Ethiek binnen gezondheidsbevordering- ZELFSTUDIE
- Zie website Gezond Leven ‘Ethisch werken in gezondheidsbevordering’.
• Wat is ethische gezondheidsbevordering (gezondheidswinst
realiseren, solidariteit, keuzevrijheid)
➢ Wat is juist, wat is fout? Wat zou de norm voor menselijk handelen moeten zijn?
➢ Binnen het domein van gezondheidsbevordering vragen zowel de keuze voor het werken
naar een bepaalde doelgroep, de selectie van strategieën en technieken die je gebruikt als de
partners met wie je samenwerkt om een ethische afweging.
➢ Ethische afwegingen maken we vanuit een visie op wat ethische gezondheidsbevordering
inhoudt, en door de interventie af te toetsen aan een aantal concrete ethische criteria.
Gezondheidswinst
➢ Een kwaliteitsvol leven is voor iedereen een streefdoel, en gezondheid heeft hierin een
belangrijke plaats.
➢ ethische gezondheidsbevordering is gericht op duurzame lichamelijke, geestelijke en sociale
gezondheidswinst te realiseren.
➢ Gezondheidswinst wordt het best gerealiseerd door gezondheid te bevorderen, te
beschermen of te behouden via het empoweren van individuen, organisaties en
gemeenschappen (hen versterken in hun competenties die nodig zijn om hun gezondheid
positief te beïnvloeden) en het inrichten van de fysieke, sociale, economische en politieke
omgeving zodat die gezondheid en gezond gedrag ondersteunt en bevordert.
Solidariteit
➢ bestaan verschillen op vlak van gezondheid: Tussen mensen die lager op de
sociaaleconomische ladder staan en mensen met een hogere socio-economische positie.
➢ deze gezondheidsongelijkheid=onrechtvaardig.
➢ gezondheid =de resultante van een samenspel tussen individuele, sociale en
omgevingsfactoren en valt dus niet te reduceren tot enkel een individuele
verantwoordelijkheid of capaciteit.
➢ ethische gezondheidsbevordering vertrekt vanuit het solidariteitsbeginsel. Zorg dragen voor
ieders lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheid is ook een maatschappelijke en
collectieve verantwoordelijkheid.
Keuzevrijheid
➢ Respect voor keuzevrijheid = belangrijk ethisch beginsel.
→ Dit houdt ook de keuze voor een niet-gezonde levensstijl in.
→ Autonomie is echter geen absolute (voor)waarde, in die zin dat persoonlijke keuzes
de gezondheid van anderen niet zouden mogen schaden.
➢ Ethische gezondheidsbevordering is gericht om van de gezonde keuze de meest evidente en
makkelijkste keuze te maken
→ regels toe leggen die ongezonde keuzes en/of de verkoop en toegankelijkheid van
ongezonde producten ontmoedigen, bemoeilijken of verbieden.
1
,• Wat zijn de ethische criteria?
Zie Ethische code voor sector gezondheidsbevordering: te kennen en te verklaren zijn
de 3 groepen van ethische toetsingsprincipes.
➢ Als je wil nagaan of je interventie ethisch te verantwoorden is, kan je ze aftoetsen aan 12
ethische criteria.
➢ Ethiek is geen zwart-wit verhaal, en vaak een kwestie van zorgvuldig afwegen van criteria
waarop je interventie goed scoort tegenover criteria waar je interventie minder goed op
scoort.
➢ We clusteren de criteria in 3 groepen:
1. kernprincipes die het doel van ethische gezondheidsbevordering omvatten
→ GEZONDHEIDSWINST VERHOGEN: De interventie en het partnerschap leveren
maximale en duurzame gezondheidswinst (gezondheidsstatus, gedrag en/of
omgeving) op en vermijden maximaal gezondheidsschade
✓ bij voorkeur samen werken met partners die geen producten of diensten leveren
of produceren waarvan bewezen is dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid.
