Hoorcolleges stress & gezondheid
HC1 – 15-02-2022
Stressor: situaties, prikkels en omstandigheden die als belastend kunnen worden ervaren.
Alles wat tot stress kan leiden is een stressor. Het kan gaan om externe factoren
(natuurrampen, files, geldgebrek, geluidsoverlast, werkdruk) of interne factoren (fysieke pijn,
negatieve gedachten)
Een stressor is in wezen neutraal
Dus op eenzelfde potentiële stressor hebben mensen verschillende reacties:
stressreacties (psychisch en fysiek)
Definitie stress: Verstoorde balans tussen eisen situatie en de bronnen van een individu.
Eisen: bijv. alledaagse dingen, bus halen, kleding kiezen, iets kwijt zijn. (draaglast)
Wanneer je niet de bronnen hebt om daar mee om te gaan ervaar je stress.
Bronnen = draagkracht.
Pijl- en boogmetafoor:
Als de boog te ontspannen is, het touw te slap, dan komt de pijl nergens
Als de boog te strak gespannen is, dan knapt hij.
“de boog kan niet altijd gespannen zijn”
Wat is de rol van de amygdala? Amygdala is de alarmbel. Het centrum waar de stress
binnenkomt en die aanslaat op het moment dat ‘het gevaar’ (de stress) binnenkomt.
Worden de amygdala groter of kleiner na aanhoudende stress? Groter (en dus gevoeliger)
Wat gebeurt er met de hippocampus bij aanhoudende stress en wat is het effect daarvan?
De hippocampus wordt juist kleiner bij aanhoudende stress. Dus het geheugen wordt bijv.
minder. En nieuwe dingen leren is lastiger. De hippocampus zorgt namelijk ook om om te
gaan met de stress. Door bijv. sporten of mediteren wordt hij (weer) groter
Wat gebeurt er met de prefrontale cortex? Waar dient die voor? Prefrontale wordt kleiner bij
aanhoudende stress. Is voor plannen, beslissingen nemen, sociale relaties (dingen goed
aanvoelen/inschatten). Neemt dus af bij veel stress.
We hebben stress nodig om te functioneren/presteren/leren.
Probleem zit hem in TE veel, TE heftig, of TE lang (of TE weinig)
Of emmer overloopt wordt bepaald door een combinatie van:
o Genen
o (vroege) levensgebeurtenissen)
o Aantal stressoren die iemand op z’n bord krijgt
o Hoe iemand omgaat met stress
Dingen aanpassen in leven
Nieuwe coping mechanismen leren
Programma stresssysteem
- Fysiologisch
o Verhoging hartslag
o Verhoging bloeddruk
o Snellere ademhaling
o Aanmaak glucose
, o Op laag pitje gezet: voeding, slaap, pijn, seksueel gedrag en voortplanting (is
allemaal even niet ‘belangrijk’)
- Gedragsmatig
o Hyperalert
o Vecht/vlucht (intrinsiek verbonden met angst)
o Gedrag gekenmerkt door: snelheid, eenvoud en eenvormigheid
o Complexe gedragspatronen worden onderdrukt. Niet creatief dus
Je hebt dus 3 responsen; fight, flight & freeze. Maar je zou ook een 4e kunnen noemen:
‘Tend and befriend’. meer een vrouwelijke stress respons.
Sapolsky: “stressgerelateerde ziektes ontstaan voornamelijk omdat we heel frequent een
fysiologisch systeem activeren dat oorspronkelijk bedoeld is om op acute noodsituaties te
reageren”
2 routes in de hersenen: korte en lange route.
Korte route is sneller maar sommige (evt. belangrijke) dingen worden soms gemist, is
onnauwkeuriger. Wordt bijv. gebruikt
Amygdala is de ‘commandopost’. Functie is o.a. om gevaar te detecteren.
o Als de amygdala gevoeliger is wordt eerder de korte route genomen.
