Samenvatting preventieve
mondzorg
Het concept gezondheid en preventie
Mondgezondheid, een maatschappelijk probleem
Wereldwijd hebben vele mensen een chronische en progressieve mondziekte beginnend in
de vroege kindertijd en gevorderd gedurende de adolescentie en volwassenheid.
Mondziekten zijn onevenredig van invloed op armere en gemarginaliseerde groepen in de
samenleving omdat ze nauw verbonden zijn aan de socio-economische status en bredere
sociale en commerciële determinanten. Een shift van curatieve naar preventieve zorg is
noodzakelijk.
Prevalentie: aantal zieken in een bepaalde populatie op een bepaald tijdstip.
Incidentie: aantal nieuwe gevallen van punt A tot punt B.
Curatief: probleem oplossen
Lucratief: waarmee men meeste geld verdient
Onbehandelde cariës:
- Meest voorkomende gezondheidstoestand in 2010
- Tussen 1990 en 2010 bleef wereldwijde leeftijd gestandaardiseerde prevalentie
stabiel
- Gemiddeld 35% van populatie
Prevalentie ernstige parodontitis >15 jaar
- 10,8% populatie
- Impact op algemene gezondheid
- Impact op welzijn
- Economische impact
Aanpak: curatief eerder dan preventief (lucratief?): curatief is geen goede denkpiste,
ernstige gevolgen konden worden vermeden door preventie.
Het concept (mond)gezondheid
- Belangrijk aandacht te hebben voor definiëren, inschatten, beheren en promoten van
gezondheid.
- Breder bio-psycho-sociaal model en herkennen van beperkingen van ziekte-gericht
biomedisch model en verschuiven naar meer patiënt- en gezondheid gericht model.
Dit heeft geleid tot nieuwe definities van gezondheid en mondgezondheid.
- Curatieve cirkel doorbreken
o Accurate diagnose
o Preventie – determinanten analyse
1
, o Vroege detectie
o Just in time restauratie
o Minimaal invasieve procedures
o Preventie van secundair herval
Bio-medisch-technische benadering, bio-psycho-sociale benadering
Ziekte gericht, patiënt-gezondheid gericht
Goede gezondheid: wereldgezondheidsorganisatie (1948) ‘’is een toestand van volledig lichamelijk,
geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere
lichamelijke gebreken. De sterkte van deze definitie is dat het sociaal domein van gezondheid sterk
wordt belicht en de capaciteit van de mens om hun sociale rol in maatschappij te vervullen. Het
wordt gezien als een dynamisch concept, sterk beïnvloed door omgevingsfactoren inclusief sociale
en culturele achtergrond.
- Dankzij Ottawa Charter voor gezondheidspromotie (WHO 1986) werd dit duidelijker
in beeld gebracht door te stellen dat, om gezond te blijven een individu of groep in
staat moet zijn hun verwachtingen inzake gezondheid te identificeren en realiseren.
Daarbij moeten ze noodzakelijke middelen ter beschikking hebben die hen in staat
stellen controle te hebben over zaken die hun gezondheid bepalen. Deze middelen
moeten gedefinieerd worden als factoren gelinkt aan sociale, economische, fysieke
omgeving, persoonlijke kenmerken, en persoonlijk gedrag (= determinanten van
gezondheid).
- Discussie over definitie goede gezondheid. Er ontbreekt dynamiek en vermogen om
te adapteren. -> positieve gezondheid. Gezondheid wordt niet gezien als de
aanwezigheid of afwezigheid van ziekte, maar als vermogen om met de fysieke,
emotionele en sociale levensuitdaging om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te
voeren. Gezondheid is niet meer het domein van zorgprofessionals maar van
iedereen. Het gaat om het vermogen om met veranderde omstandigheden om te
gaan.
Positieve gezondheid: breder concept dat gezondheid opentrekt van lichaamsfuncties en
mentaal welbevinden naar kwaliteit van leven, zingeving, meedoen en dagelijks functioneren.
