Geschiedenis
Jagers en boeren
Van jagers tot landbouw
De prehistorie betekend letterlijk vóór de geschiedenis. Dit is de tijd voordat mensen geschreven
bronnen nalieten. Het is een periode van 2,5 miljoen jaar. Archeologen onderzoeken skeletten en
overblijfselen van mensen uit de oertijd.
De eerste mensen leefden in Afrika.
WIE WAAR WANNEER
HOMO HABILLIS Afrika, Kenia, Tanzania 2,4 miljoen jaar geleden
HANDIGE MENS
HOMO ERECTES Afrika, Zuid-Europa, Midden- 1,9 miljoen jaar geleden
RECHTOP STAANDE MENS Oosten, Zuidoost-Azië
NEANDERTHALER Zuid en midden Europa en 230.000 jaar geleden
Midden-Oosten
HOMO SAPIENS Afrika, Azië, noord- en Zuid- 137.000 jaar geleden
VERSTANDIGE MENS Amerika, Europa
De tijd van 2,5 miljoen jaar geleden tot 7000 jaar geleden noemen we de steentijd.
De eerste mensen leefden van de jacht en van alles wat zij onderweg aan eetbaars vonden. Daarom
noemen wij deze mensen jagers-verzamelaars. Deze volken leefden nooit lang op één plek. Zij
volgden vooral dieren, één van hun belangrijkste voedselbronnen. Voor deze nomadische
levenswijze waren makkelijk verplaatsbare hutten, gereedschap en wapens nodig. Dit werd o.a.
gemaakt van dierenhuiden, vuursteen, beenderen en hout.
Er werd veel op mammoeten en rendieren gejaagd. Aan het einde van de ijstijd (14000 v Christus)
wat West-Europa een uitgestrekte toendra. Hier trokken grote kuddes rendieren rond.
In onze streken, de lage landen, leefden aan het eind van de ijstijd rendierjagers.
De jagers en verzamelaars woonden in tenten of in grotten. In de grotten zijn vaak grotschilderingen
gevonden.
Pas 11.000 jaar geleden is landbouw op gang gekomen. Landbouwers leefden niet nomadisch en
vestigden zich voor langere tijd op dezelfde grond.
De overgang van een jager-verzamelaar samenleving naar een landbouwsamenleving wordt ook wel
de agrarische revolutie of de neolithische revolutie genoemd.
,De eerste dieren die door boeren werden gehouden waren de wolf, schapen, geiten en varkens.
In Noord-Nederland kwam een trechterbekervolk. Zij maakten trechterkommen die zij in
hunebedden plaatsten. Hunebedden zijn grafmonumenten uit die tijd.
De eerste boeren in Nederland vestigden zich zo’n 7000 jaar geleden in Limburg. Zij behoren tot de
band keramische cultuur. De boeren geloofden in het hiernamaals, want er zijn grafgiften gevonden.
Deze werden meegegeven in het graf omdat men dacht dat mensen dit in het hiernamaals nodig zou
hebben.
De eerste steden – schrift
De eerste steden werden gebouwd in het gebied van de vruchtbare sikkel: Mesopotamië. De rivieren
waar Mesopotamië tussen lag, waren de Eufraat en Tigris. Door structurele landbouwoverschotten
hoefde niet iedereen zich bezig te houden met de productie van voedsel. Mensen specialiseerde zich
en er kwamen ambachtelijke beroepen. Mensen werden afhankelijk van elkaar en er kwam een
hiërarchie. Onderaan stonden de boeren, daarboven een klasse van ambtenaren en bovenaan de
machtige klasse van priesters. Een vost had de absolute macht.
Het eerste schrift van Mesopotamië noemen we het spijkerschrift. Alles wat aan belasting
binnenkwam, moest worden genoteerd. Dat was de taak van ambtenaren die op kleitabletten met
een rieten griffel de hoeveelheden inkrasten. Het schrift waar ook complexere zaken werd
genoteerd, bestond uit logogrammen. Het schrift betekende het einde van de prehistorie en het
begin van de historie.
