1/62
Samenvatting:
Orthopedagogiek
2021-2022
Nisa Jannes
Orthopedagogiek 2
, 2/62
Inhoud
Hoofdstuk 1: Orthopedagogie en maatschappij ......................................................... 4
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg .................................................................. 4
2.1. De vreemde andere ................................................................................... 4
2.2. Maatschappij en beeldvorming .................................................................... 4
2.3. Mensbeelden en zorg ................................................................................. 4
3. Verleden = heden ........................................................................................... 4
3.1. De prehistorie: tijd van nomaden en jagers (…-3500 V.CHR.) ......................... 5
3.2. De oudheid: tijd van Grieken, Romeinen en Goden (3500 V.CHR.-500 N.CHR.) . 5
3.3. De middeleeuwen: tijd van monniken, ridders en gilden (500-1500) ................ 7
3.4. De nieuwe tijd: tijd van reformatie, ontdekkingsreizen en uitvindingen (1500-
1800) ............................................................................................................10
3.5. De verlichting: tijd van rationalisme, positivisme en sensualisme (1780-1850) 11
3.6. Tijd van militaire conflicten en vernietiging (1850-1945) ...............................14
3.7. Tijd van rehabilitatie, welvaart en verzorgingsstaat (1945-…) ........................17
Hoofdstuk 2: orthopedagogiek en wetenschap .........................................................20
1. Inleiding .......................................................................................................20
2. Orthopedagogiek, What’s in a name?................................................................20
2.1. Euh… Iets met de voeten? .........................................................................20
2.2. Orthopedagogics of Orthopédagogie ...........................................................20
3. Relatie tussen theorie en praktijk: it’s complicated .............................................20
3.1. Mens – en wereldbeelden ..........................................................................20
3.2. Van praktijkkennis naar praktijktheorie .......................................................20
3.3. Theoretische kennis ..................................................................................21
3.4. Van de praktijk naar de theorie en terug .....................................................21
3.5. Bronnen van wetenschappelijke kennis .......................................................22
4. Een wetenschapsdomein op eigen benen ..........................................................22
4.1. In de schoot van de wetenschappelijke pedagogiek ......................................22
4.2. De zoektocht naar het ‘ding’ van de orthopedagogiek ...................................23
4.3. Fundamenten van de orthopedagogiek ........................................................23
4.4. Van bijzondere pedagogiek naar orthopedagogiek ........................................24
4.5. Methodenstrijd binnen de orthopedagogiek ..................................................25
4.6. Theoretische niveaus binnen de orthopedagogiek .........................................26
4.7. De orthopedagogiek verruimt .....................................................................27
5. Grondleggers, wegbereiders en baanbrekers .....................................................27
6. De identiteit van de orthopedagogiek ...............................................................28
6.1. Een praktijkwetenschap ............................................................................29
6.2. Een dialooggestuurde wetenschap ..............................................................29
6.3. Een eclectische en integratieve wetenschap .................................................29
Orthopedagogiek 2
, 3/62
6.4. Een handelingswetenschap ........................................................................30
6.5. Een reflectieve wetenschap ........................................................................30
7. Orthopedagogiek in volle paradigmaverschuiving ...............................................30
7.1. Paradigma quoi?.......................................................................................30
7.2. De eerste paradigma’s ..............................................................................31
7.3. Orthopedagogiek in tijden van paradigmaverschuiving ..................................31
7.4. Impact op zorg en orthopedagogische praktijk .............................................36