- Mens staat centraal
- Mensen voelen zich in hun kracht aangesproken
- Groot gebied waarin hij/zij wel gezond is
- Gezondheid kan versterkt worden
Huber onderscheidt 6 gezondheidsdimensies om gezondheidswelzijn te meten:
- Lichaamsfuncties (medische feiten, medische waarnemingen, fysiek functioneren,
klachten, pijn, energie)
- Mentale functies en beleving (cognitief functioneren, emotionele toestand,
eigenwaarde, zelfrespect, gevoel controle te hebben, zelfmanagement, eigen regie,
veerkracht)
- Spiritueel/existentiële dimensie (zingeving/meaningfulness, doelen/idealen
nastreven, toekomstperspectief, acceptatie)
- Kwaliteit van leven (geluk beleven, genieten, levenslust)
2
, - Sociaal maatschappelijke participatie (sociale en communicatieve vaardigheden,
sociale relaties, geaccepteerd worden)
- Dagelijks functioneren (werkvermogen, algemeen dagelijkse levensverrichtingen,
health literacy)
Vlaams instituut gezond leven heeft 5 typerende kenmerken van gezondheid. Samen vormen
ze hun visie op gezondheid:
- Lichaam, geest en sociale relaties: er zijn verschillende dimensies van gezondheid
- Gezond zijn en gezond voelen: objectief meetbare gezondheid en subjectief
welbevinden
- Gezond als positief begrip: het is meer dan de afwezigheid van ziekte
- Gezondheid als middel van zelfrealisatie: het maakt het bereiken van persoonlijke en
haalbare doelen mogelijk
- Onderdeel van breder geheel: het wordt gezien als een dimensie van welzijn, het
wordt gezien als een pijler van duurzame ontwikkeling
Daarnaast erkennen ze 4 gezondheidsdeterminanten:
- Biologische factoren
- Leefstijl
- Omgeving
- Organisatie gezondheidszorg
Bedenkingen gezond leven bij concept van positieve gezondheid:
- Het is een model van individueel welzijn dan van gezondheid
- Mogelijk beperkte invulling van gezondheidsbevordering door eenzijdige focus op
individu en niet benoemen van belang van omgeving
- Weinig maatschappelijk onderbouwd
Definitie (projectie) mondgezondheid: mondgezondheid als dynamische staat van welzijn,
rekening houdend met fysieke, mentale, en sociale aspecten en met inachtneming van basis
levensverwachtingen en dagelijks functioneren.
Dit framewerk beschrijft de interactie tussen 3 kernelementen, sturende determinanten en
modererende factoren van mondgezondheid en de algemene gezondheid en algemeen
welzijn.
3 kernelementen:
- Gezondheidsconditie van de mond: refereert naar mogelijke aanwezigheid van ziekte
- Fysiologisch functioneren: vermogen reeks acties te ondernemen (spreken, kauwen,
lachen)
- Psychosociale functies: verband tussen mondgezondheid en sociale status
Sturende determinanten: kunnen mondgezondheid aantasten
- Genetische en biologische factoren
- Sociale omgevingsfactoren
- Fysieke omgevingsfactoren
- Gezondheidsgedrag
3
, - Toegang tot zorg
Modererende factoren: hoe persoon aankijkt tegenover mondgezondheid
- Leeftijd
- Cultuur
- Inkomen
- Ervaring
- Verwachting
- Aanpassingsvermogen
Mondgezondheid: omvat veel facetten. Includeert de mogelijkheid tot spreken, lachen, ruiken,
kauwen, smaken en slikken en overbrengen van emoties door gelaatsuitdrukkingen. Dit zonder pijn,
discomfort en ziekte van cranio-faciaal complex.
Kenmerken mondgezondheid:
- Fundamenteel onderdeel van gezondheid en fysiek en mentaal welzijn
- Weerspiegelt fysiologische, sociale en psychologische kenmerken die essentieel zijn
voor kwaliteit van leven
- Wordt beinvloed door persoonlijke aspecten zoals ervaringen, waarnemingen,
verwachtingen en aanpassingsvermogen
Doel bevorderen mondgezondheid: bekomen en behouden van functionele, pijn- en infectie
vrije, esthetische en sociaal aanvaardbare dentitie, dit voor het leven en zoveel mogelijk
mensen.
Hoe gezondheid bevorderen
- Meer dan enkel bestrijden van ziekte
- 1974: ontwikkelde minister van volksgezondheid (Lalonde) concept om te kijken naar
factoren die invloed hebben op gezondheid van groepen van mensen.
- Aanpak van gezondheidsbevordering gaat uit van belangrijkste determinanten van
gezondheid:
o Menselijke biologie (genetische en biologische factoren)
o Persoonlijk gezondheidsgedrag en levensstijl (gezondheidsgedrag)
o Organisatie van gezondheidszorg (toegang tot zorg)
o Omgevingsfactoren (sociale en fysieke omgevingsfactoren)
- Afhankelijk van nadruk die men legt op 1 van de determinanten kan de aanpak
bestempeld worden als:
o Medisch-technische aanpak
o Gedragsmatige aanpak
o Socio-omgevingsgerichte aanpak
De menselijke biologie
- Genetische factoren: erfelijke factoren hebben een invloed op onze gezondheid
- Biologische factoren: vaak fysiologisch, die mee ontstaan van bepaalde
gezondheidsproblemen in de hand kunnen werken. Kenmerken eigen aan een
persoon kunnen aan de basis liggen van het ontstaan van ziektes.
