Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
INLEIDING
1. OVERZICHT
De sociale zekerheid: 7 aspecten De sociale bijstand of de residuaire stelsels:
1) Werkloosheid 4) Gewaarborgde kinderbijslag
2) Ziekte- en invaliditeit 5) Inkomensgarantie voor ouderen
3) Gezinsbijslag 6) Wet rond maatschappelijke integratie
4) Jaarlijkse vakantie 7) Tegemoetkomingen voor mindervaliden
1) Pensioenen
2) Arbeidsongevallen
3) Beroepsziekten
2. HISTORIEK
INDUSTRIËLE REVOLUTIE:
‣ Begin: periode van eerste industriële revolutie + ontstaan van kapitalisme (1764)
‣ Armoede → samenlevingsprobleem
‣ Gevolg: oprichting van Burgerlijke Godshuizen en Burelen van Weldadigheid
(= voorlopers van de huidige OCMW’s)
‣ Industriële revolutie zorgde voor nieuwe risico’s: ziekten, arbeidsongeschiktheid,
werkloosheid, …
‣ Eigen initiatief van de werknemers
o Oprichting van Onderlinge Bijstand: zichzelf proberen beschermen tegen slechte
werkomstandigheden
o Vrijwillige onderlinge verzekeringskas: bescherming van aangeslotenen bij
werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en als men te oud was om te werken
‣ Later: omvorming van mutualiteiten
Meer initiatieven van werkgevers en privé-initiatieven:
1886: crisis en nationale stakingen → opkomst van de Arbeidsbeweging
→ Dringend nood aan een overheidsinterventie!
‣ Vanaf 1891: subsidies van de overheid voor mutualiteiten
o Zorgt voor efficiëntere en meer gegroepeerde/structurele werking van de mutualiteiten
o Mutualiteiten zelf waren wel nog steeds op vrijwillige basis..
Eerste verplichte verzekering:
‣ 1903: eerste verplichte verzekering → verzekering tegen arbeidsongevallen
‣ Tijdens het interbellum: meer en meer verplichte verzekeringen:
o Rust- en overlevingspensioen
o Beroepsziekten
o Gezinsbijslag (ook voor zelfstandigen)
o Betaald verlof
o Verzekeringen tegen sociale risico’s
o Maar: ziekte, invaliditeit en werkloosheid blijven in de privé mutualiteiten
1
,Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
SOCIAAL PACT:
‣ 1944: Sociaal Pact “Overeenkomst tot Sociale Solidariteit” door werknemerssyndicaten,
werkgeversorganisaties en hoge functionarissen
‣ 2 grote pijlers:
o Sociale vrede tussen werkgevers en werknemersorganisaties
o Solidariteitsgedachte
‣ Sociaal pact was meer een technische coördinatie van wat voorheen al gegroeid was
Besluitwet 28 december 1944:
‣ Alle sociale verzekeringen werden voor arbeiders verplicht: ziekte en invaliditeit,
werkloosheid, ouderdom en vroegtijdige dood, kinderbijslag én jaarlijkse vakantie
‣ Hogere uitkeringen
‣ Oprichten van Rijksdienst Maatschappelijke Zekerheid: centraal inningsorgaan
‣ Sociale zekerheid wordt paritair beheerd
Besluitwet voor werknemers Besluitwet voor zelfstandigen
· Niets vermeld over · 1937: Kinderbijslagregeling
werkongevallen, beroepsziekten en · 1956: Verplichte pensioenverzekering
gehandicapten · 1967: Sociaal statuut der zelfstandigen:
overkoepeling van bestaande verzekeringen
· 1971: verzekerd voor uitkeringen bij
arbeidsongeschiktheid
WAARBORG VOOR BESTAANSZEKERHEID:
‣ 1974: Wet over het Bestaansminimum → waarborgen van bestaanszekerheid
‣ 1975: grote crisis → werkloosheid, toename aantal rechthebbenden, financiële problemen, …
o Oplossing: inkomsten doen stijgen & uitgaven dalen → crisisbeleid vanaf 1982
‣ Minimumpensioen opgetrokken