Hoofdstuk 3: orthopedagogische instrumenten .........................................................37
1. Inleiding .......................................................................................................37
2. Instrumenten uit de vroegere orthopedagogiek ..................................................37
2.1. Problematische opvoedingssituatie (POS) (bijdrage Ter Horst) .......................37
2.2. Dialogische grondvormen (Ter Horst) ..........................................................38
2.3. De orthopedagogische vraagstelling (bijdrage Kok) .......................................38
2.4. Handelingsplanning (Kok) ..........................................................................40
2.5. Gedragsproblemen (bijdrage J.D. Van der Ploeg) ..........................................41
2.6. Leerproblemen (bijdrage Bladergroen & Dumont) .........................................43
2.7. Therapeutische gemeenschap – Encounter (bijdrage van Broekaert) ...............44
3. Instrumenten uit de actuele orthopedagogiek ....................................................45
3.1. Empowerment (uitgewerkt door Tine van Regenmortel) ................................45
3.2. Inclusie ...................................................................................................48
3.3. Quality of life (Schalock) ...........................................................................51
4.3. Volwaardig burgerschap en kwaliteit van bestaan (bijdrage Ad Van Gennep) ...53
3.5. Het ondersteuningsmodel ..........................................................................54
Hoofdstuk 4: beroep en werkterrein ........................................................................55
1. Inleiding .......................................................................................................55
2. Het beroep ....................................................................................................55
2.1. Het beroep in zijn context..........................................................................55
2.2. Het beroepsprofiel ....................................................................................57
2.3. Te midden een spanningsveld van tegenstellingen ........................................59
Hoofdstuk 5: zorgen voor morgen ..........................................................................61
1. ‘Think global act local’, ‘think local acht global’ .................................................61
2. Het moreel gezag van het VN-gedrag ...............................................................61
3. Bouwen aan een inclusieve samenleving ...........................................................62
Orthopedagogiek 2
, 4/62
Hoofdstuk 1: Orthopedagogie en maatschappij
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg
2.1. De vreemde andere
2.2. Maatschappij en beeldvorming
• Eigen ervaringen
• Maatschappelijke factoren
Hoe komt o Politiek
het dat wij o Sociaal
op een o Cultuur
bepaalde o Economie
manier naar o Wetenschap
mensen • Overgeleverde tijdsgebonden waarden
kijken? o Bv medelijden hebben met zwakkeren
o De benaming zegt veel over kijk op zwakkeren: onvolwaardigen,
wildemannen, achterlijken, sukkelaars, minder-validen, andersvaliden…
2.3. Mensbeelden en zorg
Mensbeeld= een bepaalde algemeen aanvaarde manier van kijken naar mensen
→ Wordt beïnvloed door maatschappelijke factoren
→ Bepaalt de invulling & organisatie van zorg
→ Bepaalt ons handelen
De 4 mensbeelden
1. Onvolwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn onvolwaardigen, bezetenen, die
niet alleen niet thuis horen in onze dagelijkse samenleving, maar ze zelfs kunnen
besmetten of bedreigen
2. Ongelukkig: kwetsbaren in de samenleving zijn sukkelaars en ongelukkigen, met
wie we medelijden moeten hebben en die ons aanzetten tot liefdadigheid en
bevoogding
3. Defect: kwetsbaren in de samenleving zijn patiënten met duidelijke defecten, die
vooral medische zorgen, revalidatie en technische hulp nodig hebben
4. Gelijkwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn mensen die gelijkwaardig met
hun medeburgers, op een rechtmatige manier kunnen deelnemen aan het
dagelijkse maatschappelijke leven, met behoud van hun identiteit. De nadruk ligt
op emancipatie en sociale inclusie
3. Verleden = heden
• Prehistorie: tijd van nomaden en jagers
• Oudheid: tijd van de Grieken, Romeinen en goden
• Middeleeuwen: tijd van monikken, ridders en gilden
• Nieuwe tijd: tijd van reformatie, ontdekkingsreizen en uitvindingen
• Verlichting: tijd van rationalisme, positivisme en sensualisme
• Tijd van militaire conflicten en vernietiging
• Tijd van rehabilitatie, welvaart en verzorgingsstaat
o Rehabilitatie= herstel naar een vroegere toestand (gruwelen van WOII
vergeten en positieve pedagogie hervatten)