Daardoor krijg je bijv. een stressreactie terwijl het niet nodig is. (doordat er
sneller ‘gevaar’ wordt gedetecteerd).
Amygdala ‘checkt’ bij de hippocampus wat er echt aan de hand is (moet ik mij echt
ongerust maken?)
3 systemen bij stressreactie:
- Sympaticus van autonome zenuwstelsel FFF (fight, flight, freeze)
o Sympathisch is actie/gas, parasympatisch is rem. (autonome zenuwstelsel
(AZS))
o Taak: Lichaam mobiliseren voor het moment van acute bedreiging. Je wordt in
staat van paraatheid gebracht.
- HPA-as (hypothalamus, hypofyse, bijnier- as)
o Langzamere stressreactie. (zie plaatje PP)
o Cortisol zorgt ervoor dat er meer energie vrijkomt om met de stressvolle
situatie om te gaan.
- Prefrontale cortex op non-actief (korte route)
o Niet denken maar doen
o Prefrontale cortex: planning, wikken, wegen etc.
o Directe instinctieve actie krijgt de voorrang (reptielenbrein)
o Verklaart ook waarom we bij stress makkelijk terugvallen in ongezond gedrag
als teveel eten, roken, alcohol, laat naar bed… Reptielenbrein krijgt de
overhand.
Chronische stress zorgt ervoor dat de stresscyclus maar door blijft gaan en cortisol blijft
produceren. Dan kan uiteindelijk schadelijk zijn.
Te weinig stress kan net zoveel gevolgen hebben als teveel stress.
, HC2 – Het systeem uit balans
Sapolsky: “Stressgerelateerde ziektes ontstaan voornamelijk omdat we heel frequent een
fysiologisch systeem activeren dat oorspronkelijk bedoeld is om op acute noodsituaties te
reageren.”
De missie van het stresssysteem = balans
- Allostatis (Mc Ewen): Voortdurende veranderingen en toch gelijk blijven (waardoor
organen dus bijv. in balans blijven)
- Allostatic load (ondermijnende belasting): te veel of te intense stressoren (oorlog,
mishandeling, aanhoudende werkdruk, deadlines etc.)
o Gevolg: slijtage
Gevolgen aanhoudende stress = overspoeling van cortisol
Amygdala gevoeliger Alarm gaat sneller af
Hippocampus (stopknop) raakt beschadigd waardoor vicieuze cirkel ontstaat.
- Angst
- Slaapproblemen
- Piekergedrag
- Snelle onregelmatige hartslag
- Hoge bloeddruk
- Gewichtstoename
Negatieve gevolgen hippocampus beschadiging
- Geheugenproblemen
Gevolgen hevige stress in de kinderjaren
Op latere leeftijd anders functionerende hersenen dan mensen met meer veilige
jeugd / minder stress
Mogelijk moleculaire verandering DNA (dit verklaart mogelijk de individuele
gevoeligheid in kwetsbaarheid voor specifieke psychiatrische aandoeningen
Afname telomeerlengte (lengte van chromosomen) snellere veroudering door
stress
Ook: Hersenen sneller volwassen door stress in kindertijd.
Burn-out
- Eindstadium jarenlange roofbouw op het lichaam
- 14% van de werknemers meldt zich jaarlijks met burn-out klachten.
Klachten op 4 gebieden bij burn-out:
1. Lichamelijk gebied (snel moe, slecht slapen, pijnlijke spieren)
2. Cognitief gebied (concentratie- en geheugenproblemen, problemen met plannen)
3. Emotioneel gebied (prikkelbaarheid, snel huilen, derpessie- en angstklachten)
4. Gedragsgebied (ongeduld gedrag, niet meer kunnen stoppen met werken e.d.)
Oorzaken burn-out
- Complex samenspel tussen werk, privé-omgeving (bijv. opvoedingsproblemen
kinderen) en de persoonlijke kwetsbaarheden van het individu.
- Persoonlijkheidstypes die extra kwetsbaar zijn voor burn-out: perfectionisten en ja-
knikkers.