Soorten bronnen
Hiërogliefen is een oud Egyptisch schrift. Door de ontdekking van de steen van Rosette, weten we
veel over de oude Egyptenaren. De steen is een geschreven bron: hij is bedekt met tekst.
Ongeschreven bronnen zijn piramides, mummies en stenen messen.
Een primaire bron komt uit dezelfde tijd als waar de tekst over gaat. Secundaire bronnen zijn later
geschreven.
Hunebedden
Hunebedden zijn restanten van grafkelders. Ze komen vooral in Drenthe voor. Hunebedden komen
uit 3450 v chr. en 3250 v chr. Het volk van de hunebedbouwers werden het trechterbekervolk
genoemd.
, Grieken en romeinen
Griekse beschaving
In het gebied dat nu Griekenland heet, ontstond tussen 800 en 500 jaar geleden voor Chr. Een grote
hoeveelheid stadstaten (polis, meervoud poleis). De machtigste stadstaten waren Athene en Sparta.
Griekse poleis werd later deel van het Romeinse rijk. De Romeinen namen veel van de Griekse
cultuur over.
In de meeste stadstaten was de politieke macht in handen van slechts enkele rijke, adellijke families.
Een dergelijke regeringsvorm noemen we aristocratie. Griekenland telden zo’n 700 stadstaten.
In 509 v Chr. Werd in Athene de regel ingevoerd dat alle vrije mannen van 18 jaar en ouder mochten
meebeslissen in de politiek. De democratische regeringsvorm was een gevolg van de opkomst van
nieuwe rijken. Handelaren wilde meer invloed in het politieke bestuur.
De Acropolis, de bovenstad, was het bestuurlijke en godsdienstige centrum van de stad Athene.
Bij Sparta horen de volgende kenmerken:
- Aristocratie (raad van edelen) had de macht.
- Zeer sterk leger; oorlogszuchtig.
- Geen koloniën, maar veroveringen.
Romeinse rijk
Onder Julius Caesar groeide het Romeinse rijk tot een wereldrijk. Grote delen van Europa, het
Midden-Oosten en Noord-Afrika hoorden erbij. De Romeinen legden goede wegen aan voor het
leger. Langs de grenzen van het rijk stonden grenspalen.
Toen de Romeinen West-Europa veroverden hebben ze een stedelijke cultuur met zich
meegenomen. Ambacht en handel waren belangrijke bestaansmiddelen. Het was een agrarisch-
stedelijke-samenleving.
Vanaf het begin van de 6e eeuw werd Rome een republiek. Hierin is de macht verdeeld over
meerdere partijen. De macht lag vooral bij de consuls, de senaat, de volksvergadering en de
afgevaardigden daarvan: de volkstribunen.
Een tijdbom onder de Romeinse politiek was de tegenstelling tussen de rijke patriciërs en de armere
bevolkingsgroep, de Plebejers.
De Romeinen gebruikten de volgende bouwelementen:
- Beton dat in houten vormen kon worden gegoten.
- Baksteen.
- Boogconstructies met wigvormige stenen.
Kenmerkende gebouwen voor de Romeinse cultuur:
- Amfitheater → een ovaal open gebouw dat werd gebruikt voor gladiatoren gevechten en
gevechten met wilde dieren. Het Colosseum in Rome.
- Thermen → publieke badhuizen. Vuren in de kelder verhitten water en de zo ontstane hete
lucht werd door het badhuis gevoerd.
- Aquaduct → een brug voor de waterloop. Hiermee werden steden voorzien van water.
- Triomfboog → ter herdenking van de triomftochten.
- Tempel → voor religieuze, politieke en culturele doeleinden.
- Villa → woningtype uit het Romeinse rijk waar rijke stedelingen buiten de stad met hun gezin
en slaven woonden.
Het geloof in meerdere goden wordt veelgodendom of polytheïsme genoemd. Monotheïsme is het
geloof in één god.
