Hoofdstuk 1: basisbegrippen
Wetenschappelijk verantwoord onderzoek
Onderzoek = een doelgericht proces waarbij men op een systematische manier op basis
van een onderzoeksontwerp, data verzamelt en analyseert, om op een betrouwbare en
geldige wijze onderzoeksvragen te beantwoorden die deel uitmaken van een
probleemstelling.
Soorten onderzoek
Verschillende doelen: fundamenteel en praktijkgericht onderzoek
- Fundamenteel/ theoriegericht onderzoek
- kennisvermeerdering (doel)
- theoretische relevantie
- bijdrage aan wetenschappelijke kennis
- uitgevoerd door universiteiten en onderzoeksinstellingen
Praktijkgericht/ toegepast onderzoek
- vragen uit de praktijk beantwoorden (doel)
- werkelijkheid analyseren om maatschappelijke verschijnselen te
beïnvloeden en te veranderen
- uitgevoerd door (welzijns)organisaties en overheden
- Actieonderzoek = wanneer de onderzoeker zelf mee wordt betrokken in de
uitvoering van zijn aanbeveling
Verschillende grondvormen: kwantitatief en kwalitatief onderzoek
- Kwantitatief (quantitative research)
- In de breedte onderzoeken
- Ideeën, attitudes en/ of gedragingen beschrijven (samenhang of
verband zoeken)
- Verkregen materiaal omgezet in cijfers
- Statistische analyse
- Streven naar conclusie die niet enkel gelden voor de steekproef, maar
voor heel de populatie
- Steekproef voldoende groot maken om zo te streven naar
representativiteit (veralgemeenbaarheid)
- Kwalitatief (qualitative research)
- In de diepte onderzoeken
- Beleving en betekenis van de gedragingen, gebeurtenissen,…
- Geen cijfers maar woorden verzamelen
- Inhoudsanalyse
- Steekproef klein, niet streven naar representativiteit (maar naar diversiteit)
Beide zijn gelijkwaardige vormen en kunnen complementair voorkomen. Het is dus
mogelijk dat 1 onderzoek zowel kwalitatief als kwantitatief is.
Verschillende tijdsperspectieven
Cross-sectioneel
- Mensen worden eenmalig, op een bepaald tijdstip, onderzocht
Longitudinaal
- Men wordt langer doorheen de tijd onderzocht
Trendonderzoek
- Op regelmatige tijdstippen, niet bij dezelfde groep
Panelonderzoek
1
, - Op regelmatige tijdstippen, wel bij dezelfde groep
2
,Extra: praktijkgericht onderzoek
Kenmerken
- Vertrekt vanuit beroepspraktijk
- Gericht op beter begrijpen en verbeteren van de praktijk
- Leidt tot innovatieve kennis
- Wordt uitgevoerd door professionals al dan niet i.s.m. onderzoekers
- Vraagt actieve participatie van werkveld en onderwijs
Eisen aan onderzoek
Wetenschappelijke eisen
Empirisch
- Onderwerpen die zintuigelijk waarneembaar zijn.
- Formuleren van onderzoeksvraag of hypothese (falsifieerbaar of
weerlegbaar) + deze nagaan in de realiteit
Onafhankelijk (p26)
- Onafhankelijk van de onderzoeker, onafhankelijk van de opdrachtgever en
onafhankelijk van invloeden van de onderzoeker
Betrouwbaar
- Betrouwbaarheid verwijst naar de exactheid: een onderzoek is betrouwbaar en
exact als het herhaaldelijk wordt uitgevoerd en dezelfde of gelijkaardige resultaten
bekomt.
- Deze exactheid kan in gevaar komen door een toevalsfout (= error)vb. het verkeerd
invullen van een vragenlijst,…
- Nauwkeurig te werk gaan om hogere betrouwbaarheid te bekomen: dit door het volledig
uitschrijven van een onderzoeksplan
Valide (= geldigheid)
- Meet het onderzoek wel wat het zou moeten meten of meet het eigenlijk iets
anders?
- Systematische fouten kunnen de resultaten in een bepaalde richting sturen en op
die manier voor vertekening (bias) van de resultaten zorgen.
- Als we hiermee te maken hebben, dan is het onderzoek niet valide en kunnen de
uitspraken op basis van het onderzoek ook niet als waar worden genomen
3
, Ethische eisen
Recht op informatie
- Ze moeten weten wie de opdrachtgever en onderzoeker zijn, het doel moet
aangegeven worden, wat er met de info zal gebeuren,…
Vrijwilligheid
- Participatie aan het onderzoek uit vrije wil
- Motiveren en stimuleren mag maar dwang gebruiken om aan het onderzoek mee
te nemen is niet toegestaan.