✓ Samenwerkingen waar wél producten leveren of produceren waarvan bekend is
dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid, worden duidelijk gemaakt:
❖ de gezondheidsorganisatie behoudt steeds zijn volle onafhankelijkheid, is
transparant en communiceert duidelijk over deze samenwerking.
→ GEZONDHEIDSONGELIJKHEID VERKLEINEN: draagt het geheel aan interventies en
partnerschappen in de mate van het mogelijke bij tot het verkleinen van
gezondheidsongelijkheid. (hoewel niet elke individuele interventie dit kan realiseren)
✓ Gezondheidsongelijkheid refereert aan de structurele en vermijdbare verschillen die
inzake gezondheid bestaan tussen groepen van mensen (en vaak, maar niet uitsluitend
samenvallen met socio-economische verschillen).
→ GEZONDHEIDSVAARDIGHEDEN EN OMGEVING VERSTERKEN: De interventie en het
partnerschap zijn zoveel mogelijk gericht op het versterken van de
gezondheidsvaardigheden van de doelgroep (i.e. het empoweren van de doelgroep)
en het structureel versterken van een gezonde omgeving
✓ dit via de verschillende soorten strategieën:
❖ educatie
❖ omgevingsgericht werken
❖ afspraken en regels
❖ zorg en begeleiding.
2
, 2. criteria van deontologisch handelen
→ TRANSPARANT: Er is transparantie naar alle betrokkenen (doelgroep, partner) over
de interventie en het partnerschap (doel, gezondheidsclaims etc.).
→ CONFORM WET-EN REGELGEVING: De interventie en het partnerschap zijn conform
de wet- en regelgeving die van toepassing is, gaande van algemene en fundamentele
wetten (vb. de universele rechten van de mens, de kinderrechten, en de wet op
gendergelijkheid) tot specifieke of technische wetten (vb. de regels inzake niet-
commerciële reclame, de Europese GDPR-wetgeving en de auteursrechten).
→ VERANTWOORDELIJK: Er is bij alle betrokkenen bereidheid publieke verantwoording
af te leggen over de interventie en het partnerschap, en er wordt verantwoordelijk
omgegaan met middelen (personeel, budgetten,…).
3. criteria van sociaal en rechtvaardig handelen
→ TOEGANKELIJKHEID: Er is maximale toegang voor alle doelgroepen tot de interventie.
→ GEMEENSCHAPSGERICHT: interventie & partnerschap zijn gemeenschapsgericht: ze
vertrekken vanuit de nood van een gemeenschap en komen niet enkel tegemoet aan een
(commercieel) doel van de partner.
→ AUTONOMIE EN ONAFHANKELIJKHEID: De autonomie van de doelgroep wordt gerespecteerd
binnen de interventie (voor zover de vrije keuze niet schadelijk is voor de gezondheid van
derden), en de onafhankelijkheid van de gezondheidsorganisatie wordt gewaarborgd binnen
het partnerschap.
✓ De partners maken vooraf duidelijke afspraken over het publicitair gebruik van de
samenwerking.
→ NIET-DISCRIMINIEREND: De interventie en het partnerschap volgen het principe van non-
discriminatie:
✓ elke vorm van discriminatie naar sekse, huidskleur, afkomst, nationaliteit of etnische
origine, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, leeftijd, geloofs- of
filosofische overtuiging, huidige of toekomstige gezondheidsstatus, handicap of
lichamelijk kenmerk wordt vermeden.
→ NIET STIGMATISEREND EN CULPABILISEREND: De interventie en het partnerschap vermijden
stigmatisering, negatieve stereotypering, ‘victim blaming’ en schuldinductie voor/van/bij
bepaalde groepen of individuen.
✓ Er wordt stil gestaan bij mogelijke onbedoelde effecten van de interventie en het
partnerschap op deze vlakken.
→ DUURZAAM: Er wordt gestreefd naar een duurzaam productie- en aankoopbeleid binnen de
interventie en het partnerschap.
Ethische code voor sector gezondheidsbevordering: https://www.gezondleven.be/files/Gezond-
Leven-ethische-code.pdf
3
, Hoofdstuk 1: Inleiding tot gezondheidsbevordering
1. Oefeningen: denk zelf eens na
Ga na wat gezondheid voor jou betekent?
