Samenvatting Ethologie

Ethologie
Hoofdstuk 1 Wat is gedrag?
1 Wat is gedrag?
= alles wat een mens of dier doet. Iets dat voortdurend plaats vindt.

= elke reactie van het lichaam op een in- of uitwendige prikkel

 Bewegingen
 Stilstaan
 Lichaamshoudingen
 Gezichtsuitdrukkingen
 Kleuren
 Geuren
 Werking van klieren

2 Hoe ontstaat gedrag?
Aangeboren

 Bij de meeste niet-gewervelde dieren is het grootste deel van het gedrag
aangeboren.
 Vb.:
o Kippenkuikens die juist uit het ei komen: scharrelen, drinken, graantjes
oppikken, piepen als het afgedwaald is, als het nat is zich droog
schudden, …
o Eendenkuikens: zwemt, duikt, jaagt op mugjes, poetst zich
 = een gecompliceerde opeenvolging van op elkaar afgestemde
bewegingscoördinaties die door erfelijke factoren bepaald en gestuurd
worden.
 Deze gedragingen gebeuren in eerste instantie zonder enig inzicht in doel of
functie van de beweging
o Vb. Voor de hond gaat liggen, draait hij een paar keer in het rond,
hoewel er binnenshuis geen gras hoeft plat getrapt worden

Aangeleerd

 = door ervaring ontwikkeld
 Niet alle gedragspatronen waarover een dier beschikt, komen al meteen tot
uiting na de geboorte
 Kaspar-Hauser-proeven: dier wordt geïsoleerd grootgebracht

Tussenvormen, combinatie van beiden

Na een rijpingsproces:

 Zintuigen actief
 Voortplanting


1

,3 Waardoor wordt gedrag bepaald?
 Gedrag als reactie op een prikkel (= iets wat een dier waarneemt en waarop
het besluit wel of niet te reageren)
o Inwendig: Vb. hongergevoel
o Uitwendig: Vb. kouder worden  winterslaap

 Meestal niet bewust instinctief het eerste doen wat in hen opkomt
 Aanpassing gedrag aan omstandigheden
 ARM: aangeboren reactie mechanisme = selectief op reacties reageren
o  fixed action pattern (na sleutelprikkel): het gedrag van 1 individu is
het signaal dat de volgende schakel bij de andere opwekt

 Gedragssystemen: gedragspatronen aan elkaar gelinkt
o Vb. voorplantingsgedrag  nestbouw, seksueel gedraag, broedzorg,…

 Afhankelijk van motivatie: de bereidheid om een gedrag uit te voeren,
o Vb. nestbouw zonder aanwezig nestmateriaal  motivatie is zo sterk,
dat het gedrag zich ook stelt zonder die prikkel
 Omgevingsprikkel
 Supra-normale prikkels = de overdreven sleutelprikkel = bepaalde elementen
van de prikkel zijn overdreven
o Vb. de bek van een koekoeksjong die wordt opengesperd heeft een
onweerstaanbare werking op de pleegouders




2

,Hoofdstuk 2: Beschrijven en bestuderen van het
gedrag
1 Het beschrijven van het gedrag en gedragsonderzoek
1.1 Psychologische benadering
Kijken hoe dieren reageren op beloning of straf in een labo:

 Skinner-box: onderzocht het leervermogen van dieren, met behulp van
operante conditionering

1.2 Ethologische benadering
Observatie van dieren in hun natuurlijke omgeving  waarom vertoont een dier een
bepaald gedrag?

 Konrad Lorenz: de theorie over inprenting is er gekomen door zijn eigen
ganzen te fokken en door hemzelf te laten inprenten
 Niko Tinbergen: wijzigde de omgeving van zijn proefdieren en observeerde
hun gedrag

1.3 Evolutionaire benadering
Charles Darwin

 Maakt vergelijkingen tussen de verschillende dieren die in dezelfde omgeving
leefden
 Vergeleek gedragingen van eenzelfde soort maar in verschillende
omgevingen.

1.4 Fysiologische benadering
Is gebaseerd op hoe het lichaam werkt.

1.5 Vier vragen van Tinbergen
 Wat is de functie van het gedrag? (ethologische benadering)
 Wat bepaald het gedrag? (fysiologische benadering)
 Hoe evolueert gedrag? (evolutionaire benadering)
 Hoe heeft gedrag zich ontwikkeld? (psychologische benadering)

2 Eerste vraag van Tinbergen: wat is de functie van het
gedrag?
Verschillende vragen:

 Waartoe dient het gedrag?
 Waarom vertoont het dier dit gedrag?
 Welke bijdrage zal dit gedrag leveren aan het verhogen van de biologische
conditie van het individu? (survival)

Het gedrag bekijken vanuit het standpunt van het dier!




3

, Waarom is biologische fitness belangrijk?

 Gedrag wordt geselecteerd omdat ze het meest succesvol is voor deze soort
in haar natuurlijke omgeving.  het gedrag dat overleving en voortplanting
van een soort verhoogt of verbetert, blijft bestaan.
 Altruïsme:
o Bij altruïsme gaat een dier zichzelf gaan opofferen om andere dieren
vooruit te helpen  overleven van de diersoort bevorderen en niet van
het individuele dier.

 De natuurlijke omgeving is onvoorspelbaar  dieren die zich het gemakkelijkst
kunnen aanpassen hebben het meest kans op overleven.
o Wanneer gedrag aangepast wordt aan de omgeving, kan de functie
van een gedrag, uitgevoerd in een veranderde omgeving, afwijken
van de functie van vergelijkbaar gedrag uitgevoerd onder ander
omstandigheden.

Vragen over de functie van het gedrag kunnen opgelost worden door zorgvuldige
observatie en experimenten

 Vb.: de functie van de eierschaal verwijdering uit het nest van de zwartkop
meeuwen door de volwassen vogels, kort nadat de jongen waren uitgebroed
 De witte binnenkant van de eierschalen vielen meer op dan de
gecamoufleerde eieren die nog toe zijn  verwijdering eischaal: verkleinen
van het risico op predatie

Dieren in gevangenschap

 Hebben vaak niet de mogelijkheid om beslissingen te nemen en zich optimaal
te gedragen
 Hun gedrag is minder flexibel en aanpasbaar als die van wilde dieren.
 Tonen gedragingen die functieloos zijn:
o Kribbebijten bij paarden

3 Tweede vraag van Tinbergen: hoe wordt het gedrag
gecontroleerd/gestuurd?
Gedrag kan worden gezien als een reeks van spiersamentrekkingen in reactie op
een prikkel.

Het uitgevoerde gedrag kan ook het resultaat zijn van een zeer complex
besluitvormingsproces in de hersenen

Verschillende vragen:

 Wat zijn de fysiologische systemen die de informatie van de interne en externe
omgeving opvangen?
 Hoe is de wijze van de overdracht van informatie?
 Hoe is de centrale sturing en coördinatie om een antwoord te geven op deze
info?



4