Anonimiteit en vertrouwelijkheid
- Geen namen en identiteitsgegevens
- Deelnemers niet herkenbaar weergeven in de rapportage
- Afzonderlijke gegevens van iedere respondent niet doorgeven aan derden
Praktische eisen
- Efficiënt en budgetvriendelijk
- Bruikbaar zijn
- Moet een antwoord kunnen bieden op een vraag of probleem uit de praktijk
- Het mag niet louter kennis opleveren waar men verder niets mee kan aanvangen
Onderzoeksproces: fasen in een onderzoek
Onderzoeksplan
- Probleemstelling opstellen: je schets de aanleiding en de doelstellingen, je
bakent het onderwerp en de doelgroep af en je formuleert een onderzoeksvraag.
- Onderzoeksontwerp: dit sluit aan bij je probleemstelling: je werkt uit wat je
zult onderzoeken, welke kenmerken je zult beschrijven of welke verbanden je
tussen kenmerken in kaart brengt. Je geeft ook aan bij wie je dat zult
onderzoeken, wie je onderzoekseenheden (populatie en steekproef) zijn. Je
bepaalt ook hoe je te werk zult gaan, welke methoden en instrumenten je zult
hanteren om de onderzoeksvraag te beantwoorden.
- Dataverzameling: Je gaat gegevens verzamelen aan de hand van het
dataverzamelingsinstrument bij de beoogde steekproef.
- Data-analyse: je verwerkt en bestudeert de data zodat je een antwoord op de
onderzoeksvragen kunt formuleren.
- Rapportage: in deze fase wordt de onderzoeksvraag beantwoord op basis van
de analyses. Je blikt terug op het volledige onderzoeksproces. Dit alles wordt dan
gerapporteerd aan een ruimer publiek.
TIP:
Houd een dagboek/ logboek bij. Je kan hierin alle methodologische, inhoudelijke en
praktische keuzes, ideeën, argumenten en opmerkingen bijhouden. Dit is ook belangrijk
om na de afloop van het onderzoek te kunnen motiveren waarom je een bepaalde
beslissing hebt genomen en wat de gevolgen van deze beslissing voor de gerealiseerde
onderzoeksresultaten zijn.
4
Wetenschappelijk verantwoord onderzoek
Onderzoek = een doelgericht proces waarbij men op een systematische manier op basis
van een onderzoeksontwerp, data verzamelt en analyseert, om op een betrouwbare en
geldige wijze onderzoeksvragen te beantwoorden die deel uitmaken van een
probleemstelling.
Soorten onderzoek
Verschillende doelen: fundamenteel en praktijkgericht onderzoek
- Fundamenteel/ theoriegericht onderzoek
- kennisvermeerdering (doel)
- theoretische relevantie
- bijdrage aan wetenschappelijke kennis
- uitgevoerd door universiteiten en onderzoeksinstellingen
Praktijkgericht/ toegepast onderzoek
- vragen uit de praktijk beantwoorden (doel)
- werkelijkheid analyseren om maatschappelijke verschijnselen te
beïnvloeden en te veranderen
- uitgevoerd door (welzijns)organisaties en overheden
- Actieonderzoek = wanneer de onderzoeker zelf mee wordt betrokken in de
uitvoering van zijn aanbeveling
Verschillende grondvormen: kwantitatief en kwalitatief onderzoek
- Kwantitatief (quantitative research)
- In de breedte onderzoeken
- Ideeën, attitudes en/ of gedragingen beschrijven (samenhang of
verband zoeken)
- Verkregen materiaal omgezet in cijfers
- Statistische analyse
- Streven naar conclusie die niet enkel gelden voor de steekproef, maar
voor heel de populatie
- Steekproef voldoende groot maken om zo te streven naar
representativiteit (veralgemeenbaarheid)
- Kwalitatief (qualitative research)
- In de diepte onderzoeken
- Beleving en betekenis van de gedragingen, gebeurtenissen,…
- Geen cijfers maar woorden verzamelen
- Inhoudsanalyse
- Steekproef klein, niet streven naar representativiteit (maar naar diversiteit)
Beide zijn gelijkwaardige vormen en kunnen complementair voorkomen. Het is dus
mogelijk dat 1 onderzoek zowel kwalitatief als kwantitatief is.
