DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
, DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
OVERZICHT SOCIAAL-PSYCHOLOGISCHE DETERMINANTEN
1) Gedragsintentie & motivatie
2) Attitude & uitkomstverwachtingen
3) Subjectieve norm & ervaren sociale invloed
4) Eigen-effectiviteit
5) Geanticipeerde spijt & morele verplichting
6) Risico-inschatting
7) Kennis & bewustzijn
8) Persoonlijkheidskenmerken
GEDRAGSINTENTIE MOTIVATIE
• Mate waarin iemand van plan is om gedrag te • Verschillen in motivatie
stellen Kwantiteit: hoe hard is iemand gemotiveerd
• Intentie leidt niet automatisch tot blijvend gedrag Kwaliteit: aard van de motivatie
(Cf goede voornemens) à Barrières, • Niet alle (on)gezond gedrag is gemotiveerd
gewoontes... vanuit gezondheid
• Verschillende soorten intenties • Gezondheidsgericht gedrag = gesteld omwille
Om gedrag te veranderen van gezondheidsmotieven
Om gedrag vol te houden • Gezondheidsrelevant gedrag = gesteld omwille
• Vaak bepaald door andere factoren van andere motieven, maar met
gezondheidsimpact
• Vaak meerdere motieven aanwezig
ATTITUDE UITKOMSTVERWACHTINGEN
• Houding ten opzichte van het (on)gezonde • Voor- en nadelen die mensen koppelen aan
gedrag gedrag
• Redelijk stabiel • Meer impact van directe effecten dan van
uitgestelde effecten
• Geven richting aan gedrag, maar positieve
Bv alcohol: »Direct = roes, fun... vs.
attitude is niet voldoende
Uitgesteld = kater, te laat in de les...
• Belangrijke determinant voor veel
Bv starten met fysieke activiteit:
gezondheidsgedrag
»Direct = zweten, pijn, missen van
Ook indirect via gedragsintentie
‘familie’... vs. Uitgesteld = fitheid, welzijn, ...
• Vaak ook combinatie van effecten
Bv safe seks: »Direct negatief = minder
Prettig gevoel vs. Direct positief = meer
stamina
SUBJECTIEVE NORM ERVAREN SOCIALE INVLOED
• Twee onderdelen • Modelling
1) Wat denk jij dat anderen denken/verwachten? 1) Leren door observatie
2) Hoe belangrijk is het voor jou om hun mening 2) Sterkste effect bij
te volgen?
• Vaak verkeerde inschatting die dan toch gedrag • Model dat eerder gelijkend is
gaat bepalen • Dat gelijkaardige problemen heeft overwonnen
Bv studenten: hoeveel pinten drinken vs. Sociale druk = negatieve invloed op gewenste
hoeveel uren studeren gedrag
Bv sportkantines: bezoekers verwachten Sociale steun = positieve invloed op gewenst
geen gezond aanbod gedrag
1) Emotioneel
2) Praktisch
3) Informatief
4) Materieel
, DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
EIGEN-EFFECTIVITEIT
‘De verwachting die mensen hebben over hun eigen vermogen om een bepaald gedrag uit te voeren’
• Kan afhankelijk zijn van de situatie à Bv Alcohol vermijden in de les vs. alcohol vermijden op een fuif
Belangrijke predictor voor bewust gedrag!
• Opgelet met aangeleerde hulpeloosheid
• Op inspelen via attributietheorie
GEANTICIPEERDE SPIJT
Verwachting spijt/schuld te ervaren als men iets gezond niet doet/ iets ongezond wel doet
• Maar niet altijd lange termijn denken (cfr. ontwikkeling puberbrein)
• Kan ook aanleiding zijn tot cognitieve dissonantie
MORELE VERPLICHTING
Gevoel van morele verplichting om zich op bepaalde manier te gedragen
RISICO-INSCHATTING
TWEE INSCHATTINGEN TWEE GEVAREN
1) Hoe groot is de kans dat ik dit Verlaagde risico-perceptie = verlaagde motivatie
gezondheidsprobleem ontwikkel? tot verandering
Vaak een positieve bias: onderschatten
van het eigen risico Paradoxaal effect van inzetten op angstinductie
2) Hoe ernstig zijn de gevolgen als ik dit • Dubbele inschatting: Wat is de dreiging? Kan ik
gezondheidsprobleem ontwikkel? die dreiging wegnemen?
• Indien geen gepercipieerde
hanteringsmogelijkheid: angst- i.p.v.
gevaarreductie!
