Privaat recht
Personen- en familierecht (onderdeel burgerlijk
recht)
Personenrecht
De persoon
1) Begrippen:
Personenrecht:
‘vakgebied dat betrekking heeft op de status en de bescherming van de persoon als
enkeling’
Familierecht:
‘rechtsgebied binnen het burgerlijk recht dat de regels omvat betreffende de
privaatrechtelijke verhoudingen tussen personen, zoals huwelijk, geregistreerd
partnerschap, echtscheiding, alimentatie, afstamming en adoptie’
Persoon = rechtssubject:
‘elke entiteit die drager kan zijn van rechten en plichten’
Moet een persoon persé een mens zijn? Stel dat we intelligentie nemen als
voorwaarde, dan zouden dolfijnen, apen etc. ook personen zijn. Of kan een
computer een persoon zijn? (wereldkampioen schaken verliest tegen computer)
Voorbeeld artificiële intelligentie: Waze, bepaalt continu snelste route. Kunnen
we Waze dan ook als persoon beschouwen
Neen!
Nu zijn dieren geen rechtssubjecten meer, maar zaken. Vroegr was dit anders
en werd ooit een varken veroordeeld voor de schade die het had aangericht
Juridische persoonlijkheid/ rechtspersoonlijkheid
‘het geheel van rechten en plichten waardoor het rechtssubjet kan deelnemen aan
het rechtsverkeer’
2) Natuurlijke of fysieke persoon
Het lichaam
De natuurlijke persoon → criterium: mens zijn dit was vroeger niet zo, slaven
verloren hun rechtspersoonlijkheid
- Natuurlijk persoon = de mens, met een menselijk lichaam
- Menselijk lichaam:
• Bescherming tegen derden: bescherming van de fysieke integriteit tegen
inmenging door derden
Algemene regel: het lichaam is onschendbaar (persoon beslist zelf wat
er met het lichaam gebeurt)
Maar rekening houden met:
Privaatrecht: geen enkel individu mag de fysieke integriteit van iemand
anders schenden
Publiek recht: het algemeen belang weegt zwaarder door dan het
individueel belang waardoor dwangmaatregelen mogelijk zijn, vb.:
• Verplichte vaccinatie tegen polio
, • Gedwongen opname van geesteszieken
• Fouillering en arrestatie
• Douanecontroles
Schending van de fysieke integriteit is slechts mogelijk onder bepaalde
voorwaarden:
• Legaliteit: staat het in de wet?
• Finaliteit: dient het een democratisch doel?
• Proportionaliteit: is het in verhouding tot het doel?
• Het bijzondere geval van de medische handeling
1. Er moet een medische noodzaak zijn, 3 mogelijkheden:
• Preventief (Angelina Jolie)
• Diagnostisch (kijkoperaties)
• Curatief (operaties)
2. Er moet een redelijke proportie bestaan tussen het medisch risico
waarmee de ingreep gepaard gaat en het gunstig resultaat dat het kan
opleveren
3. De geneeskunde moet worden beoefend volgens de regels van de
kunst, met gebruikmaking van recente wetenschappelijke kennis en
moderne medische technieken (liposuctie)
4. De patiënt moet, na geïnformeerd te zijn, vrij toestemmen in de
behandeling (informed consent) (baby geboren met veel problemen,
ouders niet geïnformeerd, anders abortus gedaan)
• Zelfbeschikkingsrecht
= eigen zeggenschap over je lichaam
Grote evolutie doorheen de tijd:
• Vroeger weinig zelfbeschikkingsrecht omwille van het katholieke
geloof
• Gaandeweg steeds meer zelfbeschikkingsrecht
Keerpunt: abortuswet in 1990
Euthanasie = het opzettelijk, onmiddellijk levensbeëindigende
handelen of het niet nemen van een noodzakelijke handeling die ertoe
leidt dat iemand onmiddellijk overlijdt.
Euthanasiewet van 2002 laat euthanasie toe onder strikte voorwaarden.
Passieve euthanasie: op een dergelijke wijze niet ingrijpen waardoor
iemand overlijdt of uitdooft, vb. door toediening van morfine.
Actieve euthanasie – algemene regels:
• De patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze toestand van
aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet kan
worden gelenigd.
• Je moet bewust handelingsbekwaam zijn wanneer je je wil tot
euthanasie verklaart – oordeelsbekwaamheid, waardoor euthanasie
ook mogelijk is voor minderjarigen
Zwangerschapsafbreking – algemene regels:
, • De afbreking moet gebeuren voor het einde van de twaalfde week van
de zwangerschap, na de twaalfde week is abortus enkel mogelijk in
geval van noodsituatie
• De abortus moet uitgevoerd worden door een arts, geen
verpleegkundige
• Er moet een wachttijd van 6 dagen in acht genomen worden
• De toestemming van de vrouw moet schriftelijk gebeuren
Gematigde abortuswetgeving omwille van katholicisme (hoe
katholieker het land, hoe strenger de regels)
Zeer controversieel.