Verschillende tijdsperspectieven
Cross-sectioneel
- Mensen worden eenmalig, op een bepaald tijdstip, onderzocht
Longitudinaal
- Men wordt langer doorheen de tijd onderzocht
Trendonderzoek
- Op regelmatige tijdstippen, niet bij dezelfde groep
Panelonderzoek
1
, - Op regelmatige tijdstippen, wel bij dezelfde groep
2
,Extra: praktijkgericht onderzoek
Kenmerken
- Vertrekt vanuit beroepspraktijk
- Gericht op beter begrijpen en verbeteren van de praktijk
- Leidt tot innovatieve kennis
- Wordt uitgevoerd door professionals al dan niet i.s.m. onderzoekers
- Vraagt actieve participatie van werkveld en onderwijs
Eisen aan onderzoek
Wetenschappelijke eisen
Empirisch
- Onderwerpen die zintuigelijk waarneembaar zijn.
- Formuleren van onderzoeksvraag of hypothese (falsifieerbaar of
weerlegbaar) + deze nagaan in de realiteit
Onafhankelijk (p26)
- Onafhankelijk van de onderzoeker, onafhankelijk van de opdrachtgever en
onafhankelijk van invloeden van de onderzoeker
Betrouwbaar
- Betrouwbaarheid verwijst naar de exactheid: een onderzoek is betrouwbaar en
exact als het herhaaldelijk wordt uitgevoerd en dezelfde of gelijkaardige resultaten
bekomt.
- Deze exactheid kan in gevaar komen door een toevalsfout (= error)vb. het verkeerd
invullen van een vragenlijst,…
- Nauwkeurig te werk gaan om hogere betrouwbaarheid te bekomen: dit door het volledig
uitschrijven van een onderzoeksplan
Valide (= geldigheid)
- Meet het onderzoek wel wat het zou moeten meten of meet het eigenlijk iets
anders?
- Systematische fouten kunnen de resultaten in een bepaalde richting sturen en op
die manier voor vertekening (bias) van de resultaten zorgen.
- Als we hiermee te maken hebben, dan is het onderzoek niet valide en kunnen de
uitspraken op basis van het onderzoek ook niet als waar worden genomen
3
, Ethische eisen
Recht op informatie
- Ze moeten weten wie de opdrachtgever en onderzoeker zijn, het doel moet
aangegeven worden, wat er met de info zal gebeuren,…
Vrijwilligheid
- Participatie aan het onderzoek uit vrije wil
- Motiveren en stimuleren mag maar dwang gebruiken om aan het onderzoek mee
te nemen is niet toegestaan.
Anonimiteit en vertrouwelijkheid
- Geen namen en identiteitsgegevens
- Deelnemers niet herkenbaar weergeven in de rapportage
- Afzonderlijke gegevens van iedere respondent niet doorgeven aan derden
Praktische eisen
- Efficiënt en budgetvriendelijk
- Bruikbaar zijn
- Moet een antwoord kunnen bieden op een vraag of probleem uit de praktijk
- Het mag niet louter kennis opleveren waar men verder niets mee kan aanvangen
Onderzoeksproces: fasen in een onderzoek
Onderzoeksplan
- Probleemstelling opstellen: je schets de aanleiding en de doelstellingen, je
bakent het onderwerp en de doelgroep af en je formuleert een onderzoeksvraag.
- Onderzoeksontwerp: dit sluit aan bij je probleemstelling: je werkt uit wat je
zult onderzoeken, welke kenmerken je zult beschrijven of welke verbanden je
tussen kenmerken in kaart brengt. Je geeft ook aan bij wie je dat zult
onderzoeken, wie je onderzoekseenheden (populatie en steekproef) zijn. Je
bepaalt ook hoe je te werk zult gaan, welke methoden en instrumenten je zult
hanteren om de onderzoeksvraag te beantwoorden.
- Dataverzameling: Je gaat gegevens verzamelen aan de hand van het
dataverzamelingsinstrument bij de beoogde steekproef.
- Data-analyse: je verwerkt en bestudeert de data zodat je een antwoord op de
onderzoeksvragen kunt formuleren.
- Rapportage: in deze fase wordt de onderzoeksvraag beantwoord op basis van
de analyses. Je blikt terug op het volledige onderzoeksproces. Dit alles wordt dan
gerapporteerd aan een ruimer publiek.
TIP:
Houd een dagboek/ logboek bij. Je kan hierin alle methodologische, inhoudelijke en
praktische keuzes, ideeën, argumenten en opmerkingen bijhouden. Dit is ook belangrijk
om na de afloop van het onderzoek te kunnen motiveren waarom je een bepaalde
beslissing hebt genomen en wat de gevolgen van deze beslissing voor de gerealiseerde
onderzoeksresultaten zijn.
4