KENNIS
Soms relevant, vaak overschat
Kan verweven in andere determinanten
Drie soorten kennis:
1) Relatie gedrag & gezondheidsrisico
Mogelijk invloed op risico-inschatting
2) Hoe veranderen
Mogelijk invloed op eigen-effectiviteit
3) Diepgaande kennis
BEWUSTZIJN
Veel (on)gezondheidsgedrag is complex
Mensen vaak weinig bewust
• Te optimistisch over eigen gedrag à Ook afhankelijk van vergelijkingsgroep
• Geen precieze kennis over grens gezond - ongezond
Vaak besef nodig om te starten, maar op zich zelden voldoende voor gedragsverandering
PERSOONLIJKHEIDSKENMERKEN
Per definitie moeilijk te veranderen
Eerder in functie van begrijpen kenmerken van bepaalde risicogroepen om die in rekening te brengen bij het
ontwikkelen van een interventie
Bv: hoge spanningsbehoefte = uitdagende spelvorm > boek lezen
, DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
HYPES
POKEMON GO
+1200–2000 stappen/dag (Ma et al, 2018; Xian et al, 2017)
Maar...
• Kortdurende studies (3 weken)
• Voor specifieke doelgroepen
• Weersomstandigheden en andere factoren sterke impact
• Dalend effect naarmate langer gespeeld
...→Lange termijn effect onbekend!
Hypes hebben wel een effect, maar is vak niet blijvend!
v
GB VERONDERSTELT DUURZAAMHEID
Doel = volgehouden verandering van levensstijl à “There are no one hit wonders for health”
NOODZAKELIJKE BASISHOUDING VOOR GB
• Brede kijk
• Teamwork
• Innoverende aanpak
• Wetenschappelijk onderbouwd
DEFINITIE WHO
Gezondheid is een toestand van compleet fysiek, mentaal en sociaal welbevinden en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of gebrek
GB VRAAGT EEN BREDE KIJK
Verantwoordelijkheid van bewegingsdeskundige
• Kijk verder dan 1-op-1
• Wees je bewust van het grotere plaatje
• Ook en zeker als je ‘t niet alleen kan oplossen!
GB IS TEAMWORK
• Neem je rol op binnen een multidisciplinair team: adviseren, activeren...
Leg connecties buiten de gezondheidszorg
• Geen focus ¹ geen impact
• Betrek je doelgroep
• Vermijd het ivoren-toren-syndroom = denken dat je alles kan en alles weet.
Gezondheidsbevordering was vroeger vooral verantwoordelijk bij de persoon zelf. Kijk ook naar de omgeving
en andere factoren.
, DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
OVERZICHT SOCIAAL-PSYCHOLOGISCHE DETERMINANTEN
1) Gedragsintentie & motivatie
2) Attitude & uitkomstverwachtingen
3) Subjectieve norm & ervaren sociale invloed
4) Eigen-effectiviteit
5) Geanticipeerde spijt & morele verplichting
6) Risico-inschatting
7) Kennis & bewustzijn
8) Persoonlijkheidskenmerken
GEDRAGSINTENTIE MOTIVATIE
• Mate waarin iemand van plan is om gedrag te • Verschillen in motivatie
stellen Kwantiteit: hoe hard is iemand gemotiveerd
• Intentie leidt niet automatisch tot blijvend gedrag Kwaliteit: aard van de motivatie
(Cf goede voornemens) à Barrières, • Niet alle (on)gezond gedrag is gemotiveerd
gewoontes... vanuit gezondheid
• Verschillende soorten intenties • Gezondheidsgericht gedrag = gesteld omwille
Om gedrag te veranderen van gezondheidsmotieven
Om gedrag vol te houden • Gezondheidsrelevant gedrag = gesteld omwille
• Vaak bepaald door andere factoren van andere motieven, maar met
gezondheidsimpact
• Vaak meerdere motieven aanwezig
ATTITUDE UITKOMSTVERWACHTINGEN
• Houding ten opzichte van het (on)gezonde • Voor- en nadelen die mensen koppelen aan
gedrag gedrag
• Redelijk stabiel • Meer impact van directe effecten dan van
uitgestelde effecten
• Geven richting aan gedrag, maar positieve
Bv alcohol: »Direct = roes, fun... vs.
attitude is niet voldoende
Uitgesteld = kater, te laat in de les...
• Belangrijke determinant voor veel
Bv starten met fysieke activiteit:
gezondheidsgedrag
»Direct = zweten, pijn, missen van
Ook indirect via gedragsintentie
‘familie’... vs. Uitgesteld = fitheid, welzijn, ...
• Vaak ook combinatie van effecten
Bv safe seks: »Direct negatief = minder
Prettig gevoel vs. Direct positief = meer
stamina
SUBJECTIEVE NORM ERVAREN SOCIALE INVLOED
• Twee onderdelen • Modelling
1) Wat denk jij dat anderen denken/verwachten? 1) Leren door observatie
2) Hoe belangrijk is het voor jou om hun mening 2) Sterkste effect bij
te volgen?
