Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
Tekstwetenschappen
Discourse als semiotische communicatie
1. Semiotiek en pragmatiek: indelingen
1.1 Tweeledige tekensysteem
1.1.1 De Saussure
1.1.1.1 Signifiant en signifié
− Tweeledige relatie tussen betekenaar (betekenisdrager) en betekenis
− Tekens zijn arbitrair (willekeurig)
Je hebt een klankpatroon en vanaf dat je dat uitspreekt, krijg je daar een beeld
van.
“Mondmasker” als we dat horen krijgen we een beeld ervan en gevoelens erbij,
een abstract gegeven.
1.1.1.2 Taal als tekensysteem
⎯ Langage (taalsysteem)
= geheel van alle talen en hun eigenschappen
Elk semiotisch wezen beschikt over die mogelijkheid tot communiceren via een of meerdere langues
⎯ Langue
Concrete manifestatie van de langage (Nederlands, Engels, Spaans, …)
Gedeeld door de leden van een taalgemeenschap
⎯ Parole
Unieke individuele uiting van de langue:
Énoncé/ utterance
Als iedereen ‘boom’ zegt, dan merken we dat die bij iedereen ander is (man, vrouw, dialect, …)
1
, Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
1.1.1.3 De Saussure
− Semiotische relatie is niet
• Referentieel
Een referentiele taaltheorie betekent dat taal rechtstreeks zou verwijzen naar de dingen
in de wereld. De Saussure was niet bezig met de relatie tussen de woorden ‘raam, venster
en deur’ en de werkelijkheid van echte ramen, vensters en deuren.
Men dacht vroeger dat taal een rechtstreekse kopie was van de werkelijkheid. Maar die is
volgens De Saussure arbitrair.
Parole
• Logisch
Vroeger dacht men dat taal en grammatica logisch, wiskundig systeem waren. Men dacht dat je de relatie
tussen tekens op een wiskundig niveau kon beschrijven. Bij De Saussure was dat niet het geval.
• Sociaal
− Taalsysteem (langage) biedt een abstracte representatie van taalspreker zonder variatie binnen
taal aan (parole)
Er is variatie tussen de gebruikers van een taal Langue
− Focus op langue, context en individueel taalgebruik op de
achtergrond
− De Saussure knipt de band met humane wetenschappen en is de
vader van de taalkunde.
− Meer aandacht naar synchronie dan naar diachronie
Synchronie: taal op dit moment diachronie: taal doorheen de tijd
− Het bevat een zendermodel van taal, maar hij houdt geen rekening met de
ontvanger Langue
− De Saussure analyseert dus tekens tweeledig zonder verwijzing naar:
o Objecten
o Taalgebruikers
1.1.1.4 De Saussure… de tekst als teken?
− Na De Saussure gaat men in de Poststructuralistische tekstsemiotiek ook tekst zien als signifiant
en de betekenis van die tekst als signifié.
− Men bestudeert niet enkel teksten, maar richt zich ook op andere cultuurfenomenen die ze als
tekst beschouwen.
2
,Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
2.2 Drieledige tekensysteem
1.1.2 Bühler
− Drieledige teken relatie
• Zender – object – ontvanger
• Drie functies van tekens
1. Symptoom: zegt iets over zender
2. Symbool: verwijzing naar objecten en relaties in de
referentiële wereld
3. Signaal: interpretatie of reactie bij hoorder
De prof zegt “bord”, dat zegt iets over de zender. Hij zegt dat niet voor zichzelf, maar
tegen de studenten. En hij verwijst met dat teken naar een element in de buitentalige
werkelijkheid.
+ eenrichtings-zendercommunicatie
+ sluit referentiële orde niet uit waarbij men kan verwijzen naar de buitenwereld
“De regen daarbuiten op het terras”
1.1.3 Merleau-Ponty
− Internalisme
De Saussure ’s langue en parole verwijst naar sprekende entiteiten zonder lichaam, maar
taalbetekenissen zijn wel verinwendigd in hun gedeelde denken
− Externalisme van Merleau-Ponty
Taal kan niet bestaan zonder sprekende lichamen.
Hij laat het mentalisme en abstracte van De Saussure los, concretiseert het en gaat kijken naar
wat er gebeurt tussen mensen op het moment dat ze interageren.
Een kunstwerk kan niet bestaan zonder dat een lichaam ermee in contact komt te staan.
Parole parlée
De bestaande taal
Parole parlante
De creativiteit van ons eigen taalgebruik die we elk voor onszelf inzetten.
De taal (parole parlée) wordt ons opgelegd, maar tegelijkertijd geven wij met onze lichamelijkheid
en onze lichamelijke omgang met de wereld verder gestalte aan die taal.
Langue
Parole
Parole parlée
Parole parlante
3
, Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
1.1.4 Peirce: object, representamen, interpretant
→ Amerikaans pragmatisme, Collected papers of Charles Sanders Peirce
I. Drieledige tekenrelatie:
▪ Representamen of betekenisdrager (geschreven ‘tree’)
▪ Object of dat waarvoor het teken staat (de echte boom)
▪ Interpretant of mentale teken in de geest van de ontvanger
(betekenis van de boom in de geest van de ontvanger)
− Een representamen is iets dat voor iemand in een bepaald opzicht de plaats van iets inneemt. Het
spreekt iemand aan en creëert in zijn/haar geest een equivalent teken, de interpretant van het
eerste teken. Het is het beeld dat gevormd wordt in de geest van de ontvanger. Dat teken neemt
de plaats in van iets, namelijk van zijn object.
− De taalgebruiker interpreteert de relatie tussen referentiële objecten en cognitieve
representaties.
Niet-referentiële taalstructuur conceptuele structuur referentiële communicatie
→ Link tussen Peirce, De
Saussure en Merleau-Ponty
− Oneindige semiose
= Een proces van voortdurende evolutie van semiotische betekenissen
• Een object kan meerdere interpretanten genereren. Er bestaat niet zoiets als 1 vaste signifié
van een signifiant.
• Culturen gebruiken taal om hun interpretatie van de referentiële wereld weer te geven
(schoen = zapato = shoe = …)
• Doorheen de tijd interpreteren we nieuwe interpretanten. De interpretant kan een nieuw
representamen worden dat leidt tot interpretanten. Zo krijgen we voortdurend nieuwe
interpretaties op bestaande interpretaties van tekens en daarop weer nieuwe interpretaties.
4
Tekstwetenschappen
Discourse als semiotische communicatie
1. Semiotiek en pragmatiek: indelingen
1.1 Tweeledige tekensysteem
1.1.1 De Saussure
1.1.1.1 Signifiant en signifié
− Tweeledige relatie tussen betekenaar (betekenisdrager) en betekenis
− Tekens zijn arbitrair (willekeurig)
Je hebt een klankpatroon en vanaf dat je dat uitspreekt, krijg je daar een beeld
van.
“Mondmasker” als we dat horen krijgen we een beeld ervan en gevoelens erbij,
een abstract gegeven.
1.1.1.2 Taal als tekensysteem
⎯ Langage (taalsysteem)
= geheel van alle talen en hun eigenschappen
Elk semiotisch wezen beschikt over die mogelijkheid tot communiceren via een of meerdere langues
⎯ Langue
Concrete manifestatie van de langage (Nederlands, Engels, Spaans, …)
Gedeeld door de leden van een taalgemeenschap
⎯ Parole
Unieke individuele uiting van de langue:
Énoncé/ utterance
Als iedereen ‘boom’ zegt, dan merken we dat die bij iedereen ander is (man, vrouw, dialect, …)
1
, Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
1.1.1.3 De Saussure
− Semiotische relatie is niet
• Referentieel
Een referentiele taaltheorie betekent dat taal rechtstreeks zou verwijzen naar de dingen
in de wereld. De Saussure was niet bezig met de relatie tussen de woorden ‘raam, venster
en deur’ en de werkelijkheid van echte ramen, vensters en deuren.
Men dacht vroeger dat taal een rechtstreekse kopie was van de werkelijkheid. Maar die is
volgens De Saussure arbitrair.
Parole
• Logisch
Vroeger dacht men dat taal en grammatica logisch, wiskundig systeem waren. Men dacht dat je de relatie
tussen tekens op een wiskundig niveau kon beschrijven. Bij De Saussure was dat niet het geval.
• Sociaal
− Taalsysteem (langage) biedt een abstracte representatie van taalspreker zonder variatie binnen
taal aan (parole)
Er is variatie tussen de gebruikers van een taal Langue
− Focus op langue, context en individueel taalgebruik op de
achtergrond
− De Saussure knipt de band met humane wetenschappen en is de
vader van de taalkunde.
− Meer aandacht naar synchronie dan naar diachronie
Synchronie: taal op dit moment diachronie: taal doorheen de tijd
− Het bevat een zendermodel van taal, maar hij houdt geen rekening met de
ontvanger Langue
− De Saussure analyseert dus tekens tweeledig zonder verwijzing naar:
o Objecten
o Taalgebruikers
1.1.1.4 De Saussure… de tekst als teken?
− Na De Saussure gaat men in de Poststructuralistische tekstsemiotiek ook tekst zien als signifiant
en de betekenis van die tekst als signifié.
− Men bestudeert niet enkel teksten, maar richt zich ook op andere cultuurfenomenen die ze als
tekst beschouwen.
2
,Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
2.2 Drieledige tekensysteem
1.1.2 Bühler
− Drieledige teken relatie
• Zender – object – ontvanger
• Drie functies van tekens
1. Symptoom: zegt iets over zender
2. Symbool: verwijzing naar objecten en relaties in de
referentiële wereld
3. Signaal: interpretatie of reactie bij hoorder
De prof zegt “bord”, dat zegt iets over de zender. Hij zegt dat niet voor zichzelf, maar
tegen de studenten. En hij verwijst met dat teken naar een element in de buitentalige
werkelijkheid.
+ eenrichtings-zendercommunicatie
+ sluit referentiële orde niet uit waarbij men kan verwijzen naar de buitenwereld
“De regen daarbuiten op het terras”
1.1.3 Merleau-Ponty
− Internalisme
De Saussure ’s langue en parole verwijst naar sprekende entiteiten zonder lichaam, maar
taalbetekenissen zijn wel verinwendigd in hun gedeelde denken
− Externalisme van Merleau-Ponty
Taal kan niet bestaan zonder sprekende lichamen.
Hij laat het mentalisme en abstracte van De Saussure los, concretiseert het en gaat kijken naar
wat er gebeurt tussen mensen op het moment dat ze interageren.
Een kunstwerk kan niet bestaan zonder dat een lichaam ermee in contact komt te staan.
Parole parlée
De bestaande taal
Parole parlante
De creativiteit van ons eigen taalgebruik die we elk voor onszelf inzetten.
De taal (parole parlée) wordt ons opgelegd, maar tegelijkertijd geven wij met onze lichamelijkheid
en onze lichamelijke omgang met de wereld verder gestalte aan die taal.
Langue
Parole
Parole parlée
Parole parlante
3
, Tekstwetenschappen II Janne Bruyneel
1.1.4 Peirce: object, representamen, interpretant
→ Amerikaans pragmatisme, Collected papers of Charles Sanders Peirce
I. Drieledige tekenrelatie:
▪ Representamen of betekenisdrager (geschreven ‘tree’)
▪ Object of dat waarvoor het teken staat (de echte boom)
▪ Interpretant of mentale teken in de geest van de ontvanger
(betekenis van de boom in de geest van de ontvanger)
− Een representamen is iets dat voor iemand in een bepaald opzicht de plaats van iets inneemt. Het
spreekt iemand aan en creëert in zijn/haar geest een equivalent teken, de interpretant van het
eerste teken. Het is het beeld dat gevormd wordt in de geest van de ontvanger. Dat teken neemt
de plaats in van iets, namelijk van zijn object.
− De taalgebruiker interpreteert de relatie tussen referentiële objecten en cognitieve
representaties.
Niet-referentiële taalstructuur conceptuele structuur referentiële communicatie
→ Link tussen Peirce, De
Saussure en Merleau-Ponty
− Oneindige semiose
= Een proces van voortdurende evolutie van semiotische betekenissen
• Een object kan meerdere interpretanten genereren. Er bestaat niet zoiets als 1 vaste signifié
van een signifiant.
• Culturen gebruiken taal om hun interpretatie van de referentiële wereld weer te geven
(schoen = zapato = shoe = …)
• Doorheen de tijd interpreteren we nieuwe interpretanten. De interpretant kan een nieuw
representamen worden dat leidt tot interpretanten. Zo krijgen we voortdurend nieuwe
interpretaties op bestaande interpretaties van tekens en daarop weer nieuwe interpretaties.
4