4
mondzorg
Het concept gezondheid en preventie
Mondgezondheid, een maatschappelijk probleem
Wereldwijd hebben vele mensen een chronische en progressieve mondziekte beginnend in
de vroege kindertijd en gevorderd gedurende de adolescentie en volwassenheid.
Mondziekten zijn onevenredig van invloed op armere en gemarginaliseerde groepen in de
samenleving omdat ze nauw verbonden zijn aan de socio-economische status en bredere
sociale en commerciële determinanten. Een shift van curatieve naar preventieve zorg is
noodzakelijk.
Prevalentie: aantal zieken in een bepaalde populatie op een bepaald tijdstip.
Incidentie: aantal nieuwe gevallen van punt A tot punt B.
Curatief: probleem oplossen
Lucratief: waarmee men meeste geld verdient
Onbehandelde cariës:
- Meest voorkomende gezondheidstoestand in 2010
- Tussen 1990 en 2010 bleef wereldwijde leeftijd gestandaardiseerde prevalentie
stabiel
- Gemiddeld 35% van populatie
Prevalentie ernstige parodontitis >15 jaar
- 10,8% populatie
- Impact op algemene gezondheid
- Impact op welzijn
- Economische impact
Aanpak: curatief eerder dan preventief (lucratief?): curatief is geen goede denkpiste,
ernstige gevolgen konden worden vermeden door preventie.
Het concept (mond)gezondheid
- Belangrijk aandacht te hebben voor definiëren, inschatten, beheren en promoten van
gezondheid.
- Breder bio-psycho-sociaal model en herkennen van beperkingen van ziekte-gericht
biomedisch model en verschuiven naar meer patiënt- en gezondheid gericht model.
Dit heeft geleid tot nieuwe definities van gezondheid en mondgezondheid.
- Curatieve cirkel doorbreken
o Accurate diagnose
o Preventie – determinanten analyse
1
, o Vroege detectie
o Just in time restauratie
o Minimaal invasieve procedures
o Preventie van secundair herval
Bio-medisch-technische benadering, bio-psycho-sociale benadering
Ziekte gericht, patiënt-gezondheid gericht
Goede gezondheid: wereldgezondheidsorganisatie (1948) ‘’is een toestand van volledig lichamelijk,
geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere
lichamelijke gebreken. De sterkte van deze definitie is dat het sociaal domein van gezondheid sterk
wordt belicht en de capaciteit van de mens om hun sociale rol in maatschappij te vervullen. Het
wordt gezien als een dynamisch concept, sterk beïnvloed door omgevingsfactoren inclusief sociale
en culturele achtergrond.
- Dankzij Ottawa Charter voor gezondheidspromotie (WHO 1986) werd dit duidelijker
in beeld gebracht door te stellen dat, om gezond te blijven een individu of groep in
staat moet zijn hun verwachtingen inzake gezondheid te identificeren en realiseren.
Daarbij moeten ze noodzakelijke middelen ter beschikking hebben die hen in staat
stellen controle te hebben over zaken die hun gezondheid bepalen. Deze middelen
moeten gedefinieerd worden als factoren gelinkt aan sociale, economische, fysieke
omgeving, persoonlijke kenmerken, en persoonlijk gedrag (= determinanten van
gezondheid).
- Discussie over definitie goede gezondheid. Er ontbreekt dynamiek en vermogen om
te adapteren. -> positieve gezondheid. Gezondheid wordt niet gezien als de
aanwezigheid of afwezigheid van ziekte, maar als vermogen om met de fysieke,
emotionele en sociale levensuitdaging om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te
voeren. Gezondheid is niet meer het domein van zorgprofessionals maar van
iedereen. Het gaat om het vermogen om met veranderde omstandigheden om te
gaan.
Positieve gezondheid: breder concept dat gezondheid opentrekt van lichaamsfuncties en
mentaal welbevinden naar kwaliteit van leven, zingeving, meedoen en dagelijks functioneren.
