Ziektebeleving en ziektegedrag
- De medische psychologie is de wetenschap die het denken, voelen en handelen van de
mensen in de medische situatie bestudeert toepast
- Medische psychologie: bezig met mensen die ziek zijn
- Gezondheidspsychologie: bezig met gezonde mensen en preventie
Ziektebeleving en ziektegedrag… de praktijk van straks
• Dezelfde aandoening, maar variatie in klachten
• Veel klachten, maar niets te vinden
• Wisselende therapietrouw (medicatie)
• Adviezen worden niet opgevolgd, blijvend ongezond gedrag
• Heel ziek zijn en toch geel tevreden met het leven
• Nauwelijks ziek, maar heel ontevreden
• ‘vreemde opvattingen’ over gezondheid
• ‘achterdocht’ over onze ‘westerse’ geneeswijzen
• Dr. Google zegt heel iets anders…
- We hebben voortdurend klachten maar we
gaan niet daarvoor steeds naar de dokter
- De medisch psycholoog houdt zich bezig met de
diagnostiek en probleemverheldering,
behandeling/therapie en advisering en
consultatie
- Klachten vaak behandeld met dit model
- Vb: hersentumoren ‘in de familie’
- Door deze gedachte en google bijvoorbeeld kan de
patiënt met een normale hoofdpijn al gelijk denken dat
hij of zij dood gaat
- Meestal loopt het goed af door een gesprek met een arts
- Kan ook anders lopen en de patiënt
- Patiënt kan denken dat het erger wordt
- Arts moet ook een psychologische kennis hebben en het
contact met de patiënt kunnen herstellen
- Kennis ziektegedrag en ziekteperceptie is belangrijk
voor een toekomstige arts
- Meeste klachten zijn niet direct meetbaar maar moet je
met de patiënt een gesprek aan
,- Een klacht is altijd waar
- Een klacht/symptoom is:
1. Een ervaren abnormale somatische toestand
2. Die als potentieel schadelijk wordt ervaren
3. En reden is om hulp te zoeken/of ‘afwachten’
- Een klacht is subjectief
- Eerst onder de aandacht komen
- We kunnen niet overal aandacht aan schenken
- De vraag of een bepaalde lichamelijke sensatie
aandacht krijgt is niet vanzelfsprekend
- Aandacht is selectief, er moet waarde in zitten
- Pijn voel je bijvoorbeeld en vraagt om aandacht
en handelen
- Maar wat betekent dit?
- Ziektepercepties: individuele attitudes
en overtuigingen (ziekte-schema’s) over
persoonlijke kwetsbaarheid, welke
symptomen bij welke ziekte horen en
welke ziekten het meest bedreigend zijn
- Ziektepercepties ontstaan vroeg en
kunnen ook veranderen
- Wordt ook bepaald door jou als persoon,
wij staan allemaal anders in het leven, de
ene is spanningsgevoelig en de andere niet
- Ook de media heeft hier invloed op, denk bijvoorbeeld aan COVID, alle dramatische verhalen
die te zien zijn op sociale media en het nieuws
- Opvoeding ook belangrijk: hoe is er vroeger om gegaan met ziekte
- Ziektepercepties bepalen veel ons ziektegedrag en corresponderen niet goed met onze
medische kennis
- Verwachtingen zijn belangrijk
- Placebo effect: ik zal behagen
- Ontstane/gecreëerde verwachting van afname van klachten → arts die positief/overtuigend
informatie kan overbrengen
- Nocebo effect: ik zal schaden
- Ontstane/gecreëerde verwachting van toename klachten → bijsluiter lezen, omgeving
- Individu verwerkt sensaties op zowel
cognitief als emotioneel niveau → stuurt
ziektegedrag → stuurt ziektegedrag →
uitkomst wordt geëvalueerd → stuurt
ziektegedrag
- Hierbij zijn er belangrijke percepties
,
, Ziektelast en ziektebeleving
- Ziektelast → maat voor de objectieve last van een ziekte
- Als we het hebben over ziektelast dan hebben we het over DALY’s: Disease Adjusted Life
Years → gekeken naar de mate waarmee de levensverwachting als gevolg van ziekte wordt
verkort en hoeveel jaren je leeft in verloren gezondheid
- Ervaren gezondheid: het oordeel van iemand over zijn eigen gezondheidstoestand
(subjectief)
- Ziektebeleving: de subjectieve beleving van iemand van zijn ziek-zijn → niet direct
observeerbaar, hiervoor moet je het gesprek aangaan
- Ziektegedrag: mensen met dezelfde ziekte kunnen een andere ziektegedrag vertonen, hoe
mensen tegen een ziekte aankijken (ziekteperceptie), ervaring, overtuigingen, religie,
levensfase en persoonlijkheid → wel direct observeerbaar
Ziektepercepties
- Common Sense Model (CSM): zegt dat mensen op zoek gaan naar verklaringen/subjectieve
theorie als zij klachten ervaren
- Om inzicht in ziektecognities (ziektepercepties) te krijgen is er een ziekteperceptie-
vragenlijst ontwikkeld: Illnes Perceptions Questionnaire (IPQ)
- IPQ onderscheidt 5 dimensies:
1. Aard van de klachten (identiteit)
2. Oorzaak
3. Duur/tijd (kort/chronisch)
4. Gevolgen (ernst)
5. Controle over klachten
- Ziekteperceptie: hoe mensen tegen een ziekte aankijken
- Meten belangrijk want deze ziektepercepties beïnvloeden de psychische impact en
emotionele reacties
- Deze emotionele en psychische reacties, gecombineerd met ziektepercepties, bepalen het
