beetje afhankelijk
Sociaal netwerk: een lange ketting van afhankelijkheden
Maatschappij / samenleving: het momentane geheel van alle sociale relaties, bindingen,
verbanden of netwerken
Nationale of regionale samenleving: met territoriale en vaak ok politieke grenzen
Steeds meer transnationale karakteristiek
Mondialisering/globalisering: afhankelijkelijkheidsverhouding -> mondiaal
Modernisering: taakspecificatie, arbeidsdeling, differentiatie
Spanning: kosmopolitisme (wereldbewustzijn) vs. nationalisme (behouden eigen
waarden)
1.4. Sociologische verbeeldingskracht (p.29-33)
Relationeel denken <-> onze individualistische cultuur
Egocentrisch maatschappijbeeld: de samenleving verschijnt als een reeks van concentrische
cirkels van anderen rondom een ik of ego
Oplossing = ‘decentrering’:
Sociologische verbeeldingskracht: het vermogen om zichzelf te observeren als een knooppunt
van en in menigvuldige sociale bindingen, verbanden of netwerken die het eigen denken en
handelen mede vormgeven
1.5. Goede bedoelingen en hun onbedoelde gevolgen (p.39-45)
Perverse effecten: het tegenovergestelde van wat werd beoogt
Mattheüseffect: rijken profiteren meer van overheidsbeslissingen, terwijl het juist omgekeerd
moet zijn; overheidsmiddelen gaan vaker naar mensen die het al goed hebben en niet naar
mensen die het nodig hebben
Paradox van de sociale verbeeldingskracht:
1. Self-denying prophecy: een aanvankelijk correcte of ware voorspelling
zorgt onbedoeld voor een handelen dat de voorspelling tenietdoet
2. Self-fulfilling prophecy: een aanvankelijk onware situatiedefinitie
resulteert onbedoeld in handelen dat de oorspronkelijke onware
voorstelling waarmaakt
, Thomas-theorema: wanneer mensen situaties als reëel definiëren, hebben die reële
gevolgen
Situatiedefinitie: de interpretatie van een verschijnsel die zegt ‘wat het geval is’
Sociale vooroordelen of stereotypen: een geschematiseerde collectieve voorstelling van een
sociale groepering en haar leden
Sociale geloofscirkel: de onbewijsbare definitie van een toekomstige situatie is
geloofwaardig omdat ze van geloofwaardige voorspellers komt, en leidt daarom tot een
handelen dat de voorspelling bevestigt, waardoor de geloofwaardigheid van de voorspellers
toeneemt
1.6. Sociologie en theorie (p.45-52)
Levels van theorieën:
1. Grand theory of supertheorie: deductief, algemeen (bv.
referentiekaders Durkheim)
2. Middle range theory: deductief, concreter (bv.
Mattheüseffect)
3. Grounded theory of gefundeerde theorie: inductief, specifiek
4. Geen theorie: empirisch
Theoretisch referentiekader: een globale visie op de basiselementen van het sociale en hoe die
moeten worden bestudeerd
Theoretisch pluralisme: het gegeven van uiteenlopende theoretische referentiekaders binnen de
sociologie en andere sociale wetenschappen
Theoretische referentiekaders vullen elkaar vaak aan en kunnen daarom in onderzoek
worden gecombineerd
Hoofdstuk 2: Ordening en invloed van het sociale (p.53-93)
2.1 Sociale structuren en verwachtingen (p.53-58)
Eerste basisvraag:
Socialeordevraagstuk: welke mechanismen of voorwaarden maken een geordend
samenleven mogelijk?