HC1 – 15-02-2022
Stressor: situaties, prikkels en omstandigheden die als belastend kunnen worden ervaren.
Alles wat tot stress kan leiden is een stressor. Het kan gaan om externe factoren
(natuurrampen, files, geldgebrek, geluidsoverlast, werkdruk) of interne factoren (fysieke pijn,
negatieve gedachten)
Een stressor is in wezen neutraal
Dus op eenzelfde potentiële stressor hebben mensen verschillende reacties:
stressreacties (psychisch en fysiek)
Definitie stress: Verstoorde balans tussen eisen situatie en de bronnen van een individu.
Eisen: bijv. alledaagse dingen, bus halen, kleding kiezen, iets kwijt zijn. (draaglast)
Wanneer je niet de bronnen hebt om daar mee om te gaan ervaar je stress.
Bronnen = draagkracht.
Pijl- en boogmetafoor:
Als de boog te ontspannen is, het touw te slap, dan komt de pijl nergens
Als de boog te strak gespannen is, dan knapt hij.
“de boog kan niet altijd gespannen zijn”
Wat is de rol van de amygdala? Amygdala is de alarmbel. Het centrum waar de stress
binnenkomt en die aanslaat op het moment dat ‘het gevaar’ (de stress) binnenkomt.
Worden de amygdala groter of kleiner na aanhoudende stress? Groter (en dus gevoeliger)
Wat gebeurt er met de hippocampus bij aanhoudende stress en wat is het effect daarvan?
De hippocampus wordt juist kleiner bij aanhoudende stress. Dus het geheugen wordt bijv.
minder. En nieuwe dingen leren is lastiger. De hippocampus zorgt namelijk ook om om te
gaan met de stress. Door bijv. sporten of mediteren wordt hij (weer) groter
Wat gebeurt er met de prefrontale cortex? Waar dient die voor? Prefrontale wordt kleiner bij
aanhoudende stress. Is voor plannen, beslissingen nemen, sociale relaties (dingen goed
aanvoelen/inschatten). Neemt dus af bij veel stress.
We hebben stress nodig om te functioneren/presteren/leren.
Probleem zit hem in TE veel, TE heftig, of TE lang (of TE weinig)
Of emmer overloopt wordt bepaald door een combinatie van:
o Genen
o (vroege) levensgebeurtenissen)
o Aantal stressoren die iemand op z’n bord krijgt
o Hoe iemand omgaat met stress
Dingen aanpassen in leven
Nieuwe coping mechanismen leren
Programma stresssysteem
- Fysiologisch
o Verhoging hartslag
o Verhoging bloeddruk
o Snellere ademhaling
o Aanmaak glucose
, o Op laag pitje gezet: voeding, slaap, pijn, seksueel gedrag en voortplanting (is
allemaal even niet ‘belangrijk’)
- Gedragsmatig
o Hyperalert
o Vecht/vlucht (intrinsiek verbonden met angst)
o Gedrag gekenmerkt door: snelheid, eenvoud en eenvormigheid
o Complexe gedragspatronen worden onderdrukt. Niet creatief dus
Je hebt dus 3 responsen; fight, flight & freeze. Maar je zou ook een 4e kunnen noemen:
‘Tend and befriend’. meer een vrouwelijke stress respons.
Sapolsky: “stressgerelateerde ziektes ontstaan voornamelijk omdat we heel frequent een
fysiologisch systeem activeren dat oorspronkelijk bedoeld is om op acute noodsituaties te
reageren”
2 routes in de hersenen: korte en lange route.
Korte route is sneller maar sommige (evt. belangrijke) dingen worden soms gemist, is
onnauwkeuriger. Wordt bijv. gebruikt
Amygdala is de ‘commandopost’. Functie is o.a. om gevaar te detecteren.
o Als de amygdala gevoeliger is wordt eerder de korte route genomen.
Daardoor krijg je bijv. een stressreactie terwijl het niet nodig is. (doordat er
sneller ‘gevaar’ wordt gedetecteerd).
