samenvatting gezinssociologie- en pedagogiek

DEEL 1: Elk gezin, kostbaar kapitaal
1. Geschiedenis

o 3 gezinstijdperken
1. Pre-industrieel gezin
 Kleine onderneming
 Instrumentele en functionele relaties
 Huwelijke gebaseerd op zakelijke gronden (gearrangeerd door ouders of
derden)
2. Modern gezin
 Industrialisatie + verlichting
 Emoties en affectie
 Kind meer centraal
 Leerplicht ingevoerd + kinderarbeid afgeschaft
3. Post-modern gezin
 Gelijke rechten en plichten (beide partners kunnen ontplooien)
 Meer diverse samenstellingen
 niet elk gezin is een post-modern gezin (strijd om macht): vrouwen nog steeds meer
huishouden
o Burgerlijk kerngezin (modern gezin)
 Gezinsmodel burgerij
 vader is hoofd van het gezin
 moeder zorgt voor kinderen
 klassenverschil: burgerij <-> armen (bedreiging)
 arbeidersklassen: bedreigend voor sociale orde
 armen gezinnen aan band leggen (kinderarbeid afschaffen + schoolplicht)
 armere vrouw  werken  beschuldigt opvoedkundige taken te verwaarlozen
 vrouwen burgerij  verenigen (propageren burgerlijk ideaalbeeld)
o opkomst wetenschap
 statistisch onderzoek  onderzoek over gezinnen/kinderen
 vooruitgang medische wetenschap
 arbeidersklasse  gevaar voor sociale orde en volksgezondheid
 liberale welvaartstaat, kinderen zijn te beschermen kapitaal, bevelshuishouding, burgerlijk
kerngezin wordt norm
o onderhandelingsgezin (post-modern gezin)
 toename welvaart  morele vrijheid
 pil  geboorteregeling (emancipatie van de vrouw)
 privatisering en individualisering
 toegekende rollen  onderhandelende rollen
 levenshoge verantwoordelijkheid  inspanning en tijd
 toename echtscheidingen (rol van vader)
 moeder voor welzijn kind, vader zichtbaar
 sociale welvaartstaat, onderhandeling over rollen, kind als autonoom object,
verantwoordelijk voor keuzes, moeder verantwoordelijk tov kind en samenleving

 onderhandeling = pedagogische norm

2. sociologie

, o waarom definitie? Werkelijkheid definiëren  afbakenen waar je naar wilt kijken en waar je
niet naar wil kijken
o Definitie gezin  moeilijk (verschillende gezinsvormen)
 Samenlevingsvorm van enkele mensen
 Gezin/ familie als overkoepelende term
 Natuurlijk (biologische banden) + sociale constructie (sociale relatie/band)
o 3 invalshoeken
1. Existentiële aard: gezin = leefgemeenschap opgebouwd uit gezinsleden die op
eigen/authentieke wijze zich verhouden tot anderen en ermee samenleven
2. Structurele aard: formele grenzen, contouren en structureren van gezinnen
3. Inhoudelijke aard: wijze waarop gezin zichzelf functionele, emotionele, affectieve,
intentionele, politieke en religieuze invulling geeft
o Definitie volgens Levine
 Verder dan het biologische
 Solidariteitsrelaties tussen individuen
 Diepe persoonlijke bindingen
 Wederkerigheid
 Subjectief fenomeen
o Andere definities:
 Juridisch
 Sociologisch
 Politiek (Verenigde Naties)
o Post-structurele definitie
 Elke gezin is elke leefgemeenschap die als dusdanig wordt erkend en/of als dusdanig
wordt ervaren
 Gezinnen beschouwd als constructie
 Ruimte voor beleving/subjectiviteit
 Organisatievorm  engagement voor elkaar
1) Engagement op microniveau: individuele betekenisverlening
2) Engagement op macroniveau: gezinsbeleid  gezin als hoeksteen van de
samenleving

1. Hedendaagse gezinnen: een onderneming van jewelste

o Complexe, mobiele en flexibele contexten (snelheid, informatie- en communicatiedeling)
o Nieuwe technologieën
o Contact met buitenwereld: 24-uursbezigheid
o Positieve (contact na echtscheiding) + negatieve (vb. kinderporno) gevolgen
o Gedeelde pedagogische verantwoordelijkheid (ouders + kinderen)
o Mensen die technologie niet volgen  vervreemding, uitgesloten
o Verandering in gezinsvoering: ondernemen (gezin combineren met werk, kinderen aandacht
geven,…)