Gezondheid is een geheel van het “gezond” of oké zijn van je mentale, sociale en fysische
toestand
Natuurlijk kan je als je een mentale aandoening hebt nog altijd perfect gezond zijn op fysiek
vlak of als je een soort ziekte hebt ook nog steeds perfect gezond zijn op verschillende
vlakken.
Het is ook een gevoel: voel ik me gezond of niet…?
Ben je akkoord met volgende stellingen?
o Gezondheid is de afwezigheid van ziekte
▪ Niet akkoord: je kan een ziekte hebben die er voor zorgt dat je pigmentverlies in je huid
hebt, dat je geen haargroei hebt, dat je plekken droge huid hebt over heel je lichaam,…
maar dit betekent niet dat je niet gezond kan zijn.
Je fysieke en mentale gezondheid kan tegelijkertijd nog steeds perfect zijn, ookal heb je
haarverlies of vlekken op je huid.
o Ziekte vermindert gezondheid
▪ Niet helemaal akkoord, het hangt er van af welke ziekte.
Ernstige ziekten en pathologieën kunnen je gezondheid doen afnemen.
Je immuunsysteem functioneert minder goed, je krijgt symptomen en kwaaltjes… je kan
uiteindelijk sterven wat dus je gezondheid vermindert MAAR zoals hierboven bestaan
er ook “ziektes”/aandoeningen waarbij je gezondheid voor de rest niet of bijna niet
aangetast worden.
o Je kan niet gezond zijn als je fysieke aandoeningen hebt
▪ Niet akkoord, een beperking hebben zoals niet kunnen lopen door een auto-ongeluk of
zo geboren zijn is een fysieke beperking maar deze personen kunnen nog steeds perfect
gezond zijn, ookal kunnen ze niet lopen door afwezigheid van benen of verlamming.
Groen= + factoren
op gezondheid
Rood= - factoren op
de gezondheid
4
- Zie website Gezond Leven ‘Ethisch werken in gezondheidsbevordering’.
• Wat is ethische gezondheidsbevordering (gezondheidswinst
realiseren, solidariteit, keuzevrijheid)
➢ Wat is juist, wat is fout? Wat zou de norm voor menselijk handelen moeten zijn?
➢ Binnen het domein van gezondheidsbevordering vragen zowel de keuze voor het werken
naar een bepaalde doelgroep, de selectie van strategieën en technieken die je gebruikt als de
partners met wie je samenwerkt om een ethische afweging.
➢ Ethische afwegingen maken we vanuit een visie op wat ethische gezondheidsbevordering
inhoudt, en door de interventie af te toetsen aan een aantal concrete ethische criteria.
Gezondheidswinst
➢ Een kwaliteitsvol leven is voor iedereen een streefdoel, en gezondheid heeft hierin een
belangrijke plaats.
➢ ethische gezondheidsbevordering is gericht op duurzame lichamelijke, geestelijke en sociale
gezondheidswinst te realiseren.
➢ Gezondheidswinst wordt het best gerealiseerd door gezondheid te bevorderen, te
beschermen of te behouden via het empoweren van individuen, organisaties en
gemeenschappen (hen versterken in hun competenties die nodig zijn om hun gezondheid
positief te beïnvloeden) en het inrichten van de fysieke, sociale, economische en politieke
omgeving zodat die gezondheid en gezond gedrag ondersteunt en bevordert.
Solidariteit
➢ bestaan verschillen op vlak van gezondheid: Tussen mensen die lager op de
sociaaleconomische ladder staan en mensen met een hogere socio-economische positie.
➢ deze gezondheidsongelijkheid=onrechtvaardig.
➢ gezondheid =de resultante van een samenspel tussen individuele, sociale en
omgevingsfactoren en valt dus niet te reduceren tot enkel een individuele
verantwoordelijkheid of capaciteit.