GRIEKSE NAAM GOD ROMEINSE NAAM GOD
POSEIDON Neptunus
HADES Pluto
ARTEMIS Diana
DEMETER Ceres
APHRODITE Venus
Jagers en boeren
Van jagers tot landbouw
De prehistorie betekend letterlijk vóór de geschiedenis. Dit is de tijd voordat mensen geschreven
bronnen nalieten. Het is een periode van 2,5 miljoen jaar. Archeologen onderzoeken skeletten en
overblijfselen van mensen uit de oertijd.
De eerste mensen leefden in Afrika.
WIE WAAR WANNEER
HOMO HABILLIS Afrika, Kenia, Tanzania 2,4 miljoen jaar geleden
HANDIGE MENS
HOMO ERECTES Afrika, Zuid-Europa, Midden- 1,9 miljoen jaar geleden
RECHTOP STAANDE MENS Oosten, Zuidoost-Azië
NEANDERTHALER Zuid en midden Europa en 230.000 jaar geleden
Midden-Oosten
HOMO SAPIENS Afrika, Azië, noord- en Zuid- 137.000 jaar geleden
VERSTANDIGE MENS Amerika, Europa
De tijd van 2,5 miljoen jaar geleden tot 7000 jaar geleden noemen we de steentijd.
De eerste mensen leefden van de jacht en van alles wat zij onderweg aan eetbaars vonden. Daarom
noemen wij deze mensen jagers-verzamelaars. Deze volken leefden nooit lang op één plek. Zij
volgden vooral dieren, één van hun belangrijkste voedselbronnen. Voor deze nomadische
levenswijze waren makkelijk verplaatsbare hutten, gereedschap en wapens nodig. Dit werd o.a.
gemaakt van dierenhuiden, vuursteen, beenderen en hout.
Er werd veel op mammoeten en rendieren gejaagd. Aan het einde van de ijstijd (14000 v Christus)
wat West-Europa een uitgestrekte toendra. Hier trokken grote kuddes rendieren rond.
In onze streken, de lage landen, leefden aan het eind van de ijstijd rendierjagers.
De jagers en verzamelaars woonden in tenten of in grotten. In de grotten zijn vaak grotschilderingen
gevonden.
Pas 11.000 jaar geleden is landbouw op gang gekomen. Landbouwers leefden niet nomadisch en
vestigden zich voor langere tijd op dezelfde grond.
De overgang van een jager-verzamelaar samenleving naar een landbouwsamenleving wordt ook wel
de agrarische revolutie of de neolithische revolutie genoemd.
,De eerste dieren die door boeren werden gehouden waren de wolf, schapen, geiten en varkens.
In Noord-Nederland kwam een trechterbekervolk. Zij maakten trechterkommen die zij in
hunebedden plaatsten. Hunebedden zijn grafmonumenten uit die tijd.
De eerste boeren in Nederland vestigden zich zo’n 7000 jaar geleden in Limburg. Zij behoren tot de
band keramische cultuur. De boeren geloofden in het hiernamaals, want er zijn grafgiften gevonden.
Deze werden meegegeven in het graf omdat men dacht dat mensen dit in het hiernamaals nodig zou
hebben.
De eerste steden – schrift
De eerste steden werden gebouwd in het gebied van de vruchtbare sikkel: Mesopotamië. De rivieren
waar Mesopotamië tussen lag, waren de Eufraat en Tigris. Door structurele landbouwoverschotten
hoefde niet iedereen zich bezig te houden met de productie van voedsel. Mensen specialiseerde zich
en er kwamen ambachtelijke beroepen. Mensen werden afhankelijk van elkaar en er kwam een
hiërarchie. Onderaan stonden de boeren, daarboven een klasse van ambtenaren en bovenaan de
machtige klasse van priesters. Een vost had de absolute macht.
Het eerste schrift van Mesopotamië noemen we het spijkerschrift. Alles wat aan belasting
binnenkwam, moest worden genoteerd. Dat was de taak van ambtenaren die op kleitabletten met
een rieten griffel de hoeveelheden inkrasten. Het schrift waar ook complexere zaken werd
genoteerd, bestond uit logogrammen. Het schrift betekende het einde van de prehistorie en het
begin van de historie.
