Inleiding technische bestuurskunde
2. Probleemconceptualisatie
De conceptualisatie begint met het vaststellen dat iemand een probleem heeft en wat het probleem
is. De conceptualisatie eindigt met een verzameling van alternatieven die het probleem mogelijk
oplossen. De afweging en uiteindelijke keuze vinden plaats nadat de probleemconceptualisatie
voltooit is.
2.1 Probleemstelling
Met een probleemstelling wil je in één korte zin in één keer een groep mensen laten kennismaken
met het hart van het probleem. De probleemstelling richt zich op de hoofdpunten van het probleem.
Een probleemstelling bestaat uit 2 elementen: een wens en een dilemma. Richt je bij het formuleren
van het probleem op de wens van een actor en laat zien waarom die wens niet zo gemakkelijk te
vervullen is. Die tegenstrijdigheid vormt het dilemma dat elke probleemstelling moet bevatten. Voor
elke actor is er een andere probleemstelling op te stellen. Verschillende formuleringen van de
probleemstelling kunnen leiden tot verschillende oplossingsruimten.
Veel gemaakte vergissingen:
- Geen dilemma
- Geen wens of ‘kloof’
- Ogenschijnlijk dilemma
- Noemen van een specifiek alternatief
2.2 Doelenboom
Voor een objectieve analyse is het expliciteren van wat een actor wil noodzakelijk om tot een set
criteria te komen. Dit expliciteren van impliciete criteria is mogelijk door het construeren van een
doelenboom.
Met de vraag ‘waarom wil je dat?’ kun je hoger komen in de doelenboom. Met de vraag ‘wat
betekent dat?’ kom je lager in de doelenboom. Met deze 2 vragen help je de klant om zijn specifieke
wens te structureren in een hiërarchie van doelen.
Structuur van de doelenboom
De doelenboom is een hiërarchie van een hoofddoelstelling met daaronder verschillende subdoelen
die steeds verder gespecificeerd zijn. Door het stellen van de ‘waarom’-vraag zul je hoger in de boom
komen, terwijl de ‘wat’-vraag je lager brengt. De doelstellingen onder in de boom zijn expliciter dan
die boven in de boom.
Het hoofddoel is in veel gevallen abstract. Leg in de doelenboom steeds duidelijk de link naar de
probleemstelling, die immers ook een abstracte wens van de actor bevat.
Bij de constructie van de doelenboom streef je na dat de onderste doelen een volstrekt eenduidige
verandering van een meetbare factor zijn.
, In de onderste laag van de doelenboom vind je de meest eenduidige en meetbare doelen. Deze
doelen kun je nog concreter en nog specifieker maken door ze te operationaliseren. Bij het
operationaliseren geef je een passende eenheid bij de factor, een gewenste richting waarin deze
factor zich idealiter moet ontwikkelen én een streef waarde.
In de onderste laag van de doelenboom zijn de factoren te vinden die voor de actor van groot belang
zijn en waarop de actor alternatieven vergelijkt: criteria. Niet per definitie zijn alle onderste doelen
criteria.
Er is een sterke relatie tussen de probleemstelling en de doelenboom. In de doelenbomen die je
maakt komt het dilemma uit de probleemstelling terug.
Formuleren van de doelstelling
Doelen bestaan uit een factor met een richting. Factoren zijn eigenschappen van een systeem die
een waarde kunnen aannemen en waarvan die waarde kan veranderen. Richtingen zijn meer,
minder, groter, kleiner, niet minder, enzovoort.
De doelen die het laagst in de doelenboom staan, moeten zijn voorzien van een eenheid, zodat
eenduidig duidelijk is hoe dat doel kan worden gemeten. Als je geen eenheid bij een doel kunt
bedenken, betekent het dat je dat doel verder moet specificeren met ‘wat’-vragen.
Veel gemaakte vergissingen:
- Te algemene of te specifieke hoofddoelstelling
- Onduidelijk geformuleerde doelen
- Alternatieven als doelen
- Normatieve richtingen
- Een-op-eenrelaties
2.3 Causaal relatiediagram
Een causaal relatiediagram is bruikbaar, als het af is, om alternatieven te identificeren. Alternatieven
hebben immers effecten: ze beïnvloeden factoren in het causaal diagram en die factoren
beïnvloeden op hun beurt weer de set opgestelde criteria. De causale analyse is actoronafhankelijk.
Bij het construeren van het causaal diagram moeten daarom alle (belangrijke) criteria van alle
actoren tot uitdrukking komen.
Voordat het causaal relatiediagram geconstrueerd kan worden, maak je als analist een lijst met
relevante factoren. Elke factor moet ook een eenheid hebben. Wanneer je een percentage noemt
als eenheid voor een factor, is het belangrijk dit percentage te specificeren (% = wat/wat).
Factoren zijn altijd in het enkelvoud geformuleerd; anders kunnen ze niet van waarde veranderen.
Factoren zijn geen doelen en hebben dus ook geen richting.
In een goede factorenlijst zijn alle factoren relevant en komt het hoofddilemma van het probleem
naar voren. In de doelenboom van de probleemeigenaar is dit dilemma gepresenteerd. Alle
doelenbomen samen leveren uiteindelijk de complete lijst van criteria op. Deze criteria zijn de start
van het causaal diagram en dus ook van de factorenlijst.