➢ ethische gezondheidsbevordering vertrekt vanuit het solidariteitsbeginsel. Zorg dragen voor
ieders lichamelijke, geestelijke en sociale gezondheid is ook een maatschappelijke en
collectieve verantwoordelijkheid.
Keuzevrijheid
➢ Respect voor keuzevrijheid = belangrijk ethisch beginsel.
→ Dit houdt ook de keuze voor een niet-gezonde levensstijl in.
→ Autonomie is echter geen absolute (voor)waarde, in die zin dat persoonlijke keuzes
de gezondheid van anderen niet zouden mogen schaden.
➢ Ethische gezondheidsbevordering is gericht om van de gezonde keuze de meest evidente en
makkelijkste keuze te maken
→ regels toe leggen die ongezonde keuzes en/of de verkoop en toegankelijkheid van
ongezonde producten ontmoedigen, bemoeilijken of verbieden.
1
,• Wat zijn de ethische criteria?
Zie Ethische code voor sector gezondheidsbevordering: te kennen en te verklaren zijn
de 3 groepen van ethische toetsingsprincipes.
➢ Als je wil nagaan of je interventie ethisch te verantwoorden is, kan je ze aftoetsen aan 12
ethische criteria.
➢ Ethiek is geen zwart-wit verhaal, en vaak een kwestie van zorgvuldig afwegen van criteria
waarop je interventie goed scoort tegenover criteria waar je interventie minder goed op
scoort.
➢ We clusteren de criteria in 3 groepen:
1. kernprincipes die het doel van ethische gezondheidsbevordering omvatten
→ GEZONDHEIDSWINST VERHOGEN: De interventie en het partnerschap leveren
maximale en duurzame gezondheidswinst (gezondheidsstatus, gedrag en/of
omgeving) op en vermijden maximaal gezondheidsschade
✓ bij voorkeur samen werken met partners die geen producten of diensten leveren
of produceren waarvan bewezen is dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid.
✓ Samenwerkingen waar wél producten leveren of produceren waarvan bekend is
dat ze schadelijk zijn voor de gezondheid, worden duidelijk gemaakt:
❖ de gezondheidsorganisatie behoudt steeds zijn volle onafhankelijkheid, is
transparant en communiceert duidelijk over deze samenwerking.
→ GEZONDHEIDSONGELIJKHEID VERKLEINEN: draagt het geheel aan interventies en
partnerschappen in de mate van het mogelijke bij tot het verkleinen van
gezondheidsongelijkheid. (hoewel niet elke individuele interventie dit kan realiseren)
✓ Gezondheidsongelijkheid refereert aan de structurele en vermijdbare verschillen die
inzake gezondheid bestaan tussen groepen van mensen (en vaak, maar niet uitsluitend
samenvallen met socio-economische verschillen).
→ GEZONDHEIDSVAARDIGHEDEN EN OMGEVING VERSTERKEN: De interventie en het
partnerschap zijn zoveel mogelijk gericht op het versterken van de
gezondheidsvaardigheden van de doelgroep (i.e. het empoweren van de doelgroep)
en het structureel versterken van een gezonde omgeving
✓ dit via de verschillende soorten strategieën:
❖ educatie
❖ omgevingsgericht werken
❖ afspraken en regels
❖ zorg en begeleiding.
2
, 2. criteria van deontologisch handelen
→ TRANSPARANT: Er is transparantie naar alle betrokkenen (doelgroep, partner) over
de interventie en het partnerschap (doel, gezondheidsclaims etc.).
→ CONFORM WET-EN REGELGEVING: De interventie en het partnerschap zijn conform
de wet- en regelgeving die van toepassing is, gaande van algemene en fundamentele
wetten (vb. de universele rechten van de mens, de kinderrechten, en de wet op
gendergelijkheid) tot specifieke of technische wetten (vb. de regels inzake niet-
commerciële reclame, de Europese GDPR-wetgeving en de auteursrechten).
→ VERANTWOORDELIJK: Er is bij alle betrokkenen bereidheid publieke verantwoording
af te leggen over de interventie en het partnerschap, en er wordt verantwoordelijk
omgegaan met middelen (personeel, budgetten,…).