Orthopedagogiek 2
Samenvatting:
Orthopedagogiek
2021-2022
Nisa Jannes
Orthopedagogiek 2
, 2/62
Inhoud
Hoofdstuk 1: Orthopedagogie en maatschappij ......................................................... 4
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg .................................................................. 4
2.1. De vreemde andere ................................................................................... 4
2.2. Maatschappij en beeldvorming .................................................................... 4
2.3. Mensbeelden en zorg ................................................................................. 4
3. Verleden = heden ........................................................................................... 4
3.1. De prehistorie: tijd van nomaden en jagers (…-3500 V.CHR.) ......................... 5
3.2. De oudheid: tijd van Grieken, Romeinen en Goden (3500 V.CHR.-500 N.CHR.) . 5
3.3. De middeleeuwen: tijd van monniken, ridders en gilden (500-1500) ................ 7
3.4. De nieuwe tijd: tijd van reformatie, ontdekkingsreizen en uitvindingen (1500-
1800) ............................................................................................................10
3.5. De verlichting: tijd van rationalisme, positivisme en sensualisme (1780-1850) 11
3.6. Tijd van militaire conflicten en vernietiging (1850-1945) ...............................14
3.7. Tijd van rehabilitatie, welvaart en verzorgingsstaat (1945-…) ........................17
Hoofdstuk 2: orthopedagogiek en wetenschap .........................................................20
1. Inleiding .......................................................................................................20
2. Orthopedagogiek, What’s in a name?................................................................20
2.1. Euh… Iets met de voeten? .........................................................................20
2.2. Orthopedagogics of Orthopédagogie ...........................................................20
3. Relatie tussen theorie en praktijk: it’s complicated .............................................20
3.1. Mens – en wereldbeelden ..........................................................................20
3.2. Van praktijkkennis naar praktijktheorie .......................................................20
3.3. Theoretische kennis ..................................................................................21
3.4. Van de praktijk naar de theorie en terug .....................................................21
3.5. Bronnen van wetenschappelijke kennis .......................................................22
4. Een wetenschapsdomein op eigen benen ..........................................................22
4.1. In de schoot van de wetenschappelijke pedagogiek ......................................22
4.2. De zoektocht naar het ‘ding’ van de orthopedagogiek ...................................23
4.3. Fundamenten van de orthopedagogiek ........................................................23
4.4. Van bijzondere pedagogiek naar orthopedagogiek ........................................24
4.5. Methodenstrijd binnen de orthopedagogiek ..................................................25
4.6. Theoretische niveaus binnen de orthopedagogiek .........................................26
4.7. De orthopedagogiek verruimt .....................................................................27
5. Grondleggers, wegbereiders en baanbrekers .....................................................27
6. De identiteit van de orthopedagogiek ...............................................................28
6.1. Een praktijkwetenschap ............................................................................29
6.2. Een dialooggestuurde wetenschap ..............................................................29
6.3. Een eclectische en integratieve wetenschap .................................................29
Orthopedagogiek 2
, 3/62
6.4. Een handelingswetenschap ........................................................................30
6.5. Een reflectieve wetenschap ........................................................................30
7. Orthopedagogiek in volle paradigmaverschuiving ...............................................30
7.1. Paradigma quoi?.......................................................................................30
7.2. De eerste paradigma’s ..............................................................................31
7.3. Orthopedagogiek in tijden van paradigmaverschuiving ..................................31
7.4. Impact op zorg en orthopedagogische praktijk .............................................36