2. Probleemconceptualisatie
De conceptualisatie begint met het vaststellen dat iemand een probleem heeft en wat het probleem
is. De conceptualisatie eindigt met een verzameling van alternatieven die het probleem mogelijk
oplossen. De afweging en uiteindelijke keuze vinden plaats nadat de probleemconceptualisatie
voltooit is.
2.1 Probleemstelling
Met een probleemstelling wil je in één korte zin in één keer een groep mensen laten kennismaken
met het hart van het probleem. De probleemstelling richt zich op de hoofdpunten van het probleem.
Een probleemstelling bestaat uit 2 elementen: een wens en een dilemma. Richt je bij het formuleren
van het probleem op de wens van een actor en laat zien waarom die wens niet zo gemakkelijk te
vervullen is. Die tegenstrijdigheid vormt het dilemma dat elke probleemstelling moet bevatten. Voor
elke actor is er een andere probleemstelling op te stellen. Verschillende formuleringen van de
probleemstelling kunnen leiden tot verschillende oplossingsruimten.
Veel gemaakte vergissingen:
- Geen dilemma
- Geen wens of ‘kloof’
- Ogenschijnlijk dilemma
- Noemen van een specifiek alternatief
2.2 Doelenboom
Voor een objectieve analyse is het expliciteren van wat een actor wil noodzakelijk om tot een set
criteria te komen. Dit expliciteren van impliciete criteria is mogelijk door het construeren van een
doelenboom.
Met de vraag ‘waarom wil je dat?’ kun je hoger komen in de doelenboom. Met de vraag ‘wat
betekent dat?’ kom je lager in de doelenboom. Met deze 2 vragen help je de klant om zijn specifieke
wens te structureren in een hiërarchie van doelen.
Structuur van de doelenboom
De doelenboom is een hiërarchie van een hoofddoelstelling met daaronder verschillende subdoelen
die steeds verder gespecificeerd zijn. Door het stellen van de ‘waarom’-vraag zul je hoger in de boom
komen, terwijl de ‘wat’-vraag je lager brengt. De doelstellingen onder in de boom zijn expliciter dan
die boven in de boom.
Het hoofddoel is in veel gevallen abstract. Leg in de doelenboom steeds duidelijk de link naar de
probleemstelling, die immers ook een abstracte wens van de actor bevat.
Bij de constructie van de doelenboom streef je na dat de onderste doelen een volstrekt eenduidige
verandering van een meetbare factor zijn.
, In de onderste laag van de doelenboom vind je de meest eenduidige en meetbare doelen. Deze
doelen kun je nog concreter en nog specifieker maken door ze te operationaliseren. Bij het
operationaliseren geef je een passende eenheid bij de factor, een gewenste richting waarin deze
factor zich idealiter moet ontwikkelen én een streef waarde.
In de onderste laag van de doelenboom zijn de factoren te vinden die voor de actor van groot belang
zijn en waarop de actor alternatieven vergelijkt: criteria. Niet per definitie zijn alle onderste doelen
criteria.
Er is een sterke relatie tussen de probleemstelling en de doelenboom. In de doelenbomen die je
maakt komt het dilemma uit de probleemstelling terug.
Formuleren van de doelstelling
Doelen bestaan uit een factor met een richting. Factoren zijn eigenschappen van een systeem die
een waarde kunnen aannemen en waarvan die waarde kan veranderen. Richtingen zijn meer,
minder, groter, kleiner, niet minder, enzovoort.
De doelen die het laagst in de doelenboom staan, moeten zijn voorzien van een eenheid, zodat
eenduidig duidelijk is hoe dat doel kan worden gemeten. Als je geen eenheid bij een doel kunt
bedenken, betekent het dat je dat doel verder moet specificeren met ‘wat’-vragen.
Veel gemaakte vergissingen:
- Te algemene of te specifieke hoofddoelstelling
- Onduidelijk geformuleerde doelen
- Alternatieven als doelen
- Normatieve richtingen
- Een-op-eenrelaties
2.3 Causaal relatiediagram
Een causaal relatiediagram is bruikbaar, als het af is, om alternatieven te identificeren. Alternatieven
hebben immers effecten: ze beïnvloeden factoren in het causaal diagram en die factoren
beïnvloeden op hun beurt weer de set opgestelde criteria. De causale analyse is actoronafhankelijk.
Bij het construeren van het causaal diagram moeten daarom alle (belangrijke) criteria van alle
actoren tot uitdrukking komen.
Voordat het causaal relatiediagram geconstrueerd kan worden, maak je als analist een lijst met
relevante factoren. Elke factor moet ook een eenheid hebben. Wanneer je een percentage noemt
als eenheid voor een factor, is het belangrijk dit percentage te specificeren (% = wat/wat).
Factoren zijn altijd in het enkelvoud geformuleerd; anders kunnen ze niet van waarde veranderen.
Factoren zijn geen doelen en hebben dus ook geen richting.
In een goede factorenlijst zijn alle factoren relevant en komt het hoofddilemma van het probleem
naar voren. In de doelenboom van de probleemeigenaar is dit dilemma gepresenteerd. Alle
doelenbomen samen leveren uiteindelijk de complete lijst van criteria op. Deze criteria zijn de start
van het causaal diagram en dus ook van de factorenlijst.