Bloeddonatie:
• Kosteloos
• Je moet meerderjarig zijn
• Maximaal 4 keer per jaar
• Beperkte hoeveelheid
Niet alle bevolkingsgroepen zijn toegelaten.
Orgaandonatie:
Ex vivo: bij leven
• Kosteloos
• Donor moet meerderjarig zijn
• Schriftelijke toestemming in het bijzijn van een getuige
• Steeds herroepbaar
Ex mortuo: bij overledenen
Donatie van zaad- en eicellen:
• Kosteloosheid, louter een onkostenvergoeding mogelijk
• Anonieme donatie
Het leven
Begin van het juridische leven
Voorwaarden:
• Geboren worden: afscheiding van het kind van de moeder door het doorsnijden
van de navelstreng
• Levend geboren worden: het kind moet geademd hebben
• Levensvatbaar zijn: de noodzakelijke, functionerende organen bezitten om
zelfstandig te kunnen leven
Indien niet aan de voorwaarden voldaan:
• Langer dan 6 maanden of 180 dagen zwangerschap: kind officieel aangeven bij de
burgerlijke stand (overlijdensattest)
• Tussen 140 en 180 dagen zwangerschap: keuze om kind al dan niet aan te geven
bij de burgerlijke stand
• Minder dan 140 dagen zwangerschap: wettelijke aangifte onmogelijk
Uitzonderlijk kan een reeds verwekt, nog niet geboren kind toch bepaalde rechten
krijgen, voorbeeld:
• Een nog niet geboren kind kan erkend worden
• Een ongeboren kind kan reeds erven of een schenking krijgen
• Het kan recht hebben op een verzekeringsuitkering of een schadevergoeding
Het kind moet dan ook wel levend en levensvatbaar geboren worden!
, Wettelijk vermoeden van verwekking tussen de 300ste en de 180ste dag voor de
geboorte
De wetgever gaat ervan uit:
• Dat een zwangerschap maximaal 300 dagen duurt (normaal 280)
• Dat een foetus slechts levensvatbaar is na minimum 180 dagen
Weerlegbaar vermoeden! (Je kan aantonen wie de vader van het kind is)
Einde van het juridisch leven
Overlijden wordt steeds bepaald door een arts, dan pas is de persoon echt dood
Lijkbezorging:
• Vrije keuze (vooraf of door nabestaanden)
• Begraving
• Crematie komt vanuit Saoudi-Arabië want daar konden ze lijken niet begraven
omdat er dan kans was dat ziektes uit het lichaam in het grondwater gingen
komen, dus verbrandden ze de lichamen. Atheïsten hier namen dat over zodat ze
zich niet moesten houden aan de Katholieke begrafenissen hier.
• Gewestmaterie: verschillende regels in Vlaanderen, Wallonië en Brussel
2 situaties waarbij aan verminking van het stoffelijk overschot mag gedaan
worden
• Lijkopening = forensisch arts voert onderzoek uit op stoffelijk overschot met
het oog op medische vaststellingen, 3 soorten:
- Wetenschappelijke autopsie: mensen die hun lichaam aan de wetenschap
schenken voor wetenschappelijk onderzoek
- Politionele autopsie: naar aanleiding van een verdacht overlijden om de
doodsoorzaak vast te stellen, ook bij wiegendood
- Gerechtelijke autopsie: op bevel van de rechtbank
• Lijkafstand = (beperkte) vrije keuze aan wie je je lichaam schenkt na de dood,
vb. wetenschappelijk onderzoek, körperwelten
Orgaandonatie: in principe is iedereen orgaandonor tenzij hij bij leven
daartegen verzet heeft aangetekend. In de praktijk bieden nabestaanden vaak
weerstand tegen het wegnemen van organen van de overledene waardoor er
nog altijd een grote schaarste bestaat.
3) De staat van de persoon
Staat = het geheel van bepaalde hoedanigheden en eigenschappen van de persoon
waaraan de wet rechtsgevolgen verbindt.
Drie soorten:
• De politieke staat: nationaliteit
• De familiale staat: enkel voor natuurlijke/ fysieke personen
• De individuele staat: naam, woonplaats
De tijdsgeest heeft verschillende criteria afgeschaft: Het ras van een persoon
wordt niet meer gebruikt als een criteria voor de staat bv.