Hoofdstuk 3: orthopedagogische instrumenten .........................................................37
1. Inleiding .......................................................................................................37
2. Instrumenten uit de vroegere orthopedagogiek ..................................................37
2.1. Problematische opvoedingssituatie (POS) (bijdrage Ter Horst) .......................37
2.2. Dialogische grondvormen (Ter Horst) ..........................................................38
2.3. De orthopedagogische vraagstelling (bijdrage Kok) .......................................38
2.4. Handelingsplanning (Kok) ..........................................................................40
2.5. Gedragsproblemen (bijdrage J.D. Van der Ploeg) ..........................................41
2.6. Leerproblemen (bijdrage Bladergroen & Dumont) .........................................43
2.7. Therapeutische gemeenschap – Encounter (bijdrage van Broekaert) ...............44
3. Instrumenten uit de actuele orthopedagogiek ....................................................45
3.1. Empowerment (uitgewerkt door Tine van Regenmortel) ................................45
3.2. Inclusie ...................................................................................................48
3.3. Quality of life (Schalock) ...........................................................................51
4.3. Volwaardig burgerschap en kwaliteit van bestaan (bijdrage Ad Van Gennep) ...53
3.5. Het ondersteuningsmodel ..........................................................................54
Hoofdstuk 4: beroep en werkterrein ........................................................................55
1. Inleiding .......................................................................................................55
2. Het beroep ....................................................................................................55
2.1. Het beroep in zijn context..........................................................................55
2.2. Het beroepsprofiel ....................................................................................57
2.3. Te midden een spanningsveld van tegenstellingen ........................................59
Hoofdstuk 5: zorgen voor morgen ..........................................................................61
1. ‘Think global act local’, ‘think local acht global’ .................................................61
2. Het moreel gezag van het VN-gedrag ...............................................................61
3. Bouwen aan een inclusieve samenleving ...........................................................62
Orthopedagogiek 2
, 4/62
Hoofdstuk 1: Orthopedagogie en maatschappij
2. Maatschappij, mensbeelden en zorg
2.1. De vreemde andere
2.2. Maatschappij en beeldvorming
• Eigen ervaringen
• Maatschappelijke factoren
Hoe komt o Politiek
het dat wij o Sociaal
op een o Cultuur
bepaalde o Economie
manier naar o Wetenschap
mensen • Overgeleverde tijdsgebonden waarden
kijken? o Bv medelijden hebben met zwakkeren
o De benaming zegt veel over kijk op zwakkeren: onvolwaardigen,
wildemannen, achterlijken, sukkelaars, minder-validen, andersvaliden…
2.3. Mensbeelden en zorg
Mensbeeld= een bepaalde algemeen aanvaarde manier van kijken naar mensen
→ Wordt beïnvloed door maatschappelijke factoren
→ Bepaalt de invulling & organisatie van zorg
→ Bepaalt ons handelen
De 4 mensbeelden
1. Onvolwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn onvolwaardigen, bezetenen, die
niet alleen niet thuis horen in onze dagelijkse samenleving, maar ze zelfs kunnen
besmetten of bedreigen
2. Ongelukkig: kwetsbaren in de samenleving zijn sukkelaars en ongelukkigen, met
wie we medelijden moeten hebben en die ons aanzetten tot liefdadigheid en
bevoogding
3. Defect: kwetsbaren in de samenleving zijn patiënten met duidelijke defecten, die
vooral medische zorgen, revalidatie en technische hulp nodig hebben
4. Gelijkwaardig: kwetsbaren in de samenleving zijn mensen die gelijkwaardig met
hun medeburgers, op een rechtmatige manier kunnen deelnemen aan het
dagelijkse maatschappelijke leven, met behoud van hun identiteit. De nadruk ligt
op emancipatie en sociale inclusie
3. Verleden = heden
• Prehistorie: tijd van nomaden en jagers
• Oudheid: tijd van de Grieken, Romeinen en goden
• Middeleeuwen: tijd van monikken, ridders en gilden
• Nieuwe tijd: tijd van reformatie, ontdekkingsreizen en uitvindingen
• Verlichting: tijd van rationalisme, positivisme en sensualisme
• Tijd van militaire conflicten en vernietiging
• Tijd van rehabilitatie, welvaart en verzorgingsstaat
o Rehabilitatie= herstel naar een vroegere toestand (gruwelen van WOII
vergeten en positieve pedagogie hervatten)
Orthopedagogiek 2