Amygdala ‘checkt’ bij de hippocampus wat er echt aan de hand is (moet ik mij echt
ongerust maken?)
3 systemen bij stressreactie:
- Sympaticus van autonome zenuwstelsel FFF (fight, flight, freeze)
o Sympathisch is actie/gas, parasympatisch is rem. (autonome zenuwstelsel
(AZS))
o Taak: Lichaam mobiliseren voor het moment van acute bedreiging. Je wordt in
staat van paraatheid gebracht.
- HPA-as (hypothalamus, hypofyse, bijnier- as)
o Langzamere stressreactie. (zie plaatje PP)
o Cortisol zorgt ervoor dat er meer energie vrijkomt om met de stressvolle
situatie om te gaan.
- Prefrontale cortex op non-actief (korte route)
o Niet denken maar doen
o Prefrontale cortex: planning, wikken, wegen etc.
o Directe instinctieve actie krijgt de voorrang (reptielenbrein)
o Verklaart ook waarom we bij stress makkelijk terugvallen in ongezond gedrag
als teveel eten, roken, alcohol, laat naar bed… Reptielenbrein krijgt de
overhand.
Chronische stress zorgt ervoor dat de stresscyclus maar door blijft gaan en cortisol blijft
produceren. Dan kan uiteindelijk schadelijk zijn.
Te weinig stress kan net zoveel gevolgen hebben als teveel stress.
, HC2 – Het systeem uit balans
Sapolsky: “Stressgerelateerde ziektes ontstaan voornamelijk omdat we heel frequent een
fysiologisch systeem activeren dat oorspronkelijk bedoeld is om op acute noodsituaties te
reageren.”
De missie van het stresssysteem = balans
- Allostatis (Mc Ewen): Voortdurende veranderingen en toch gelijk blijven (waardoor
organen dus bijv. in balans blijven)
- Allostatic load (ondermijnende belasting): te veel of te intense stressoren (oorlog,
mishandeling, aanhoudende werkdruk, deadlines etc.)
o Gevolg: slijtage
Gevolgen aanhoudende stress = overspoeling van cortisol
Amygdala gevoeliger Alarm gaat sneller af
Hippocampus (stopknop) raakt beschadigd waardoor vicieuze cirkel ontstaat.
- Angst
- Slaapproblemen
- Piekergedrag
- Snelle onregelmatige hartslag
- Hoge bloeddruk
- Gewichtstoename
Negatieve gevolgen hippocampus beschadiging
- Geheugenproblemen
Gevolgen hevige stress in de kinderjaren
Op latere leeftijd anders functionerende hersenen dan mensen met meer veilige
jeugd / minder stress
Mogelijk moleculaire verandering DNA (dit verklaart mogelijk de individuele
gevoeligheid in kwetsbaarheid voor specifieke psychiatrische aandoeningen
Afname telomeerlengte (lengte van chromosomen) snellere veroudering door
stress
Ook: Hersenen sneller volwassen door stress in kindertijd.
Burn-out
- Eindstadium jarenlange roofbouw op het lichaam
- 14% van de werknemers meldt zich jaarlijks met burn-out klachten.
Klachten op 4 gebieden bij burn-out:
1. Lichamelijk gebied (snel moe, slecht slapen, pijnlijke spieren)
2. Cognitief gebied (concentratie- en geheugenproblemen, problemen met plannen)
3. Emotioneel gebied (prikkelbaarheid, snel huilen, derpessie- en angstklachten)
4. Gedragsgebied (ongeduld gedrag, niet meer kunnen stoppen met werken e.d.)
Oorzaken burn-out
- Complex samenspel tussen werk, privé-omgeving (bijv. opvoedingsproblemen
kinderen) en de persoonlijke kwetsbaarheden van het individu.
- Persoonlijkheidstypes die extra kwetsbaar zijn voor burn-out: perfectionisten en ja-
knikkers.