4) De bekwaamheid
Twee soorten bekwaamheid:
Personen- en familierecht (onderdeel burgerlijk
recht)
Personenrecht
De persoon
1) Begrippen:
Personenrecht:
‘vakgebied dat betrekking heeft op de status en de bescherming van de persoon als
enkeling’
Familierecht:
‘rechtsgebied binnen het burgerlijk recht dat de regels omvat betreffende de
privaatrechtelijke verhoudingen tussen personen, zoals huwelijk, geregistreerd
partnerschap, echtscheiding, alimentatie, afstamming en adoptie’
Persoon = rechtssubject:
‘elke entiteit die drager kan zijn van rechten en plichten’
Moet een persoon persé een mens zijn? Stel dat we intelligentie nemen als
voorwaarde, dan zouden dolfijnen, apen etc. ook personen zijn. Of kan een
computer een persoon zijn? (wereldkampioen schaken verliest tegen computer)
Voorbeeld artificiële intelligentie: Waze, bepaalt continu snelste route. Kunnen
we Waze dan ook als persoon beschouwen
Neen!
Nu zijn dieren geen rechtssubjecten meer, maar zaken. Vroegr was dit anders
en werd ooit een varken veroordeeld voor de schade die het had aangericht
Juridische persoonlijkheid/ rechtspersoonlijkheid
‘het geheel van rechten en plichten waardoor het rechtssubjet kan deelnemen aan
het rechtsverkeer’
2) Natuurlijke of fysieke persoon
Het lichaam
De natuurlijke persoon → criterium: mens zijn dit was vroeger niet zo, slaven
verloren hun rechtspersoonlijkheid
- Natuurlijk persoon = de mens, met een menselijk lichaam
- Menselijk lichaam:
• Bescherming tegen derden: bescherming van de fysieke integriteit tegen
inmenging door derden
Algemene regel: het lichaam is onschendbaar (persoon beslist zelf wat
er met het lichaam gebeurt)
Maar rekening houden met:
Privaatrecht: geen enkel individu mag de fysieke integriteit van iemand
anders schenden
Publiek recht: het algemeen belang weegt zwaarder door dan het
individueel belang waardoor dwangmaatregelen mogelijk zijn, vb.:
• Verplichte vaccinatie tegen polio
, • Gedwongen opname van geesteszieken
• Fouillering en arrestatie
• Douanecontroles
Schending van de fysieke integriteit is slechts mogelijk onder bepaalde
voorwaarden:
• Legaliteit: staat het in de wet?
• Finaliteit: dient het een democratisch doel?
• Proportionaliteit: is het in verhouding tot het doel?
• Het bijzondere geval van de medische handeling
1. Er moet een medische noodzaak zijn, 3 mogelijkheden:
• Preventief (Angelina Jolie)
• Diagnostisch (kijkoperaties)
• Curatief (operaties)
2. Er moet een redelijke proportie bestaan tussen het medisch risico
waarmee de ingreep gepaard gaat en het gunstig resultaat dat het kan
opleveren
3. De geneeskunde moet worden beoefend volgens de regels van de
kunst, met gebruikmaking van recente wetenschappelijke kennis en
moderne medische technieken (liposuctie)
4. De patiënt moet, na geïnformeerd te zijn, vrij toestemmen in de
behandeling (informed consent) (baby geboren met veel problemen,
ouders niet geïnformeerd, anders abortus gedaan)
• Zelfbeschikkingsrecht
= eigen zeggenschap over je lichaam
Grote evolutie doorheen de tijd:
• Vroeger weinig zelfbeschikkingsrecht omwille van het katholieke
geloof
• Gaandeweg steeds meer zelfbeschikkingsrecht
Keerpunt: abortuswet in 1990
Euthanasie = het opzettelijk, onmiddellijk levensbeëindigende
handelen of het niet nemen van een noodzakelijke handeling die ertoe
leidt dat iemand onmiddellijk overlijdt.
Euthanasiewet van 2002 laat euthanasie toe onder strikte voorwaarden.
Passieve euthanasie: op een dergelijke wijze niet ingrijpen waardoor
iemand overlijdt of uitdooft, vb. door toediening van morfine.
Actieve euthanasie – algemene regels:
• De patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze toestand van
aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet kan
worden gelenigd.
• Je moet bewust handelingsbekwaam zijn wanneer je je wil tot
euthanasie verklaart – oordeelsbekwaamheid, waardoor euthanasie
ook mogelijk is voor minderjarigen
Zwangerschapsafbreking – algemene regels:
, • De afbreking moet gebeuren voor het einde van de twaalfde week van
de zwangerschap, na de twaalfde week is abortus enkel mogelijk in
geval van noodsituatie
• De abortus moet uitgevoerd worden door een arts, geen
verpleegkundige
• Er moet een wachttijd van 6 dagen in acht genomen worden
• De toestemming van de vrouw moet schriftelijk gebeuren
Gematigde abortuswetgeving omwille van katholicisme (hoe
katholieker het land, hoe strenger de regels)
Zeer controversieel.
