samenvatting bestuursrecht - Lierman

BESTUURSRECHT
HET BESTUUR: BASISBEGRIPPEN EN CENTRALE THEMA’S
1. BEGRIP EN EVOLUTIE VAN HET BESTUUR
 Trias Politica en principe van machtenscheiding
 Bestuur = organen en instellingen van de UM
 Ook lokale besturen vallen onder bestuursbegrip
 Bepaalde bestuurlijke handelingen hebben een materieel wetgevende inhoud
 Bestuurlijke rechtscolleges (gerekend tot UM) oefenen een rechtsprekende functie uit en
zijn geen besturen
 WM of RM als bestuur (bv. Aankoop nieuwe computer): ‘handelen zoals bestuur’
↳ onderworpen aan bestuursrechtelijke regels
 Kenmerken modern bestuur: bureaucratiemodel van Max Weber
o Primaat vd politiek
o Administratie voert instructies uit als willoze machine
o Onderworpen aan formele regels en procedures
o Gekenmerkt door depersonalisering van onderlinge verhoudingen
o Strikte hiërarchie
 Gewijzigde perceptie van bureaucratie: log, duur, niet flexibel, gebruiksonvriendelijk,…
 Ohsapparaat is steeds verder uitgebouwd, in meest uiteenlopende aangelegenheden
 Opkomst nieuwe organisatievormen en werkmethodes
o Modernisering naar beeld van private ondernemerschap
o Beroep op gespecialiseerde diensten en instellingen die beschikken over een
zekere autonomie: verzelfstandiging
o Kerntakendebat en privatisering van overheidstaken
o DUS complexe organisatievorm met verschillende bestuursniveaus, waarbinnen
telkens centraal en hiërarchisch georganiseerde administratie naast daarvan
afhankelijke bestuursorganen en ondernemingen

2. BESTUREN IN DE GELAAGDE RECHTSORDE: DECENTRALISATIE EN FEDERALISME
 Recht kan niet tot één bestuurslaag worden herleid
o Burger maakt deel uit van verschillende overheidsverbanden, van lokale tot
internationale niveau
o Verhoudingen tussen de verschillende bestuursniveaus met eigen
bevoegdheden en administratie

,Eenheidsstaat Federalisme
Soevereiniteit berust onverdeeld bij het centrale niveau Geografisch afgebakende
deelgebieden van een
groter federaal geheel
hebben geheel autonome
bevoegdheden
Gecentraliseerde eenheidsstaat Gedecentraliseerde eenheidsstaat
Alle overheidsfuncties worden Er zijn ondergeschikte besturen die 1. Federale staat
uitgeoefend door instellingen of geen onderdeel vormen van de Naast federale niveau ook
organen die behoren tot een en centrale overheid deelstaten die gezag
hetzelfde centrale bestuur - Eigen rechtspersoonlijkheid uitoefenen over bepaald
- Soevereiniteit bij centrale - Minder verregaande vorm v deel vh grondgebied
overheid toezicht: bestuurlijk toezicht 2. Confederatie
- Interne en externe - Niet volledig autonoom bij uit- Internationaal
deconcentratie: geen oefening bvgdheden samenwerkingsverband.
rechtspersoonlijkheid & Hoogste gezag bij
hiërarchisch toezicht deelnemende staten
Territoriale Functionele 3. Federatie v staten
- Algemeen - Specifiek Tussen uitersten v federale
omschreve omschreven staat en confederatie
n bvgdheden
bvgdheden - Organieke
- Publiek- autonomie,
rechtelijke niet
lichamen, gesteund
gesteund op politieke
op politieke vertegen-
vertegen- woordiging
woordiging

 Technieken van verticale machtenscheiding
o Decentralisatie: centrale oh kent bepaalde taken toe aan ondergeschikte
(lokale) besturen
o Federalisme: spreiding v bvgdh tussen verschillende autonome rechtsordes
 Decentralisatie en federalisme zijn complementaire staatsvormen
 Centralisatie en centrale overheid
o Gezagsstructuur binnen een staat, met concentratie van de bevoegdheden bij
één of meer centrale organen
o Organisatiebeginsel binnen één bestuurslaag van de gedecentraliseerde staat
(op alle niveaus, denk aan voorbeeld gemeentehuis)
 Evolutie naar meer verzelfstandiging op alle bestuursniveaus
 Centrale besluitvorming voor federale structuur:
o Democratisch principe: beslissingen in beginsel bij gewone meerderheid
o Federale principe: idee dat de rechten van kleinere deelgebieden binnen de
federatie moeten worden beschermd tegen de electorale overmacht van grotere
staten. Oplossing: compromis van het tweekamerstelsel.


Binnen klassieke federale typen
Centripetaal Centrifugaal
Ontstaan als gevolg van de samenvoeging van Ontstaan uit unitaire staten door devolutie van
voorheen onafhankelijke staten bevoegdheden (België)
Symmetrisch Asymmetrisch

,Alle deelgebieden zelfde mate van autonomie Sommige regio’s meer autonomie
Duaal Coöperatief
Federatie en deelstaten hebben duidelijk van Verschillende niveaus delen bepaalde
elkaar onderscheiden bevoegdheden die ze los bevoegdheden of werken ze samen bij de
van elkaar uitoefenen uitoefening ervan