‣ Wetgeving rond leefloon en inkomensgarantie voor ouderen is gewijzigd
‣ Naar aanleiding van de vergrijzing → generatiepact
IDEOLOGISCHE ACHTERGROND:
‣ Belangrijke grondleggers van sociale zekerheid: Otto von Bismarck en Lord Beveridge
Bismarck model Beveridge model
· Otto von Bismarck: Duitse kanselier · Gehele bevolking had recht op een
· Eind 19e eeuw: sociale zekerheidssysteem, bestaanszekerheid
gefinancierd door werkgevers en · 1 forfaitaire uitkering voor elke burger, via
werknemers via een staatsbijdrage voor belastingen (ongeacht type tewerkstelling)
pensioenen → percentage van het loon → uitkering bij werkloosheid, ziekte en
· Doel: streven naar behoud van pensionering
levensstandaard bij bepaalde risico’s · Gebaseerd op solidariteit
· Solidariteit tussen werkenden · Onder rechtstreeks beheer van de overheid
· Gebaseerd op de behoeften, onafhankelijk · Vooral in het Verenigd Koninkrijk
van de grootte van de bijdragen
· Vooral in Duitsland
In België: compromis tussen professionele solidariteit (type Bismarck) en universele systeem (type
Beveridge)
2
,Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
BELGIË ALS VERZORGINGSSTAAT:
Belgisch sociale zekerheidssysteem = “een publiek stelsel dat bedoeld is om inkomen en/of
verzorging te garanderen voor personen ten tijde van pensioen, ziekte, arbeidsongeschiktheid,
overlijden of werkloosheid”
Functies van de sociale zekerheid:
‣ Vervangingsinkomen: bij werkloosheid, pensionering of arbeidsongeschiktheid
‣ Aanvullend inkomen: bij sociale lasten zoals kinderen of ziektekosten
‣ Bijstandsuitkering: bij onvrijwillige afwezigheid van een arbeidsinkomen
Verzorgingsstaat:
‣ Van nachtwakerstaat/rechtstaat naar een verzorgingsstaat
‣ Doel: orde handhaven, economische vrijheid waarborgen + beschermen van personen en
goederen
‣ Via georganiseerd systeem van sociale zekerheid → werken aan heersende armoede
‣ 1993: bepaling i.v.m. sociale zekerheid opgenomen in de grondwet → officiële start van de
verzorgingsstaat
Actieve welvaartsstaat:
‣ Artikel 23: “Ieder heeft recht om een menswaardig leven te leiden. […]. Die rechten omvatten
inzonderheid:
1 Het recht op arbeid en op vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen
werkgelegenheidsbeleid […], het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke
beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen;
2 Het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige
en juridische bijstand;
3 Het recht op een behoorlijke huisvesting
4 […]
‣ Niet alleen zorgen voor sociale bescherming maar ook voor sociale investeringen: creëren van
werkgelegenheid, organiseren van vorming en opleiding, …
‣ Overheid moet mensen de kans geven om zich te ontplooien, en sociale bescherming bieden
SOLIDARITEIT ALS CENTRAAL BEGRIP:
‣ Solidariteit tussen:
o Werklozen en werkenden
o Jongeren en ouderen
o Gezonden en ziekten
o Mesen met inkomen en mensen zonder
o Gezinnen met kinderen en gezinnen zonder
‣ Solidariteit is gewaarborgd door:
o Werkenden een bijdrage laten betalen in verhouding met hun loon
o Financiering laten gebeuren door de gemeenschap = de burgers
o Vakbonden, ziekenfondsen en werkgeversorganisaties samen laten beslissen over het
systeem
3
, Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
INHOUD VAN SOCIALE ZEKERHEID:
‣ Dekt 2 soorten risico’s: loonverlies + ontoereikend loon
Loonverlies Ontoereikend loon
Gebeurtenissen kunnen iemand beletten om Gebeurtenissen kunnen iemands
normale beroepsinkomsten te hebben levensstandaard verlagen
vb. ziekte, invaliditeit, ouderdom, vroegtijdige dood vb. ziektekosten, gezinslast, …
van de kostwinner
Oplossing: vervangingsinkomen Oplossing: aanvullende inkomsten
Onvrijwillig niet beschikken over een beroepsinkomen → bijstandsuitkering
De klassieke sectoren:
‣ Rust- en overlevingspensioenen
‣ Werkloosheid
‣ Arbeidsongevallenverzekering
‣ Beroepsziektenverzekering
‣ Gezinsbijslag
‣ Ziekte- en invaliditeitsverzekering
‣ Jaarlijkse vakantie
‣ Zelfstandigen: sociale verzekering i.f.v. faillissement + stelsel van uitkeringen bij geboorte en
adoptie
Sociale bijstand:
‣ Leefloon
‣ Inkomensgarantie voor ouderen
‣ Gewaarborgde gezinsbijslag
‣ Tegemoetkoming aan gehandicapten
GRONDWETTELIJKE VERDELING VAN BEVOEGDHEDEN:
Federale bevoegdheid Gemeenschappen / Gewesten
Arbeidsbemiddeling en programma voor
Werkloosheidsverzekering + financiële
wedertewerkstelling (beroepsopleiding)
tegemoetkoming
→ VDAB
Gezinsbeleid: hulp en bijstand aan gezinnen
Wedertewerkstellingsprogramma
vb. Kind en Gezin
Gezondheidsbeleid (= persoonsgebonden)
Gezinsbijslagregeling
vb. initiatieven rond preventief gezondheidsbeleid
Ziekte verzekering Sociaal beleid = acties van lokale actoren
Arbeidsrecht en sociale zekerheid Beleid maatschappelijk welzijn (OCMW)
Vaststellen van minimumbedrag,
toekenningsvoorwaarden en financiering van het Gehandicaptenbeleid: beroepsopleiding,
bestaansminimum, recht op dienstverlening en omscholing en herscholing
recht op hulp van het OCMW
Sociale reclassering en integratie Bejaardenbeleid
Pensioenstelsel: toekenningsvoorwaarden,
minimum bedragen, wettelijk gewaarborgd
inkomen
4
INLEIDING
1. OVERZICHT
De sociale zekerheid: 7 aspecten De sociale bijstand of de residuaire stelsels:
1) Werkloosheid 4) Gewaarborgde kinderbijslag
2) Ziekte- en invaliditeit 5) Inkomensgarantie voor ouderen
3) Gezinsbijslag 6) Wet rond maatschappelijke integratie
4) Jaarlijkse vakantie 7) Tegemoetkomingen voor mindervaliden
1) Pensioenen
2) Arbeidsongevallen
3) Beroepsziekten
2. HISTORIEK
INDUSTRIËLE REVOLUTIE:
‣ Begin: periode van eerste industriële revolutie + ontstaan van kapitalisme (1764)
‣ Armoede → samenlevingsprobleem
‣ Gevolg: oprichting van Burgerlijke Godshuizen en Burelen van Weldadigheid
(= voorlopers van de huidige OCMW’s)
‣ Industriële revolutie zorgde voor nieuwe risico’s: ziekten, arbeidsongeschiktheid,
werkloosheid, …
‣ Eigen initiatief van de werknemers
o Oprichting van Onderlinge Bijstand: zichzelf proberen beschermen tegen slechte
werkomstandigheden
o Vrijwillige onderlinge verzekeringskas: bescherming van aangeslotenen bij
werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en als men te oud was om te werken
‣ Later: omvorming van mutualiteiten
Meer initiatieven van werkgevers en privé-initiatieven:
1886: crisis en nationale stakingen → opkomst van de Arbeidsbeweging
→ Dringend nood aan een overheidsinterventie!
‣ Vanaf 1891: subsidies van de overheid voor mutualiteiten
o Zorgt voor efficiëntere en meer gegroepeerde/structurele werking van de mutualiteiten
o Mutualiteiten zelf waren wel nog steeds op vrijwillige basis..