- Mens staat centraal
- Mensen voelen zich in hun kracht aangesproken
- Groot gebied waarin hij/zij wel gezond is
- Gezondheid kan versterkt worden
Huber onderscheidt 6 gezondheidsdimensies om gezondheidswelzijn te meten:
- Lichaamsfuncties (medische feiten, medische waarnemingen, fysiek functioneren,
klachten, pijn, energie)
- Mentale functies en beleving (cognitief functioneren, emotionele toestand,
eigenwaarde, zelfrespect, gevoel controle te hebben, zelfmanagement, eigen regie,
veerkracht)
- Spiritueel/existentiële dimensie (zingeving/meaningfulness, doelen/idealen
nastreven, toekomstperspectief, acceptatie)
- Kwaliteit van leven (geluk beleven, genieten, levenslust)
2
, - Sociaal maatschappelijke participatie (sociale en communicatieve vaardigheden,
sociale relaties, geaccepteerd worden)
- Dagelijks functioneren (werkvermogen, algemeen dagelijkse levensverrichtingen,
health literacy)
Vlaams instituut gezond leven heeft 5 typerende kenmerken van gezondheid. Samen vormen
ze hun visie op gezondheid:
- Lichaam, geest en sociale relaties: er zijn verschillende dimensies van gezondheid
- Gezond zijn en gezond voelen: objectief meetbare gezondheid en subjectief
welbevinden
- Gezond als positief begrip: het is meer dan de afwezigheid van ziekte
- Gezondheid als middel van zelfrealisatie: het maakt het bereiken van persoonlijke en
haalbare doelen mogelijk
- Onderdeel van breder geheel: het wordt gezien als een dimensie van welzijn, het
wordt gezien als een pijler van duurzame ontwikkeling
Daarnaast erkennen ze 4 gezondheidsdeterminanten:
- Biologische factoren
- Leefstijl
- Omgeving
- Organisatie gezondheidszorg
Bedenkingen gezond leven bij concept van positieve gezondheid:
- Het is een model van individueel welzijn dan van gezondheid
- Mogelijk beperkte invulling van gezondheidsbevordering door eenzijdige focus op
individu en niet benoemen van belang van omgeving
- Weinig maatschappelijk onderbouwd
Definitie (projectie) mondgezondheid: mondgezondheid als dynamische staat van welzijn,
rekening houdend met fysieke, mentale, en sociale aspecten en met inachtneming van basis
levensverwachtingen en dagelijks functioneren.
Dit framewerk beschrijft de interactie tussen 3 kernelementen, sturende determinanten en
modererende factoren van mondgezondheid en de algemene gezondheid en algemeen
welzijn.
3 kernelementen:
- Gezondheidsconditie van de mond: refereert naar mogelijke aanwezigheid van ziekte
- Fysiologisch functioneren: vermogen reeks acties te ondernemen (spreken, kauwen,
lachen)
- Psychosociale functies: verband tussen mondgezondheid en sociale status
Sturende determinanten: kunnen mondgezondheid aantasten
- Genetische en biologische factoren
- Sociale omgevingsfactoren
- Fysieke omgevingsfactoren
- Gezondheidsgedrag
3
, - Toegang tot zorg
Modererende factoren: hoe persoon aankijkt tegenover mondgezondheid
- Leeftijd
- Cultuur
- Inkomen
- Ervaring
- Verwachting
- Aanpassingsvermogen
Mondgezondheid: omvat veel facetten. Includeert de mogelijkheid tot spreken, lachen, ruiken,
kauwen, smaken en slikken en overbrengen van emoties door gelaatsuitdrukkingen. Dit zonder pijn,
discomfort en ziekte van cranio-faciaal complex.
Kenmerken mondgezondheid:
- Fundamenteel onderdeel van gezondheid en fysiek en mentaal welzijn
- Weerspiegelt fysiologische, sociale en psychologische kenmerken die essentieel zijn
voor kwaliteit van leven
- Wordt beinvloed door persoonlijke aspecten zoals ervaringen, waarnemingen,
verwachtingen en aanpassingsvermogen
Doel bevorderen mondgezondheid: bekomen en behouden van functionele, pijn- en infectie
vrije, esthetische en sociaal aanvaardbare dentitie, dit voor het leven en zoveel mogelijk
mensen.
Hoe gezondheid bevorderen
- Meer dan enkel bestrijden van ziekte
- 1974: ontwikkelde minister van volksgezondheid (Lalonde) concept om te kijken naar
factoren die invloed hebben op gezondheid van groepen van mensen.
- Aanpak van gezondheidsbevordering gaat uit van belangrijkste determinanten van
gezondheid:
o Menselijke biologie (genetische en biologische factoren)
o Persoonlijk gezondheidsgedrag en levensstijl (gezondheidsgedrag)
o Organisatie van gezondheidszorg (toegang tot zorg)
o Omgevingsfactoren (sociale en fysieke omgevingsfactoren)
- Afhankelijk van nadruk die men legt op 1 van de determinanten kan de aanpak
bestempeld worden als:
o Medisch-technische aanpak
o Gedragsmatige aanpak
o Socio-omgevingsgerichte aanpak
De menselijke biologie
- Genetische factoren: erfelijke factoren hebben een invloed op onze gezondheid
- Biologische factoren: vaak fysiologisch, die mee ontstaan van bepaalde
gezondheidsproblemen in de hand kunnen werken. Kenmerken eigen aan een
persoon kunnen aan de basis liggen van het ontstaan van ziektes.
4
