Bart
Thijssen Onderzoeksmethoden
Inhoudsopgave
Chapter 1 – The nature and process of social research.....................................................6
Contextuele factoren............................................................................................................... 6
Elementen van sociaal onderzoek........................................................................................... 6
USP van academisch sociaal onderzoek..................................................................................6
Principes vs. praktijk............................................................................................................... 6
De empirische cyclus.............................................................................................................. 7
Observatie........................................................................................................................... 7
Inductie................................................................................................................................ 7
Deductie van hypothesen.................................................................................................... 8
Toetsing................................................................................................................................ 8
Evaluatie.............................................................................................................................. 8
Chapter 2 – Social research strategies..................................................................................9
Ontologische en epistemologische overwegingen..................................................................9
Theorie.................................................................................................................................... 9
Epistemologische overwegingen........................................................................................... 10
Empiricistisch uitgangspunt............................................................................................... 10
Rationalistisch uitgangspunt.............................................................................................. 10
Ontologische overwegingen.................................................................................................. 11
Waarden................................................................................................................................ 11
Praktische overwegingen...................................................................................................... 11
Feminisme............................................................................................................................. 11
Chapter 3 – Research designs............................................................................................... 12
Onderzoeksmethoden vs. onderzoeksontwerpen..................................................................12
Evaluatiecriteria in sociaal onderzoek...................................................................................12
Betrouwbaarheid................................................................................................................ 12
Geldigheid.......................................................................................................................... 12
Onderzoeksontwerpen.......................................................................................................... 12
Causaliteit............................................................................................................................. 12
Experimentele designs.......................................................................................................... 13
Het klassieke of zuiver experiment.................................................................................... 13
Quasi experimenten........................................................................................................... 19
Longitudinale designs........................................................................................................... 21
Panelstudie........................................................................................................................ 21
Bedreigingen......................................................................................................................... 22
Diversheid van case studies.................................................................................................. 23
Chapter 4 – Planning a research project and formulating research questions............24
Volg de richtlijnen................................................................................................................. 24
Denk na over je onderzoeksontwerp..................................................................................... 24
1
, Gebruik je supervisor............................................................................................................ 24
Plan je tijd............................................................................................................................. 24
Formuleer onderzoeksvragen................................................................................................ 24
Schrijf een onderzoeksvoorstel............................................................................................. 24
Overdenk problemen met toegang en steekproeven............................................................24
Hou een administratie bij...................................................................................................... 24
Chapter 5 – Reviewing the literature...................................................................................25
Literatuurstudie..................................................................................................................... 25
Deskundigheid...................................................................................................................... 25
Lezen..................................................................................................................................... 25
Systematische herziening..................................................................................................... 25
Verhalende herziening.......................................................................................................... 25
Chapter 6 – Ethics and politics in social research.............................................................26
Ethische kwesties.................................................................................................................. 26
Codes en richtlijnen van professionele organisaties..............................................................26
Gebieden van ethische kwesties........................................................................................... 26
Heimelijke observaties en beruchte studies..........................................................................26
Vage grens............................................................................................................................ 26
Verschillende standpunten.................................................................................................... 26
Rechten van deelnemers staan centraal...............................................................................27
Ethiek vs. kwaliteit................................................................................................................ 27
Internet en nieuwe media..................................................................................................... 27
Politieke dimensies................................................................................................................ 27
Chapter 7 – The nature of quantitive research..................................................................28
Kwantitatief onderzoek als stappenplan............................................................................... 28
Kenmerken van kwantitatief onderzoek................................................................................ 29
Meetproces........................................................................................................................... 29
Variabelen- en variabelenkritiek........................................................................................ 29
Meetschalen of meetniveau’s............................................................................................ 29
Rating-methoden............................................................................................................... 31
Principes van schaalconstructie: ranking versus rating.....................................................33
Schaaltypes....................................................................................................................... 34
Betrouwbaarheid en geldigheid............................................................................................ 34
Betrouwbaarheid................................................................................................................ 35
Geldigheid.......................................................................................................................... 35
Operationalisering................................................................................................................. 35
Operationaliseren van de onderzoekspopulatie en de statistische eenheden...................35
Operationaliseren van de variabelen.................................................................................36
Operationaliseren van relaties tussen kenmerken.............................................................37
Kritiek.................................................................................................................................... 38
Chapter 8 – Sampling............................................................................................................. 39
2
, Steekproeven........................................................................................................................ 39
Selecte steekproeven......................................................................................................... 39
A-selecte steekproeven...................................................................................................... 39
Technische termen................................................................................................................ 39
Non-respons....................................................................................................................... 39
Toevalssteekproeven............................................................................................................. 40
Enkelvoudige aselecte steekproef...................................................................................... 40
Gestratificeerde steekproeven........................................................................................... 41
Clustersteekproeven.......................................................................................................... 42
Niet-toevalssteekproeven..................................................................................................... 43
Quota steekproeven........................................................................................................... 43
Random dialing/walk.......................................................................................................... 43
Steekproefomvang, precisie en significantie.........................................................................44
Steekproefomvang............................................................................................................. 44
Steekproevenverdeling...................................................................................................... 45
Chapter 9 – Structured interviewing................................................................................... 47
Gestructureerd interview...................................................................................................... 47
Verwoording.......................................................................................................................... 47
Invloed van de interviewer.................................................................................................... 47
Schade aan antwoordverzamelingen.................................................................................... 47
Feminisme............................................................................................................................. 47
Chapter 10 – Self-completion questionnaires....................................................................48
Aanbevelingen...................................................................................................................... 48
Gesloten vragen vs. open vragen......................................................................................... 48
Voor- en nadelen................................................................................................................... 48
Presentatie en layout............................................................................................................ 48
Chapter 11 – Asking questions............................................................................................. 49
Open vs. gesloten vragen..................................................................................................... 49
Van open naar gesloten vragen............................................................................................ 49
Regels voor vraagstelling...................................................................................................... 49
Volgorde van vragen.......................................................................................................... 49
Specifieke regels................................................................................................................ 50
Codering................................................................................................................................ 51
Standpunt van de respondent............................................................................................... 51
Pilots en testen..................................................................................................................... 52
Chapter 12 – Structured observation.................................................................................. 53
Definitie................................................................................................................................ 53
Expliciete regels.................................................................................................................... 53
Beperkt gebruiks................................................................................................................... 53
Problemen............................................................................................................................. 53
Chapter 13 – Content analysis.............................................................................................. 54
3
, Definitie................................................................................................................................ 54
Situering................................................................................................................................ 54
Duidelijkheid......................................................................................................................... 54
Coderingsagenda en -handleiding......................................................................................... 54
Controverse........................................................................................................................... 55
Chapter 14 – Secondary analysis and official statistics....................................................56
Definitie................................................................................................................................ 56
Mogelijkheden en limieten.................................................................................................... 56
Officiële statistieken.............................................................................................................. 56
Ecologische fout.................................................................................................................... 57
Chapter 15 – Quantitative data analysis.............................................................................58
Nadenken en overwegen....................................................................................................... 58
Soorten variabelen................................................................................................................ 58
Statistische vs. inhoudelijke significantie.............................................................................. 58
Chapter 17 – The nature of qualitative research...............................................................59
Geen duidelijke definitie........................................................................................................ 59
Theorieën en concepten als uitkomsten................................................................................59
Criteria.................................................................................................................................. 59
Door de ogen van de participanten....................................................................................... 59
Feminisme............................................................................................................................. 59
Chapter 18 – Sampling in qualitative research..................................................................60
Steekproeven bij kwalitatief onderzoek................................................................................60
Doelgerichte steekproef........................................................................................................ 60
Doelgerichte vs. theoretische steekproef..............................................................................60
Chapter 21 – Focus groups.................................................................................................... 61
Definitie................................................................................................................................ 61
Vrije loop vs. specifieke vragen............................................................................................. 61
Bezorgdheid.......................................................................................................................... 61
Opname en transcriptie........................................................................................................ 61
Werving................................................................................................................................. 61
Chapter 23 – Documents as sources of data......................................................................62
Definities............................................................................................................................... 62
Kwaliteitsbeoordeling............................................................................................................ 62
Analysemethoden................................................................................................................. 62
Chapter 26 – Breaking down the quantitative/qualitative divide...................................63
Kritiek.................................................................................................................................... 63
Verschillende manieren......................................................................................................... 63
Geplande vs. ongeplande uitkomsten...................................................................................63
Gemengde methoden vs. één methode................................................................................63
Chapter 29 – Writing up social research.............................................................................64
Belang van goed schrijven.................................................................................................... 64
4
,Structuur en overzicht........................................................................................................... 64
Overtuigingskracht................................................................................................................ 64
5
,Part I – Introduction
Chapter 1 – The nature and process of social research
Contextuele factoren
Sociaal onderzoek en sociale onderzoeksmethoden zijn ingebed in een bredere contextuele
factoren.
Ze worden niet in een vacuüm beoefend.
Deze factoren zijn:
Theorie
Epistemologie
Ontologie
Waarden
Praktische overwegingen
Deze worden uitgebreid besproken in Chapter 2.
Elementen van sociaal onderzoek
De praktijk van sociaal bevat elementen die gemeenschappelijk zijn voor alle of ten minste
de meeste vormen van sociaal onderzoek. Inclusief:
Een literatuurstudie uitvoeren
Concepten en theorieën
Onderzoeksvragen
Steekproeven van gevalstudies (cases)
Gegevensverzameling
Gegevensanalyse
Uitschrijven van de onderzoeksbevindingen
Deze worden uitgebreid besproken in de overige chapters.
USP van academisch sociaal onderzoek
Aandacht voor deze stappen is wat academisch sociaal onderzoek onderscheidt van
andere vormen van sociaal onderzoek.
Principes vs. praktijk
Ondanks we kunnen proberen om algemene principes te formuleren voor het uitvoeren van
sociaal onderzoek,
moeten we erkennen dat de dingen niet altijd verlopen volgens plan.
6
,De empirische cyclus
De Groot (1961): eenmaal onderzoeksvraag duidelijk geformuleerd, verloopt empirische
cyclus over 5 fasen.
Verschil sociale wetenschappen en natuurwetenschappen:
Algemene wetten worden niet deterministisch maar probabilistisch geformuleerd.
In fundamenteel onderzoek is het doorlopen van de cyclus:
Zelden iets voor een particulier onderzoek
Eerder een collectieve aangelegenheid
Cyclus loopt over jaren en decennia
Observatie
“Naakte observatie” bestaat niet
We gebruiken categorieën, concepten, vooroordelen, interpretaties.
Anders “observeren” we chaos, ruis
Observatie kan dus misleidend zijn (“met mijn eigen ogen gezien!”).
In de sociale wereld komt dergelijk “optisch bedrog” vaak voor.
Bv. “Je kan zien dat er tegenwoordig terug meer mensen een derde kind nemen”
(aldus een vader die zijn kind dagelijks op school afzet)
Bv. “Ik heb de indruk dat er steeds meer vluchtmisdrijven zijn als ik de kranten lees”
Wetenschappelijke observatiemethoden zijn dus geen overbodige luxe (bv.
toevalssteekproeven).
Observeren is moeilijk!
Inductie
Drie gradaties van inductie:
7
, 1. Regelmatigheden in de observatie, patronen
2. Veralgemeningen theorie: “de regelmatigheden die ik heb waargenomen, gelden
ook in andere contexten”
3. Combinatie van observaties + bestaande kennis & theorie nieuwe theorie
Deductie van hypothesen
Theorie:
Zekere mate van abstractie & generalisatie
Toetsbaarheid: heeft implicaties voor empirische observaties in andere dan
oorspronkelijke context
Deductie van hypothesen:
Het afleiden van die implicaties uit de theorie
Voorspellingen doen = verwachtingen formulieren over nieuwe/andere realiteiten
Toetsing
Verwachtingen/empirische realiteit
Evaluatie
Als verwachting blijft uit te komen?
Concrete empirie ondersteunt de hypothese
Onderliggende theorie waar-schijn-lijker: corroboratie
Juistheid en veralgemeenbaarheid? verificatie via replicatie!
Als verwachting NIET uitkomt?
Als toetsing methodologisch correct is:
Hypothese en de theorie waaruit ze is afgeleid bevat fouten falsificatie (cf.
Popper)
Andere mogelijkheid: methodologisch probleem (cf. Lakatos)
Conclusie: hypothesen evalueren niet zwart-wit sowieso aanleiding tot verder onderzoek!
8
Thijssen Onderzoeksmethoden
Inhoudsopgave
Chapter 1 – The nature and process of social research.....................................................6
Contextuele factoren............................................................................................................... 6
Elementen van sociaal onderzoek........................................................................................... 6
USP van academisch sociaal onderzoek..................................................................................6
Principes vs. praktijk............................................................................................................... 6
De empirische cyclus.............................................................................................................. 7
Observatie........................................................................................................................... 7
Inductie................................................................................................................................ 7
Deductie van hypothesen.................................................................................................... 8
Toetsing................................................................................................................................ 8
Evaluatie.............................................................................................................................. 8
Chapter 2 – Social research strategies..................................................................................9
Ontologische en epistemologische overwegingen..................................................................9
Theorie.................................................................................................................................... 9
Epistemologische overwegingen........................................................................................... 10
Empiricistisch uitgangspunt............................................................................................... 10
Rationalistisch uitgangspunt.............................................................................................. 10
Ontologische overwegingen.................................................................................................. 11
Waarden................................................................................................................................ 11
Praktische overwegingen...................................................................................................... 11
Feminisme............................................................................................................................. 11
Chapter 3 – Research designs............................................................................................... 12
Onderzoeksmethoden vs. onderzoeksontwerpen..................................................................12
Evaluatiecriteria in sociaal onderzoek...................................................................................12
Betrouwbaarheid................................................................................................................ 12
Geldigheid.......................................................................................................................... 12
Onderzoeksontwerpen.......................................................................................................... 12
Causaliteit............................................................................................................................. 12
Experimentele designs.......................................................................................................... 13
Het klassieke of zuiver experiment.................................................................................... 13
Quasi experimenten........................................................................................................... 19
Longitudinale designs........................................................................................................... 21
Panelstudie........................................................................................................................ 21
Bedreigingen......................................................................................................................... 22
Diversheid van case studies.................................................................................................. 23
Chapter 4 – Planning a research project and formulating research questions............24
Volg de richtlijnen................................................................................................................. 24
Denk na over je onderzoeksontwerp..................................................................................... 24
1
, Gebruik je supervisor............................................................................................................ 24
Plan je tijd............................................................................................................................. 24
Formuleer onderzoeksvragen................................................................................................ 24
Schrijf een onderzoeksvoorstel............................................................................................. 24
Overdenk problemen met toegang en steekproeven............................................................24
Hou een administratie bij...................................................................................................... 24
Chapter 5 – Reviewing the literature...................................................................................25
Literatuurstudie..................................................................................................................... 25
Deskundigheid...................................................................................................................... 25
Lezen..................................................................................................................................... 25
Systematische herziening..................................................................................................... 25
Verhalende herziening.......................................................................................................... 25
Chapter 6 – Ethics and politics in social research.............................................................26
Ethische kwesties.................................................................................................................. 26
Codes en richtlijnen van professionele organisaties..............................................................26
Gebieden van ethische kwesties........................................................................................... 26
Heimelijke observaties en beruchte studies..........................................................................26
Vage grens............................................................................................................................ 26
Verschillende standpunten.................................................................................................... 26
Rechten van deelnemers staan centraal...............................................................................27
Ethiek vs. kwaliteit................................................................................................................ 27
Internet en nieuwe media..................................................................................................... 27
Politieke dimensies................................................................................................................ 27
Chapter 7 – The nature of quantitive research..................................................................28
Kwantitatief onderzoek als stappenplan............................................................................... 28
Kenmerken van kwantitatief onderzoek................................................................................ 29
Meetproces........................................................................................................................... 29
Variabelen- en variabelenkritiek........................................................................................ 29
Meetschalen of meetniveau’s............................................................................................ 29
Rating-methoden............................................................................................................... 31
Principes van schaalconstructie: ranking versus rating.....................................................33
Schaaltypes....................................................................................................................... 34
Betrouwbaarheid en geldigheid............................................................................................ 34
Betrouwbaarheid................................................................................................................ 35
Geldigheid.......................................................................................................................... 35
Operationalisering................................................................................................................. 35
Operationaliseren van de onderzoekspopulatie en de statistische eenheden...................35
Operationaliseren van de variabelen.................................................................................36
Operationaliseren van relaties tussen kenmerken.............................................................37
Kritiek.................................................................................................................................... 38
Chapter 8 – Sampling............................................................................................................. 39
2
, Steekproeven........................................................................................................................ 39
Selecte steekproeven......................................................................................................... 39
A-selecte steekproeven...................................................................................................... 39
Technische termen................................................................................................................ 39
Non-respons....................................................................................................................... 39
Toevalssteekproeven............................................................................................................. 40
Enkelvoudige aselecte steekproef...................................................................................... 40
Gestratificeerde steekproeven........................................................................................... 41
Clustersteekproeven.......................................................................................................... 42
Niet-toevalssteekproeven..................................................................................................... 43
Quota steekproeven........................................................................................................... 43
Random dialing/walk.......................................................................................................... 43
Steekproefomvang, precisie en significantie.........................................................................44
Steekproefomvang............................................................................................................. 44
Steekproevenverdeling...................................................................................................... 45
Chapter 9 – Structured interviewing................................................................................... 47
Gestructureerd interview...................................................................................................... 47
Verwoording.......................................................................................................................... 47
Invloed van de interviewer.................................................................................................... 47
Schade aan antwoordverzamelingen.................................................................................... 47
Feminisme............................................................................................................................. 47
Chapter 10 – Self-completion questionnaires....................................................................48
Aanbevelingen...................................................................................................................... 48
Gesloten vragen vs. open vragen......................................................................................... 48
Voor- en nadelen................................................................................................................... 48
Presentatie en layout............................................................................................................ 48
Chapter 11 – Asking questions............................................................................................. 49
Open vs. gesloten vragen..................................................................................................... 49
Van open naar gesloten vragen............................................................................................ 49
Regels voor vraagstelling...................................................................................................... 49
Volgorde van vragen.......................................................................................................... 49
Specifieke regels................................................................................................................ 50
Codering................................................................................................................................ 51
Standpunt van de respondent............................................................................................... 51
Pilots en testen..................................................................................................................... 52
Chapter 12 – Structured observation.................................................................................. 53
Definitie................................................................................................................................ 53
Expliciete regels.................................................................................................................... 53
Beperkt gebruiks................................................................................................................... 53
Problemen............................................................................................................................. 53
Chapter 13 – Content analysis.............................................................................................. 54
3
, Definitie................................................................................................................................ 54
Situering................................................................................................................................ 54
Duidelijkheid......................................................................................................................... 54
Coderingsagenda en -handleiding......................................................................................... 54
Controverse........................................................................................................................... 55
Chapter 14 – Secondary analysis and official statistics....................................................56
Definitie................................................................................................................................ 56
Mogelijkheden en limieten.................................................................................................... 56
Officiële statistieken.............................................................................................................. 56
Ecologische fout.................................................................................................................... 57
Chapter 15 – Quantitative data analysis.............................................................................58
Nadenken en overwegen....................................................................................................... 58
Soorten variabelen................................................................................................................ 58
Statistische vs. inhoudelijke significantie.............................................................................. 58
Chapter 17 – The nature of qualitative research...............................................................59
Geen duidelijke definitie........................................................................................................ 59
Theorieën en concepten als uitkomsten................................................................................59
Criteria.................................................................................................................................. 59
Door de ogen van de participanten....................................................................................... 59
Feminisme............................................................................................................................. 59
Chapter 18 – Sampling in qualitative research..................................................................60
Steekproeven bij kwalitatief onderzoek................................................................................60
Doelgerichte steekproef........................................................................................................ 60
Doelgerichte vs. theoretische steekproef..............................................................................60
Chapter 21 – Focus groups.................................................................................................... 61
Definitie................................................................................................................................ 61
Vrije loop vs. specifieke vragen............................................................................................. 61
Bezorgdheid.......................................................................................................................... 61
Opname en transcriptie........................................................................................................ 61
Werving................................................................................................................................. 61
Chapter 23 – Documents as sources of data......................................................................62
Definities............................................................................................................................... 62
Kwaliteitsbeoordeling............................................................................................................ 62
Analysemethoden................................................................................................................. 62
Chapter 26 – Breaking down the quantitative/qualitative divide...................................63
Kritiek.................................................................................................................................... 63
Verschillende manieren......................................................................................................... 63
Geplande vs. ongeplande uitkomsten...................................................................................63
Gemengde methoden vs. één methode................................................................................63
Chapter 29 – Writing up social research.............................................................................64
Belang van goed schrijven.................................................................................................... 64
4
,Structuur en overzicht........................................................................................................... 64
Overtuigingskracht................................................................................................................ 64
5
,Part I – Introduction
Chapter 1 – The nature and process of social research
Contextuele factoren
Sociaal onderzoek en sociale onderzoeksmethoden zijn ingebed in een bredere contextuele
factoren.
Ze worden niet in een vacuüm beoefend.
Deze factoren zijn:
Theorie
Epistemologie
Ontologie
Waarden
Praktische overwegingen
Deze worden uitgebreid besproken in Chapter 2.
Elementen van sociaal onderzoek
De praktijk van sociaal bevat elementen die gemeenschappelijk zijn voor alle of ten minste
de meeste vormen van sociaal onderzoek. Inclusief:
Een literatuurstudie uitvoeren
Concepten en theorieën
Onderzoeksvragen
Steekproeven van gevalstudies (cases)
Gegevensverzameling
Gegevensanalyse
Uitschrijven van de onderzoeksbevindingen
Deze worden uitgebreid besproken in de overige chapters.
USP van academisch sociaal onderzoek
Aandacht voor deze stappen is wat academisch sociaal onderzoek onderscheidt van
andere vormen van sociaal onderzoek.
Principes vs. praktijk
Ondanks we kunnen proberen om algemene principes te formuleren voor het uitvoeren van
sociaal onderzoek,
moeten we erkennen dat de dingen niet altijd verlopen volgens plan.
6
,De empirische cyclus
De Groot (1961): eenmaal onderzoeksvraag duidelijk geformuleerd, verloopt empirische
cyclus over 5 fasen.
Verschil sociale wetenschappen en natuurwetenschappen:
Algemene wetten worden niet deterministisch maar probabilistisch geformuleerd.
In fundamenteel onderzoek is het doorlopen van de cyclus:
Zelden iets voor een particulier onderzoek
Eerder een collectieve aangelegenheid
Cyclus loopt over jaren en decennia
Observatie
“Naakte observatie” bestaat niet
We gebruiken categorieën, concepten, vooroordelen, interpretaties.
Anders “observeren” we chaos, ruis
Observatie kan dus misleidend zijn (“met mijn eigen ogen gezien!”).
In de sociale wereld komt dergelijk “optisch bedrog” vaak voor.
Bv. “Je kan zien dat er tegenwoordig terug meer mensen een derde kind nemen”
(aldus een vader die zijn kind dagelijks op school afzet)
Bv. “Ik heb de indruk dat er steeds meer vluchtmisdrijven zijn als ik de kranten lees”
Wetenschappelijke observatiemethoden zijn dus geen overbodige luxe (bv.
toevalssteekproeven).
Observeren is moeilijk!
Inductie
Drie gradaties van inductie:
7
, 1. Regelmatigheden in de observatie, patronen
2. Veralgemeningen theorie: “de regelmatigheden die ik heb waargenomen, gelden
ook in andere contexten”
3. Combinatie van observaties + bestaande kennis & theorie nieuwe theorie
Deductie van hypothesen
Theorie:
Zekere mate van abstractie & generalisatie
Toetsbaarheid: heeft implicaties voor empirische observaties in andere dan
oorspronkelijke context
Deductie van hypothesen:
Het afleiden van die implicaties uit de theorie
Voorspellingen doen = verwachtingen formulieren over nieuwe/andere realiteiten
Toetsing
Verwachtingen/empirische realiteit
Evaluatie
Als verwachting blijft uit te komen?
Concrete empirie ondersteunt de hypothese
Onderliggende theorie waar-schijn-lijker: corroboratie
Juistheid en veralgemeenbaarheid? verificatie via replicatie!
Als verwachting NIET uitkomt?
Als toetsing methodologisch correct is:
Hypothese en de theorie waaruit ze is afgeleid bevat fouten falsificatie (cf.
Popper)
Andere mogelijkheid: methodologisch probleem (cf. Lakatos)
Conclusie: hypothesen evalueren niet zwart-wit sowieso aanleiding tot verder onderzoek!
8