Eerste verplichte verzekering:
‣ 1903: eerste verplichte verzekering → verzekering tegen arbeidsongevallen
‣ Tijdens het interbellum: meer en meer verplichte verzekeringen:
o Rust- en overlevingspensioen
o Beroepsziekten
o Gezinsbijslag (ook voor zelfstandigen)
o Betaald verlof
o Verzekeringen tegen sociale risico’s
o Maar: ziekte, invaliditeit en werkloosheid blijven in de privé mutualiteiten
1
,Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
SOCIAAL PACT:
‣ 1944: Sociaal Pact “Overeenkomst tot Sociale Solidariteit” door werknemerssyndicaten,
werkgeversorganisaties en hoge functionarissen
‣ 2 grote pijlers:
o Sociale vrede tussen werkgevers en werknemersorganisaties
o Solidariteitsgedachte
‣ Sociaal pact was meer een technische coördinatie van wat voorheen al gegroeid was
Besluitwet 28 december 1944:
‣ Alle sociale verzekeringen werden voor arbeiders verplicht: ziekte en invaliditeit,
werkloosheid, ouderdom en vroegtijdige dood, kinderbijslag én jaarlijkse vakantie
‣ Hogere uitkeringen
‣ Oprichten van Rijksdienst Maatschappelijke Zekerheid: centraal inningsorgaan
‣ Sociale zekerheid wordt paritair beheerd
Besluitwet voor werknemers Besluitwet voor zelfstandigen
· Niets vermeld over · 1937: Kinderbijslagregeling
werkongevallen, beroepsziekten en · 1956: Verplichte pensioenverzekering
gehandicapten · 1967: Sociaal statuut der zelfstandigen:
overkoepeling van bestaande verzekeringen
· 1971: verzekerd voor uitkeringen bij
arbeidsongeschiktheid
WAARBORG VOOR BESTAANSZEKERHEID:
‣ 1974: Wet over het Bestaansminimum → waarborgen van bestaanszekerheid
‣ 1975: grote crisis → werkloosheid, toename aantal rechthebbenden, financiële problemen, …
o Oplossing: inkomsten doen stijgen & uitgaven dalen → crisisbeleid vanaf 1982
‣ Minimumpensioen opgetrokken
‣ Wetgeving rond leefloon en inkomensgarantie voor ouderen is gewijzigd
‣ Naar aanleiding van de vergrijzing → generatiepact
IDEOLOGISCHE ACHTERGROND:
‣ Belangrijke grondleggers van sociale zekerheid: Otto von Bismarck en Lord Beveridge
Bismarck model Beveridge model
· Otto von Bismarck: Duitse kanselier · Gehele bevolking had recht op een
· Eind 19e eeuw: sociale zekerheidssysteem, bestaanszekerheid
gefinancierd door werkgevers en · 1 forfaitaire uitkering voor elke burger, via
werknemers via een staatsbijdrage voor belastingen (ongeacht type tewerkstelling)
pensioenen → percentage van het loon → uitkering bij werkloosheid, ziekte en
· Doel: streven naar behoud van pensionering
levensstandaard bij bepaalde risico’s · Gebaseerd op solidariteit
· Solidariteit tussen werkenden · Onder rechtstreeks beheer van de overheid
· Gebaseerd op de behoeften, onafhankelijk · Vooral in het Verenigd Koninkrijk
van de grootte van de bijdragen
· Vooral in Duitsland
In België: compromis tussen professionele solidariteit (type Bismarck) en universele systeem (type
Beveridge)
2
,Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
BELGIË ALS VERZORGINGSSTAAT:
Belgisch sociale zekerheidssysteem = “een publiek stelsel dat bedoeld is om inkomen en/of
verzorging te garanderen voor personen ten tijde van pensioen, ziekte, arbeidsongeschiktheid,
overlijden of werkloosheid”
Functies van de sociale zekerheid:
‣ Vervangingsinkomen: bij werkloosheid, pensionering of arbeidsongeschiktheid
‣ Aanvullend inkomen: bij sociale lasten zoals kinderen of ziektekosten
‣ Bijstandsuitkering: bij onvrijwillige afwezigheid van een arbeidsinkomen
Verzorgingsstaat:
‣ Van nachtwakerstaat/rechtstaat naar een verzorgingsstaat
‣ Doel: orde handhaven, economische vrijheid waarborgen + beschermen van personen en
goederen
‣ Via georganiseerd systeem van sociale zekerheid → werken aan heersende armoede
‣ 1993: bepaling i.v.m. sociale zekerheid opgenomen in de grondwet → officiële start van de
verzorgingsstaat
Actieve welvaartsstaat:
‣ Artikel 23: “Ieder heeft recht om een menswaardig leven te leiden. […]. Die rechten omvatten
inzonderheid:
1 Het recht op arbeid en op vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen
werkgelegenheidsbeleid […], het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke
beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen;
2 Het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige
en juridische bijstand;
3 Het recht op een behoorlijke huisvesting
4 […]
‣ Niet alleen zorgen voor sociale bescherming maar ook voor sociale investeringen: creëren van
werkgelegenheid, organiseren van vorming en opleiding, …
‣ Overheid moet mensen de kans geven om zich te ontplooien, en sociale bescherming bieden
SOLIDARITEIT ALS CENTRAAL BEGRIP:
‣ Solidariteit tussen:
o Werklozen en werkenden
o Jongeren en ouderen
o Gezonden en ziekten
o Mesen met inkomen en mensen zonder
o Gezinnen met kinderen en gezinnen zonder
‣ Solidariteit is gewaarborgd door:
o Werkenden een bijdrage laten betalen in verhouding met hun loon
o Financiering laten gebeuren door de gemeenschap = de burgers
o Vakbonden, ziekenfondsen en werkgeversorganisaties samen laten beslissen over het
systeem
3
, Sociale zekerheid en sociale bijstand – samenvatting 2022 – 2023
INHOUD VAN SOCIALE ZEKERHEID:
‣ Dekt 2 soorten risico’s: loonverlies + ontoereikend loon
Loonverlies Ontoereikend loon
Gebeurtenissen kunnen iemand beletten om Gebeurtenissen kunnen iemands
normale beroepsinkomsten te hebben levensstandaard verlagen
vb. ziekte, invaliditeit, ouderdom, vroegtijdige dood vb. ziektekosten, gezinslast, …
van de kostwinner
Oplossing: vervangingsinkomen Oplossing: aanvullende inkomsten
Onvrijwillig niet beschikken over een beroepsinkomen → bijstandsuitkering
De klassieke sectoren:
‣ Rust- en overlevingspensioenen
‣ Werkloosheid
‣ Arbeidsongevallenverzekering
‣ Beroepsziektenverzekering
‣ Gezinsbijslag
‣ Ziekte- en invaliditeitsverzekering
‣ Jaarlijkse vakantie
‣ Zelfstandigen: sociale verzekering i.f.v. faillissement + stelsel van uitkeringen bij geboorte en
adoptie
Sociale bijstand:
‣ Leefloon
‣ Inkomensgarantie voor ouderen
‣ Gewaarborgde gezinsbijslag
‣ Tegemoetkoming aan gehandicapten
GRONDWETTELIJKE VERDELING VAN BEVOEGDHEDEN:
Federale bevoegdheid Gemeenschappen / Gewesten
Arbeidsbemiddeling en programma voor
Werkloosheidsverzekering + financiële
wedertewerkstelling (beroepsopleiding)
tegemoetkoming
→ VDAB
Gezinsbeleid: hulp en bijstand aan gezinnen
Wedertewerkstellingsprogramma
vb. Kind en Gezin
Gezondheidsbeleid (= persoonsgebonden)
Gezinsbijslagregeling
vb. initiatieven rond preventief gezondheidsbeleid
Ziekte verzekering Sociaal beleid = acties van lokale actoren
Arbeidsrecht en sociale zekerheid Beleid maatschappelijk welzijn (OCMW)
Vaststellen van minimumbedrag,
toekenningsvoorwaarden en financiering van het Gehandicaptenbeleid: beroepsopleiding,
bestaansminimum, recht op dienstverlening en omscholing en herscholing
recht op hulp van het OCMW
Sociale reclassering en integratie Bejaardenbeleid
Pensioenstelsel: toekenningsvoorwaarden,
minimum bedragen, wettelijk gewaarborgd
inkomen
4