3. criteria van sociaal en rechtvaardig handelen
→ TOEGANKELIJKHEID: Er is maximale toegang voor alle doelgroepen tot de interventie.
→ GEMEENSCHAPSGERICHT: interventie & partnerschap zijn gemeenschapsgericht: ze
vertrekken vanuit de nood van een gemeenschap en komen niet enkel tegemoet aan een
(commercieel) doel van de partner.
→ AUTONOMIE EN ONAFHANKELIJKHEID: De autonomie van de doelgroep wordt gerespecteerd
binnen de interventie (voor zover de vrije keuze niet schadelijk is voor de gezondheid van
derden), en de onafhankelijkheid van de gezondheidsorganisatie wordt gewaarborgd binnen
het partnerschap.
✓ De partners maken vooraf duidelijke afspraken over het publicitair gebruik van de
samenwerking.
→ NIET-DISCRIMINIEREND: De interventie en het partnerschap volgen het principe van non-
discriminatie:
✓ elke vorm van discriminatie naar sekse, huidskleur, afkomst, nationaliteit of etnische
origine, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, leeftijd, geloofs- of
filosofische overtuiging, huidige of toekomstige gezondheidsstatus, handicap of
lichamelijk kenmerk wordt vermeden.
→ NIET STIGMATISEREND EN CULPABILISEREND: De interventie en het partnerschap vermijden
stigmatisering, negatieve stereotypering, ‘victim blaming’ en schuldinductie voor/van/bij
bepaalde groepen of individuen.
✓ Er wordt stil gestaan bij mogelijke onbedoelde effecten van de interventie en het
partnerschap op deze vlakken.
→ DUURZAAM: Er wordt gestreefd naar een duurzaam productie- en aankoopbeleid binnen de
interventie en het partnerschap.
Ethische code voor sector gezondheidsbevordering: https://www.gezondleven.be/files/Gezond-
Leven-ethische-code.pdf
3
, Hoofdstuk 1: Inleiding tot gezondheidsbevordering
1. Oefeningen: denk zelf eens na
Ga na wat gezondheid voor jou betekent?
Gezondheid is een geheel van het “gezond” of oké zijn van je mentale, sociale en fysische
toestand
Natuurlijk kan je als je een mentale aandoening hebt nog altijd perfect gezond zijn op fysiek
vlak of als je een soort ziekte hebt ook nog steeds perfect gezond zijn op verschillende
vlakken.
Het is ook een gevoel: voel ik me gezond of niet…?
Ben je akkoord met volgende stellingen?
o Gezondheid is de afwezigheid van ziekte
▪ Niet akkoord: je kan een ziekte hebben die er voor zorgt dat je pigmentverlies in je huid
hebt, dat je geen haargroei hebt, dat je plekken droge huid hebt over heel je lichaam,…
maar dit betekent niet dat je niet gezond kan zijn.
Je fysieke en mentale gezondheid kan tegelijkertijd nog steeds perfect zijn, ookal heb je
haarverlies of vlekken op je huid.
o Ziekte vermindert gezondheid
▪ Niet helemaal akkoord, het hangt er van af welke ziekte.
Ernstige ziekten en pathologieën kunnen je gezondheid doen afnemen.
Je immuunsysteem functioneert minder goed, je krijgt symptomen en kwaaltjes… je kan
uiteindelijk sterven wat dus je gezondheid vermindert MAAR zoals hierboven bestaan
er ook “ziektes”/aandoeningen waarbij je gezondheid voor de rest niet of bijna niet
aangetast worden.
o Je kan niet gezond zijn als je fysieke aandoeningen hebt
▪ Niet akkoord, een beperking hebben zoals niet kunnen lopen door een auto-ongeluk of
zo geboren zijn is een fysieke beperking maar deze personen kunnen nog steeds perfect
gezond zijn, ookal kunnen ze niet lopen door afwezigheid van benen of verlamming.
Groen= + factoren
op gezondheid
Rood= - factoren op
de gezondheid
4