ziektegedrag van een patiënt
- De medische psychologie is de wetenschap die het denken, voelen en handelen van de
mensen in de medische situatie bestudeert toepast
- Medische psychologie: bezig met mensen die ziek zijn
- Gezondheidspsychologie: bezig met gezonde mensen en preventie
Ziektebeleving en ziektegedrag… de praktijk van straks
• Dezelfde aandoening, maar variatie in klachten
• Veel klachten, maar niets te vinden
• Wisselende therapietrouw (medicatie)
• Adviezen worden niet opgevolgd, blijvend ongezond gedrag
• Heel ziek zijn en toch geel tevreden met het leven
• Nauwelijks ziek, maar heel ontevreden
• ‘vreemde opvattingen’ over gezondheid
• ‘achterdocht’ over onze ‘westerse’ geneeswijzen
• Dr. Google zegt heel iets anders…
- We hebben voortdurend klachten maar we
gaan niet daarvoor steeds naar de dokter
- De medisch psycholoog houdt zich bezig met de
diagnostiek en probleemverheldering,
behandeling/therapie en advisering en
consultatie
- Klachten vaak behandeld met dit model
- Vb: hersentumoren ‘in de familie’
- Door deze gedachte en google bijvoorbeeld kan de
patiënt met een normale hoofdpijn al gelijk denken dat
hij of zij dood gaat
- Meestal loopt het goed af door een gesprek met een arts
- Kan ook anders lopen en de patiënt
- Patiënt kan denken dat het erger wordt
- Arts moet ook een psychologische kennis hebben en het
contact met de patiënt kunnen herstellen
- Kennis ziektegedrag en ziekteperceptie is belangrijk
voor een toekomstige arts
- Meeste klachten zijn niet direct meetbaar maar moet je
met de patiënt een gesprek aan
,- Een klacht is altijd waar
- Een klacht/symptoom is:
1. Een ervaren abnormale somatische toestand
2. Die als potentieel schadelijk wordt ervaren
3. En reden is om hulp te zoeken/of ‘afwachten’
- Een klacht is subjectief
- Eerst onder de aandacht komen
- We kunnen niet overal aandacht aan schenken
- De vraag of een bepaalde lichamelijke sensatie
aandacht krijgt is niet vanzelfsprekend
- Aandacht is selectief, er moet waarde in zitten
- Pijn voel je bijvoorbeeld en vraagt om aandacht
en handelen
- Maar wat betekent dit?
- Ziektepercepties: individuele attitudes
en overtuigingen (ziekte-schema’s) over
persoonlijke kwetsbaarheid, welke
symptomen bij welke ziekte horen en
welke ziekten het meest bedreigend zijn
- Ziektepercepties ontstaan vroeg en
kunnen ook veranderen
- Wordt ook bepaald door jou als persoon,
wij staan allemaal anders in het leven, de
ene is spanningsgevoelig en de andere niet
- Ook de media heeft hier invloed op, denk bijvoorbeeld aan COVID, alle dramatische verhalen
die te zien zijn op sociale media en het nieuws
- Opvoeding ook belangrijk: hoe is er vroeger om gegaan met ziekte
- Ziektepercepties bepalen veel ons ziektegedrag en corresponderen niet goed met onze
medische kennis
- Verwachtingen zijn belangrijk
- Placebo effect: ik zal behagen
- Ontstane/gecreëerde verwachting van afname van klachten → arts die positief/overtuigend
informatie kan overbrengen
- Nocebo effect: ik zal schaden
- Ontstane/gecreëerde verwachting van toename klachten → bijsluiter lezen, omgeving
- Individu verwerkt sensaties op zowel
cognitief als emotioneel niveau → stuurt
ziektegedrag → stuurt ziektegedrag →
uitkomst wordt geëvalueerd → stuurt
ziektegedrag
- Hierbij zijn er belangrijke percepties
,
, Ziektelast en ziektebeleving
- Ziektelast → maat voor de objectieve last van een ziekte
- Als we het hebben over ziektelast dan hebben we het over DALY’s: Disease Adjusted Life
Years → gekeken naar de mate waarmee de levensverwachting als gevolg van ziekte wordt
verkort en hoeveel jaren je leeft in verloren gezondheid
- Ervaren gezondheid: het oordeel van iemand over zijn eigen gezondheidstoestand
(subjectief)
- Ziektebeleving: de subjectieve beleving van iemand van zijn ziek-zijn → niet direct
observeerbaar, hiervoor moet je het gesprek aangaan
- Ziektegedrag: mensen met dezelfde ziekte kunnen een andere ziektegedrag vertonen, hoe
mensen tegen een ziekte aankijken (ziekteperceptie), ervaring, overtuigingen, religie,
levensfase en persoonlijkheid → wel direct observeerbaar
Ziektepercepties
- Common Sense Model (CSM): zegt dat mensen op zoek gaan naar verklaringen/subjectieve
theorie als zij klachten ervaren
- Om inzicht in ziektecognities (ziektepercepties) te krijgen is er een ziekteperceptie-
vragenlijst ontwikkeld: Illnes Perceptions Questionnaire (IPQ)
- IPQ onderscheidt 5 dimensies:
1. Aard van de klachten (identiteit)
2. Oorzaak
3. Duur/tijd (kort/chronisch)
4. Gevolgen (ernst)
5. Controle over klachten
- Ziekteperceptie: hoe mensen tegen een ziekte aankijken
- Meten belangrijk want deze ziektepercepties beïnvloeden de psychische impact en
emotionele reacties
- Deze emotionele en psychische reacties, gecombineerd met ziektepercepties, bepalen het
ziektegedrag van een patiënt