Voordelen federalisme Nadelen federalisme
Doet recht aan subsidiariteitsbeginsel Centraliseren van bvgdheden kan leiden tot
kostenbesparing en efficiëntiewinst
Bestuur komt dichter bij de burger te staan Heel wat problemen stoppen niet aan de grenzen
van de (deel)staten
Vergroot de democratische inspraak Het beleid van de ene overheid zal vaak ook
consequenties hebben voor de andere overheid
Manier om recht te doen aan de eigen politieke Devolutie van bv belastingen kan leiden tot een
identiteit van de subgroepen race-to-the-bottom
Risico-beperkende factor Binnen kleinere (homogene gemeenschappen is
het gevaar groter dat de rechten van
minderheden worden geschonden door een
tirannieke meerderheid
Manier om machtsconcentratie en mogelijk
machtsmisbruik tegen te gaan

3. VERHOUDING REGERING – ADMINISTRATIE
 Politisering van de ambtenarij: grote gespecialiseerde equipes drukken stempel op beleid
⟶ minister krijgt bvgh en administratie/ministerie onder zich: heel gespecialiseerd en
grote invloed, weet wat lukt van agenda minister
 Politieke verantwoording rust bij minister/regering (bv. Ontsnapping Dutroux > ontslag)
o Motie van vertrouwen
o Ontslag van minister
 Beleid is in grote mate afhankelijk van de administratie  regeringen streven ernaar om
de controle op de administratie te behouden
 Technieken om controle op administratie te behouden
o ‘Spoils system’: nieuw verkozen president kan de top van de administratie (en
soms zelfs de volledige) vervangen
o NU Marits system: aantonen geschikt is (ook België: examens, partij politieke benoemingen)
o Praktijk van partijpolitisering van de administratie
o Ministeriële kabinetten: slaan brug tussen politiek en administratie
 Naaste medewerkers van de ministers
 Administratieve rekenplichtigheid staat meer dan ooit centraal
o Weberiaans principe van voorrang vd politiek is meer dan ooit controversieel
 Door politisering van de gespecialiseerde ambtenarij die steeds meer
verwikkeld raakt in politieke aangelegenheden
 Bureaucratisering van de politiek doordat ministers steeds meer tijd
moeten uittrekken voor technische aangelegenheden en daardoor
minder tijd hebben om zich met beleid bezig te houden
1. 1e COMPONENT = REKENSCHAP AFLEGGEN
 Inzicht geven in beleid & motieven
 Audits, rapporten en jaarverslagen
 Zwijgplicht wordt spreekrecht of zelfs spreekplicht
 Klokkenluidersbescherming: kunnen aankaarten zonder gevolgen
 Administratie kan verantwoordelijk gesteld worden voor wat misloopt
 Hangt samen met plicht administratie om openheid van zaken te geven

, 2. 2e COMPONENT: AMBTENAREN KUNNEN VOLGENS DE BIJ WET VOORZIENE
PROCEDURE ADMINISTRATIEF EN TUCHTRECHTELIJK VERANTWOORDELIJK WORDEN
GEHOUDEN WANNEER ZE VERKEERD HANDELEN OF AAN HUN PLICHTEN VERZUIMEN

3. OMBUDSFUNCTIES

 Hieraan kunnen burgers & ondernemingen ongenoegen uiten over de werking
vd ohdiensten in de vorm van een klacht  intern onderzoek + bemiddeling

4. AFWEZIGHEID VAN CODIFICATIE VAN BESTUURSRECHT
 Verschillende wetgeving met verschillende toepassingsgebieden
 Verreikende overheidstussenkomst heeft vele oorzaken
o Uitbouw sociale staat en openbare nutsvoorzieningen midden 19e eeuw
o Na WOII: sociaal vangnet, publieke voorzieningen, …
o Verstedelijking en bevolkingsgroei dwong overheid tot meer planmatig omgaan
met grond en ruimte
o Industrialisering vroeg om meer overheidsingrijpen ter bescherming van
veiligheid en milieu
o Rampen en crises zetten overheid aan tot noodplannen, maatregelen en
verstrengd toezicht
 Bijzonder bestuursrecht: ruimtelijke ordening, overheidsopdrachten, ambtenarenrecht,
milieurecht, …
 Algemeen bestuursrecht houdt zich bezig met volgende gemeenschappelijke
vraagstukken
o Bestuursbegrip, organisaties, verschijningsvormen van bestuur
o Verhouding tussen verschillende besturen onderling
o Actiemiddelen en werking van het bestuur
o Regels/beginselen waaraan bestuur gebonden is
o Rechtsbescherming van burger tav bestuur
 Regels zijn verspreid over supranationale normen, (grond)wetten, reglementen,
besluiten, omzendbrieven,…
 Fundamentele beginselen (ABBB) en leerstukken (intrekkingsleer) kwamen tot
ontwikkeling in rechtspraak en rechtsleer
 Vlaanderen: overkoepelend Bestuursdecreet
 Codificatie ligt niet voor de hand: heel veel bestuursniveaus: op welk niveau zouden we
dit doen?

5. PERROGATIEVEN EN VERPLICHTINGEN VAN HET BESTUUR
 Bestuur oefent gezag uit & beschikt over mogelijkheid om zo nodig handelingen te
stellen die eenzijdig de rechtstoestand vd bestuurde wijzigen zonder zijn instemming
 Doelgebonden bestuursbevoegdheden: dienen van het algemeen (deel)belang
 Discretionaire versus gebonden bevoegdheden
 Bestuursrecht als uitzonderingsrecht
o Fundamentele ongelijkheid tussen de overheid en burgers
o Wetten op de openbare dienst: benuttigingsgelijkheid, continuïteitsbeginsel,
veranderlijkheidsbeginsel
o Van gemeen recht naar afwijkend recht
 Bevoorrechte positie van het bestuur
o Eenzijdige bestuurlijke rechtshandelingen
 Verregaande inmenging in private of ondernemingssfeer (onteigening,
stilleggen van hinderlijke activiteit, sancties, …)
 Verbindende, dwingende en uitvoerende kracht
o Zijn bekleed met: