Ethisch en deontologisch handelen
Hoofdstuk 1 Inleiding in het ethisch denken
Moraal en ethiek
Moraal: het geheel van zeden en gewoonten, zoals die in een bepaalde tijd bij
een bepaalde groep mensen gelden. Bij moraal gaat het over waarden en
normen, opvattingen over wat waardevol is in het leven en die in een
maatschappelijke context als correct en wenselijk worden gezien.
Vb: een voorziening die met vrijwilligers werkt omdat ze veel waarde hechten
aan de zorg van andere mensen voor elkaar.
Ethiek: een systematische reflectie op morele vragen op basis van rationele
argumenten, een kritische bezinning over het juiste handelen. Ethiek is dus de
wetenschap die het menselijk gedrag bestudeert onder het perspectief van goed
en kwaad. Iets is “ethisch” als je er nog even over na moet denken. Je weet dan
nog niet of je het goed of fout vindt. Je hebt nog geen oordeel.
Vb: mag een arts alles doen wat hij kan bij een patiënt?
“Je ethisch gedragen” betekent dus dat je nadenkt over hoe je moet handelen.
“Je moreel gedragen” betekent dat je handelt volgens je eigen moraal. Handelen
volgens je eigen moraal is iets dat je eigenlijk zonder nadenken moet kunnen.
Normen: zijn handelingsvoorschriften die ons laten zien hoe je moet handelen.
We zouden normen kunnen zien als wegwijzers waardoor we in staat zijn op het
juiste moment de juiste (moreel goede) weg in te slaan. Ze treden eerder op de
voorgrond en zijn specifiek de bindende kracht in ons handelen.
- Morele normen: normen over een onderliggende waarde vb: elkaar niet
verklikken
- Fatsoensnorm: normen over goede manieren en etiquette vb: begroeting
- Juridische norm: normen die aansluiten aan wat een goede maatschappij is
en op morele regels die veel mensen delen vb: gij zult niet doden
Waarde: een begrip dat omschrijft wat mensen waardevol vinden en waar ze
naar streven; een ideaal dat we willen bereiken. Waarden zijn eerder op de
achtergrond aanwezig en zijn de motiverende kracht. Als de norm een wegwijzer
is, dan is de waarde het doel waar de wegwijzers naar verwijzen.
Vb: Eerlijkheid is een waarde die goede communicatie bevorderd. De norm die
eruit is afgeleid is dat mensen niet mogen liegen
Morele verstarring: blijven vasthouden aan bepaalde normen terwijl men de
waarde erachter verliest of deze niet meer van toepassing is. Ons leven dient
niet door normen, maar door waarden bepaald te worden. Als de normen niet
meer voldoen, en niet meer duidelijk richting de waarden wijzen, moeten de
normen vervangen worden.
Vb: trouw zijn in het huwelijk. Trouw wordt als waarde in het leven
beschouwd, in het huwelijk dient trouw als norm te functioneren. Trouw is een
norm, een middel tot zelfontplooiing in partnerschap.
Deugden: een goede eigenschap van een persoon die ertoe leidt dat hij moreel
juist handelt. Veel deugden komen overeen met waarden of kunnen hieraan
gekoppeld worden. Het verschil is dat een deugd aan een specifiek persoon
, gekoppeld is. De waarden zijn verinnerlijkt waarden zijn eerder woorden,
deugden zijn meer daden. Vb: respect, moed, zorgzaamheid…
Kenmerken: - De deugd wordt zichtbaar in concreet gedrag
- De deugd is nodig voor ‘het goede leven’
- De deugden zijn het midden van twee
ondeugden (laf – moed – overmoed)
Rangorde van waarden: In sommige situaties is er een conflict van waarden. Er is
geen vaste hiërarchie van waarden, omdat elke situatie anders is, en
verschillende mensen verschillende intenties hebben. Kiezen voor het één
betekend altijd kiezen tegen het ander. Eerlijkheid is een waarde en respect voor
het leven is dat ook. Als ik iemands leven kan redden door te liegen heb ik
moreel goed gehandeld, hoewel ik tegen de waarde eerlijkheid ben ingegaan. De
vraag is welke waarde overheerst.
Wanneer is een daad moreel of ethisch?
- Moreel: Een daad is moreel als hij te maken heeft met normen en
waarden, zoals die bij een bepaalde groep in een bepaalde tijd gelden, en
als het geweten . (het morele bewustzijn – innerlijke stem die zegt wat
goed en kwaad is) daarbij in mindere of meerdere mate wordt
ingeschakeld
- Amoreel: daad heeft niets te maken met moraliteit; veters strikken
- Immoreel: een daad die tegen de heersende moraliteit ingaat.
Hoofdstuk 2 Ethiek in de zorg
Zorg voor zichzelf
Zorg als basis voor ons bestaan
Op de juiste manier omgaan met emoties, gedachten en handelingen; iemand die
niet goed voor zichzelf kan zorgen, kan immers ook niet goed voor anderen
zorgen.
Wat is goede zorg in de hulpverlening?
Als hulpverlener dien je de groei en autonomie van de ander te bevorderen door
zorg aan te bieden die aansluit bij de vraag van de cliënt en gericht is op
krachten van de cliënt en de ontwikkeling daarvan. De cliënt zodanig
ondersteunen zodat hij de zorg voor zichzelf weer (deels) op zich kan nemen.
Zorg door anderen
Zorg als basis voor ons bestaan
We hebben elkaar nodig om mens te worden : “een leven zonder verbondenheid
met anderen is geen zinvol en menswaardig leven”. Onze verantwoordelijkheid
voor onszelf is altijd verbonden met de verantwoordelijkheid voor anderen.
Wat is goede zorg in de hulpverlening?
Hoofdstuk 1 Inleiding in het ethisch denken
Moraal en ethiek
Moraal: het geheel van zeden en gewoonten, zoals die in een bepaalde tijd bij
een bepaalde groep mensen gelden. Bij moraal gaat het over waarden en
normen, opvattingen over wat waardevol is in het leven en die in een
maatschappelijke context als correct en wenselijk worden gezien.
Vb: een voorziening die met vrijwilligers werkt omdat ze veel waarde hechten
aan de zorg van andere mensen voor elkaar.
Ethiek: een systematische reflectie op morele vragen op basis van rationele
argumenten, een kritische bezinning over het juiste handelen. Ethiek is dus de
wetenschap die het menselijk gedrag bestudeert onder het perspectief van goed
en kwaad. Iets is “ethisch” als je er nog even over na moet denken. Je weet dan
nog niet of je het goed of fout vindt. Je hebt nog geen oordeel.
Vb: mag een arts alles doen wat hij kan bij een patiënt?
“Je ethisch gedragen” betekent dus dat je nadenkt over hoe je moet handelen.
“Je moreel gedragen” betekent dat je handelt volgens je eigen moraal. Handelen
volgens je eigen moraal is iets dat je eigenlijk zonder nadenken moet kunnen.
Normen: zijn handelingsvoorschriften die ons laten zien hoe je moet handelen.
We zouden normen kunnen zien als wegwijzers waardoor we in staat zijn op het
juiste moment de juiste (moreel goede) weg in te slaan. Ze treden eerder op de
voorgrond en zijn specifiek de bindende kracht in ons handelen.
- Morele normen: normen over een onderliggende waarde vb: elkaar niet
verklikken
- Fatsoensnorm: normen over goede manieren en etiquette vb: begroeting
- Juridische norm: normen die aansluiten aan wat een goede maatschappij is
en op morele regels die veel mensen delen vb: gij zult niet doden
Waarde: een begrip dat omschrijft wat mensen waardevol vinden en waar ze
naar streven; een ideaal dat we willen bereiken. Waarden zijn eerder op de
achtergrond aanwezig en zijn de motiverende kracht. Als de norm een wegwijzer
is, dan is de waarde het doel waar de wegwijzers naar verwijzen.
Vb: Eerlijkheid is een waarde die goede communicatie bevorderd. De norm die
eruit is afgeleid is dat mensen niet mogen liegen
Morele verstarring: blijven vasthouden aan bepaalde normen terwijl men de
waarde erachter verliest of deze niet meer van toepassing is. Ons leven dient
niet door normen, maar door waarden bepaald te worden. Als de normen niet
meer voldoen, en niet meer duidelijk richting de waarden wijzen, moeten de
normen vervangen worden.
Vb: trouw zijn in het huwelijk. Trouw wordt als waarde in het leven
beschouwd, in het huwelijk dient trouw als norm te functioneren. Trouw is een
norm, een middel tot zelfontplooiing in partnerschap.
Deugden: een goede eigenschap van een persoon die ertoe leidt dat hij moreel
juist handelt. Veel deugden komen overeen met waarden of kunnen hieraan
gekoppeld worden. Het verschil is dat een deugd aan een specifiek persoon
, gekoppeld is. De waarden zijn verinnerlijkt waarden zijn eerder woorden,
deugden zijn meer daden. Vb: respect, moed, zorgzaamheid…
Kenmerken: - De deugd wordt zichtbaar in concreet gedrag
- De deugd is nodig voor ‘het goede leven’
- De deugden zijn het midden van twee
ondeugden (laf – moed – overmoed)
Rangorde van waarden: In sommige situaties is er een conflict van waarden. Er is
geen vaste hiërarchie van waarden, omdat elke situatie anders is, en
verschillende mensen verschillende intenties hebben. Kiezen voor het één
betekend altijd kiezen tegen het ander. Eerlijkheid is een waarde en respect voor
het leven is dat ook. Als ik iemands leven kan redden door te liegen heb ik
moreel goed gehandeld, hoewel ik tegen de waarde eerlijkheid ben ingegaan. De
vraag is welke waarde overheerst.
Wanneer is een daad moreel of ethisch?
- Moreel: Een daad is moreel als hij te maken heeft met normen en
waarden, zoals die bij een bepaalde groep in een bepaalde tijd gelden, en
als het geweten . (het morele bewustzijn – innerlijke stem die zegt wat
goed en kwaad is) daarbij in mindere of meerdere mate wordt
ingeschakeld
- Amoreel: daad heeft niets te maken met moraliteit; veters strikken
- Immoreel: een daad die tegen de heersende moraliteit ingaat.
Hoofdstuk 2 Ethiek in de zorg
Zorg voor zichzelf
Zorg als basis voor ons bestaan
Op de juiste manier omgaan met emoties, gedachten en handelingen; iemand die
niet goed voor zichzelf kan zorgen, kan immers ook niet goed voor anderen
zorgen.
Wat is goede zorg in de hulpverlening?
Als hulpverlener dien je de groei en autonomie van de ander te bevorderen door
zorg aan te bieden die aansluit bij de vraag van de cliënt en gericht is op
krachten van de cliënt en de ontwikkeling daarvan. De cliënt zodanig
ondersteunen zodat hij de zorg voor zichzelf weer (deels) op zich kan nemen.
Zorg door anderen
Zorg als basis voor ons bestaan
We hebben elkaar nodig om mens te worden : “een leven zonder verbondenheid
met anderen is geen zinvol en menswaardig leven”. Onze verantwoordelijkheid
voor onszelf is altijd verbonden met de verantwoordelijkheid voor anderen.
Wat is goede zorg in de hulpverlening?