2. samenlevingsvormen

, o Verband waar mensen met elkaar samenleven en dat voor de buitenwereld herkenbaar is
 Kerngezin
 Uitgebreid gezin
 Klassiek: personen wonen onder zelfde dak
 Gemodificeerd: geografisch ver, maar frequente contacten
 1-oudergezin
 Ongehuwd samenwonenden
 LAT-relatie
 Nieuw samengesteld gezin
 Co-ouderschap (bilocatie of bird nesting)
 Holebi-gezin
 Mikado-gezin
 Gemengde gezinnen
o Verschillende relatie-/gezinsfasen
1. Jonge stel zonder kinderen: verliefd  functioneler samenwonen
2. Uitbreidende gezin: na geboorte eerste kind  rolaccumulatie en rolconflicten
3. Gezin met opgroeiende kinderen: carrière + kinderen groeien op
4. Inkrimpende gezin/ lege nest gezin: carrière bouwt af, kinderen verlaten huis
5. Restgezin: partners worden ouder en stilaan bejaard

3. Het gezin als hoeksteen

o Katholiek Vlaanderen: klassiek gezin = norm, hoeksteen
>< grote variatie in gezinssamenstelling
o European Value Study (EVS)
 Waardering voor gezin blijft
 2 manieren van interpreteren
1) Institutioneel gezin
2) Gezin van alledaagse leven
o David Cooper: einde gezin – leve gezinnen  verkaveld, maar springlevend
o Hooghe: einde gezin voorspeld
>< nog steeds hoeksteen
o Van den brink: gezin niet ten dode opgeschreven
 Individualisering is niet gelijk aan individualistisch gezin
 Verschillende factoren beïnvloeden familiale solidariteit

 verschillende samenlevingsvormen, maar gezin bestaat nog



4. de hoeksteen bedreigd

o Modale gezin kleiner
o Minder en latere leeftijd trouwen
o Meer en sneller scheiden (botsende karakter, iemand anders in het spel, verslaving, geweld,
geen toekomstplannen, financiële/seksuele problemen)
 gemengd huwelijk en homogeen huwelijk (meer kans om langer te bestaan)



3. demografie

, o Stijgende levensverwachting van mannen en vrouwen (>< corona)  vrouwen gemiddeld
ouder (meer zorgbehoevende ouderen  toenemende druk op financiën)
o Dalende geboortecijfers (minder kinderen pet vrouw + minder vrouwen met kinderen)
 1ste kind latere leeftijd
 Stijgende arbeidsparticipatie
 2-verdienersgezinnen noodzakelijk (huis kopen)
 effect op vergrijzing (groep ouders groten in vergelijking met groep jongeren)
o 4 groepen van gezinsindicatoren:
1. Huishoudens
 Huishoudens en familiekernen in plaats van gezinnen en familie 
verschillende gezinsvormen
 Steeds meer kinderen bij ongehuwd paar (vooral jonge kinderen)
 Alleenstaande moeder > alleenstaande vader
 Particulier huishouden: 1 of meerdere personen die al dan niet verwant zijn
en die gewoonlijk in dezelfde woning samenleven (gevangenis,
bejaardentehuis, klooster)
 Meeste jonge kinderen groeien niet alleen op
 Familiekern: minstens 2 personen  redelijk constant
 Aantal huishoudens steeg, aantal personen per huishoudens daalde
 Verandering in samenstelling huishoudens:
 Diversifiëring van gezinsvormen en samenlevingsvormen
 Toename van niet geregistreerde woonvormen
2. Geboortecijfer en vruchtbaarheid
 Daling van het aantal geboortes sinds 2005
 Totaal vruchtbaarheidscijfer (TVC, gemiddeld 2.1)) tussen 1960 en 2002
gedaald, na 2002 lichte stijging
 Onverenigbaarheidsthese: zorg voor kinderen veel tijd en moeite 
onverenigbaar met betaalde arbeid
3. Veroudering//vergrijzing en immigratie
 Dalend geboortecijfer + stijgende levensverwachting  vergrijzing +
Ontgroening: afname aandeel jongeren als gevolg afname geboortecijfer
 Aandeel 65-plussers stijgt, vrouwen in vruchtbare levensfase daalt (minder
geboortes)  Belgische bevolking vergrijst
 Stijging TVC  allochtonen (krijgen eerste kind vroeger)
 Emigratie gelijk, immigratie stijgt
 Uitsteleffect: vrouwen die geboorte 1 ste kind uitstelden (30+), volop bezig aan
kinderen
 Vergroening in steden: meer jonge mensen in de steden (toenemende vraag
kindervoorzieningen)
4. Leeftijd moeder bij geboorte eerste kind
 Daling aantal kinderen per man/vrouw (gezinsomvang)
 Uitstel van eerste kind (stijgend opleidingsniveau + deelname vrouwen op
arbeidsmarkt
 Sinds 2004 stijging vruchtbaarheid onder 30+ (TVC stijgt)
 Gemiddelde leeftijd van moeder stijgt

1. demografische context

o Vergrijzing en ontgroening: bevolkingspiramide keert om