• Vaak verkeerde inschatting die dan toch gedrag • Model dat eerder gelijkend is
gaat bepalen • Dat gelijkaardige problemen heeft overwonnen
Bv studenten: hoeveel pinten drinken vs. Sociale druk = negatieve invloed op gewenste
hoeveel uren studeren gedrag
Bv sportkantines: bezoekers verwachten Sociale steun = positieve invloed op gewenst
geen gezond aanbod gedrag
1) Emotioneel
2) Praktisch
3) Informatief
4) Materieel
, DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
EIGEN-EFFECTIVITEIT
‘De verwachting die mensen hebben over hun eigen vermogen om een bepaald gedrag uit te voeren’
• Kan afhankelijk zijn van de situatie à Bv Alcohol vermijden in de les vs. alcohol vermijden op een fuif
Belangrijke predictor voor bewust gedrag!
• Opgelet met aangeleerde hulpeloosheid
• Op inspelen via attributietheorie
GEANTICIPEERDE SPIJT
Verwachting spijt/schuld te ervaren als men iets gezond niet doet/ iets ongezond wel doet
• Maar niet altijd lange termijn denken (cfr. ontwikkeling puberbrein)
• Kan ook aanleiding zijn tot cognitieve dissonantie
MORELE VERPLICHTING
Gevoel van morele verplichting om zich op bepaalde manier te gedragen
RISICO-INSCHATTING
TWEE INSCHATTINGEN TWEE GEVAREN
1) Hoe groot is de kans dat ik dit Verlaagde risico-perceptie = verlaagde motivatie
gezondheidsprobleem ontwikkel? tot verandering
Vaak een positieve bias: onderschatten
van het eigen risico Paradoxaal effect van inzetten op angstinductie
2) Hoe ernstig zijn de gevolgen als ik dit • Dubbele inschatting: Wat is de dreiging? Kan ik
gezondheidsprobleem ontwikkel? die dreiging wegnemen?
• Indien geen gepercipieerde
hanteringsmogelijkheid: angst- i.p.v.
gevaarreductie!
KENNIS
Soms relevant, vaak overschat
Kan verweven in andere determinanten
Drie soorten kennis:
1) Relatie gedrag & gezondheidsrisico
Mogelijk invloed op risico-inschatting
2) Hoe veranderen
Mogelijk invloed op eigen-effectiviteit
3) Diepgaande kennis
BEWUSTZIJN
Veel (on)gezondheidsgedrag is complex
Mensen vaak weinig bewust
• Te optimistisch over eigen gedrag à Ook afhankelijk van vergelijkingsgroep
• Geen precieze kennis over grens gezond - ongezond
Vaak besef nodig om te starten, maar op zich zelden voldoende voor gedragsverandering
PERSOONLIJKHEIDSKENMERKEN
Per definitie moeilijk te veranderen
Eerder in functie van begrijpen kenmerken van bepaalde risicogroepen om die in rekening te brengen bij het
ontwikkelen van een interventie
Bv: hoge spanningsbehoefte = uitdagende spelvorm > boek lezen
, DEEL 1: KADERING VAN HET VAK
HYPES
POKEMON GO
+1200–2000 stappen/dag (Ma et al, 2018; Xian et al, 2017)
Maar...
• Kortdurende studies (3 weken)
• Voor specifieke doelgroepen
• Weersomstandigheden en andere factoren sterke impact
• Dalend effect naarmate langer gespeeld
...→Lange termijn effect onbekend!
Hypes hebben wel een effect, maar is vak niet blijvend!
v
GB VERONDERSTELT DUURZAAMHEID
Doel = volgehouden verandering van levensstijl à “There are no one hit wonders for health”
NOODZAKELIJKE BASISHOUDING VOOR GB
• Brede kijk
• Teamwork
• Innoverende aanpak
• Wetenschappelijk onderbouwd
DEFINITIE WHO
Gezondheid is een toestand van compleet fysiek, mentaal en sociaal welbevinden en niet slechts de
afwezigheid van ziekte of gebrek
GB VRAAGT EEN BREDE KIJK
Verantwoordelijkheid van bewegingsdeskundige
• Kijk verder dan 1-op-1
• Wees je bewust van het grotere plaatje
• Ook en zeker als je ‘t niet alleen kan oplossen!
GB IS TEAMWORK
• Neem je rol op binnen een multidisciplinair team: adviseren, activeren...
Leg connecties buiten de gezondheidszorg
• Geen focus ¹ geen impact
• Betrek je doelgroep
• Vermijd het ivoren-toren-syndroom = denken dat je alles kan en alles weet.
Gezondheidsbevordering was vroeger vooral verantwoordelijk bij de persoon zelf. Kijk ook naar de omgeving
en andere factoren.