Soorten bronnen
Hiërogliefen is een oud Egyptisch schrift. Door de ontdekking van de steen van Rosette, weten we
veel over de oude Egyptenaren. De steen is een geschreven bron: hij is bedekt met tekst.
Ongeschreven bronnen zijn piramides, mummies en stenen messen.
Een primaire bron komt uit dezelfde tijd als waar de tekst over gaat. Secundaire bronnen zijn later
geschreven.
Hunebedden
Hunebedden zijn restanten van grafkelders. Ze komen vooral in Drenthe voor. Hunebedden komen
uit 3450 v chr. en 3250 v chr. Het volk van de hunebedbouwers werden het trechterbekervolk
genoemd.
, Grieken en romeinen
Griekse beschaving
In het gebied dat nu Griekenland heet, ontstond tussen 800 en 500 jaar geleden voor Chr. Een grote
hoeveelheid stadstaten (polis, meervoud poleis). De machtigste stadstaten waren Athene en Sparta.
Griekse poleis werd later deel van het Romeinse rijk. De Romeinen namen veel van de Griekse
cultuur over.
In de meeste stadstaten was de politieke macht in handen van slechts enkele rijke, adellijke families.
Een dergelijke regeringsvorm noemen we aristocratie. Griekenland telden zo’n 700 stadstaten.
In 509 v Chr. Werd in Athene de regel ingevoerd dat alle vrije mannen van 18 jaar en ouder mochten
meebeslissen in de politiek. De democratische regeringsvorm was een gevolg van de opkomst van
nieuwe rijken. Handelaren wilde meer invloed in het politieke bestuur.
De Acropolis, de bovenstad, was het bestuurlijke en godsdienstige centrum van de stad Athene.
Bij Sparta horen de volgende kenmerken:
- Aristocratie (raad van edelen) had de macht.
- Zeer sterk leger; oorlogszuchtig.
- Geen koloniën, maar veroveringen.
Romeinse rijk
Onder Julius Caesar groeide het Romeinse rijk tot een wereldrijk. Grote delen van Europa, het
Midden-Oosten en Noord-Afrika hoorden erbij. De Romeinen legden goede wegen aan voor het
leger. Langs de grenzen van het rijk stonden grenspalen.
Toen de Romeinen West-Europa veroverden hebben ze een stedelijke cultuur met zich
meegenomen. Ambacht en handel waren belangrijke bestaansmiddelen. Het was een agrarisch-
stedelijke-samenleving.
Vanaf het begin van de 6e eeuw werd Rome een republiek. Hierin is de macht verdeeld over
meerdere partijen. De macht lag vooral bij de consuls, de senaat, de volksvergadering en de
afgevaardigden daarvan: de volkstribunen.
Een tijdbom onder de Romeinse politiek was de tegenstelling tussen de rijke patriciërs en de armere
bevolkingsgroep, de Plebejers.
De Romeinen gebruikten de volgende bouwelementen:
- Beton dat in houten vormen kon worden gegoten.
- Baksteen.
- Boogconstructies met wigvormige stenen.
Kenmerkende gebouwen voor de Romeinse cultuur:
- Amfitheater → een ovaal open gebouw dat werd gebruikt voor gladiatoren gevechten en
gevechten met wilde dieren. Het Colosseum in Rome.
- Thermen → publieke badhuizen. Vuren in de kelder verhitten water en de zo ontstane hete
lucht werd door het badhuis gevoerd.
- Aquaduct → een brug voor de waterloop. Hiermee werden steden voorzien van water.
- Triomfboog → ter herdenking van de triomftochten.
- Tempel → voor religieuze, politieke en culturele doeleinden.
- Villa → woningtype uit het Romeinse rijk waar rijke stedelingen buiten de stad met hun gezin
en slaven woonden.
Het geloof in meerdere goden wordt veelgodendom of polytheïsme genoemd. Monotheïsme is het
geloof in één god.
GRIEKSE NAAM GOD ROMEINSE NAAM GOD
POSEIDON Neptunus
HADES Pluto
ARTEMIS Diana
DEMETER Ceres
APHRODITE Venus