Bloeddonatie:
• Kosteloos
• Je moet meerderjarig zijn
• Maximaal 4 keer per jaar
• Beperkte hoeveelheid
Niet alle bevolkingsgroepen zijn toegelaten.
Orgaandonatie:
Ex vivo: bij leven
• Kosteloos
• Donor moet meerderjarig zijn
• Schriftelijke toestemming in het bijzijn van een getuige
• Steeds herroepbaar
Ex mortuo: bij overledenen
Donatie van zaad- en eicellen:
• Kosteloosheid, louter een onkostenvergoeding mogelijk
• Anonieme donatie
Het leven
Begin van het juridische leven
Voorwaarden:
• Geboren worden: afscheiding van het kind van de moeder door het doorsnijden
van de navelstreng
• Levend geboren worden: het kind moet geademd hebben
• Levensvatbaar zijn: de noodzakelijke, functionerende organen bezitten om
zelfstandig te kunnen leven
Indien niet aan de voorwaarden voldaan:
• Langer dan 6 maanden of 180 dagen zwangerschap: kind officieel aangeven bij de
burgerlijke stand (overlijdensattest)
• Tussen 140 en 180 dagen zwangerschap: keuze om kind al dan niet aan te geven
bij de burgerlijke stand
• Minder dan 140 dagen zwangerschap: wettelijke aangifte onmogelijk
Uitzonderlijk kan een reeds verwekt, nog niet geboren kind toch bepaalde rechten
krijgen, voorbeeld:
• Een nog niet geboren kind kan erkend worden
• Een ongeboren kind kan reeds erven of een schenking krijgen
• Het kan recht hebben op een verzekeringsuitkering of een schadevergoeding
Het kind moet dan ook wel levend en levensvatbaar geboren worden!
, Wettelijk vermoeden van verwekking tussen de 300ste en de 180ste dag voor de
geboorte
De wetgever gaat ervan uit:
• Dat een zwangerschap maximaal 300 dagen duurt (normaal 280)
• Dat een foetus slechts levensvatbaar is na minimum 180 dagen
Weerlegbaar vermoeden! (Je kan aantonen wie de vader van het kind is)
Einde van het juridisch leven
Overlijden wordt steeds bepaald door een arts, dan pas is de persoon echt dood
Lijkbezorging:
• Vrije keuze (vooraf of door nabestaanden)
• Begraving
• Crematie komt vanuit Saoudi-Arabië want daar konden ze lijken niet begraven
omdat er dan kans was dat ziektes uit het lichaam in het grondwater gingen
komen, dus verbrandden ze de lichamen. Atheïsten hier namen dat over zodat ze
zich niet moesten houden aan de Katholieke begrafenissen hier.
• Gewestmaterie: verschillende regels in Vlaanderen, Wallonië en Brussel
2 situaties waarbij aan verminking van het stoffelijk overschot mag gedaan
worden
• Lijkopening = forensisch arts voert onderzoek uit op stoffelijk overschot met
het oog op medische vaststellingen, 3 soorten:
- Wetenschappelijke autopsie: mensen die hun lichaam aan de wetenschap
schenken voor wetenschappelijk onderzoek
- Politionele autopsie: naar aanleiding van een verdacht overlijden om de
doodsoorzaak vast te stellen, ook bij wiegendood
- Gerechtelijke autopsie: op bevel van de rechtbank
• Lijkafstand = (beperkte) vrije keuze aan wie je je lichaam schenkt na de dood,
vb. wetenschappelijk onderzoek, körperwelten
Orgaandonatie: in principe is iedereen orgaandonor tenzij hij bij leven
daartegen verzet heeft aangetekend. In de praktijk bieden nabestaanden vaak
weerstand tegen het wegnemen van organen van de overledene waardoor er
nog altijd een grote schaarste bestaat.
3) De staat van de persoon
Staat = het geheel van bepaalde hoedanigheden en eigenschappen van de persoon
waaraan de wet rechtsgevolgen verbindt.
Drie soorten:
• De politieke staat: nationaliteit
• De familiale staat: enkel voor natuurlijke/ fysieke personen
• De individuele staat: naam, woonplaats
De tijdsgeest heeft verschillende criteria afgeschaft: Het ras van een persoon
wordt niet meer gebruikt als een criteria voor de staat bv.
4) De bekwaamheid
Twee soorten bekwaamheid:
