DEEL 1: DIFFERENTIEËREN OP MAAT VAN HET KIND
1) HET LEERSTOFKLASSENSYSTEEM & ANDERE KADERS
1.1) HET LEERSTOFJAARKLASSENSYSTEEM
Leerstofjaarklassensysteem = leerlingen van dezelfde leeftijd moeten allemaal op het zelfde tijdstip binnen
dezelfde tijd en op dezelfde manier succesvol presteren.
Voordelen:
o Eenvoudige structuur
Het is duidelijk en helder ook voor buitenstaanders.
Er is geen sociale discriminatie door bv. achtergrond waardoor er gelijkheid van onderwijskansen is.
o Sociale vaardigheden in een beschermende omgeving
De leerlingen leren elkaar kennen omdat ze sociaal vaardiger worden door samen te leven en werken.
o Goede basis om te individualiseren
Verschillende initiatieven zijn makkelijker in te voegen om het onderwijs te individualiseren.
Nadelen:
o Er is een prestatiedruk op zowel de leerlingen als leerkrachten
LEERLINGEN LEERKRACHTEN
De leerlingen moeten in een bepaalde tijd
De leerkrachten moeten de leerstof tegen dat tijdstip
bewijzen dat ze de leerstof beheersen.
gezien hebben.
Iedereen krijgt dezelfde tijd en middelen.
GEVOLGEN GEVOLGEN
De relatie leerkracht-leerlingen wordt beïnvloedt
Achterblijvers, zittenblijvers, drop-outs… door weinig of geen samenwerkingsgevoel of erg
sturende leiding…
o Het groepeerd de leerlingen per leeftijd
Het onderwijs bestaat uit homogene jaarklassen.
Maar er is nood aan het meer inspelen op de verschillen.
Er wordt geen rekening gehouden met de inter/intra-individuele verschillen tussen de leerlingen.
1.2) INDIVIDUALISEREN DOOR DIFFERENTIATIE
Kinderen verschillen van elkaar en dus zal hun leertraject ook verschillen.
Individualiseren = onderwijs waar de individuele verscheidenheid van de leerlingen wordt erkent en tot
uitgangspunt neemt in de organisatie van het onderwijs.
De verschillen situeren zich op verscheidene gebieden:
o Leeftijd
o Geslacht
o Cognitieve begaafdheid
o Ontwikkelingsniveau
o Interesse
o Werktempo
o Sociale vaardigheden
o Emotionele beleving
o Motivatie
,Alle factoren worden beinvloedt door de verschillende relaties waarin de leerling leeft:
o Leerkracht-leerling
o Leerling-leerling
o School-thuis
INDIVIDUALISEREN DOEN WE DOOR TE DIFFERENTIËREN
Individualiseren = onderwijs waar de individuele verscheidenheid van de leerlingen wordt erkent en tot
= PRINCIPE uitgangspunt neemt in de organisatie van het onderwijs.
Differentiëren = het gericht nemen van maatregelen waarbij de leerkracht rekening houdt met de
= ACTIE verschillen tussen leerlingen
Bij gedifferentieerd onderwijs wordt ingespeeld op alle verschillen, niet alleen de cognitieve verschillen.
De spilfiguur van zorg bieden = de klasleerkracht, maar de zorgjuf helpt.
ZORG
Geef elk kind de gepaste zorg en niet enkel het Zorg moet zowel op cognitief, sociaal-emotioneel en
gemiddelde. motorisch vlak worden gegeven.
Voorwaarden om goed te differentiëren:
1) Kennis van de leerlingen
Observeren en in kaart brengen van je klas/leerlingen.
2) Klasmanagement:
TIJD RUIMTE (klasopstelling) STRUCTUUR EN DUIDELIJKHEID
Kinderen hebben voldoende tijd om Plaats aangeven waar materiaal ligt Geef duidelijke instructies
hun opdracht te maken Aangeven waar de kinderen Stel ik duidelijke regels op
De tempoverschillen opvangen mogen/moeten ze werken Geef duidelijk leiderschap
De kinderen hun werk leren plannen Aangeven hoe ik mini-klassikaal werk Geef didactische duidelijkheid
3) Kennis van de leerlijnen:
Leerplannen om te begrijpen wat de leerlingen moeten kunnen om dit onderwerp met succes te volbrengen.
DECLARATIEVE DOELEN PROCEDURELE DOELEN METACOGNITIEVE DOELEN
Wat? Hoe? Wat kan of weet ik?
De leerlingen moeten de hoofd- en bijzaken kunnen onderscheiden.
4) Kennis van de differentiatie vormen
zie hoofdstuk 4
, 2) KADERS OM MEE AAN DE SLAG TE GAAN
MACRO-MESO-MICRO NIVEAU
MACRO MESO MICRO
Op niveau van schoolwezen, Op niveau van organisatie van de Op niveau van organisatie binnen een
schooltypes en schoolstelsel school en de schoolgemeenschap bepaalde klas of klasgroep
MACRO-NIVEAU:
Institutionele differentiatie = verschillen binnen een instituut (Katholiek onderwijs, Stedelijk onderwijs…)
Het geeft de grenzen en mogelijkheden van differentiatievormen aan.
Het kan gevolgen hebben voor de organisatie van het onderwijs.
Interscolaire differentiatie = indeling gewoon en buitengewoon onderwijs
Tracking = verschillende leertrajecten worden onderscheiden van elkaar
Bv. kiezen tussen verschillende richting
Door vernieuwing kwam er continuïteit:
er wordt gestreefd naar een vloeiende overgang tussen kleuter, lager en secundair
bv: vernieuwing in eenheidstype: in het secundair ging men over van een categoraal stelsel naar een comprehensief.
o Categoraal stelsel
= leerlingen moeten op het einde van het lager onderwijs een keuze maken voor een bepaald schooltype/richting
o Comprehensief stelsel
= leerlingen starten in het secundair onderwijs met één of meer gemeenschappelijke aanvangsjaren.
Iedereen begint gelijk!
De leerling zal zich eerst oriënteren en onderzoeken waar zijn aanleg ligt en hierna zal hij een keuze maken.
Comprehensief = beter:
o er wordt geen keuze gemaakt op basis van de sociale klasse van ouders
o leerlingen maken ook minder een verkeerde keuze waardoor er minder zittenblijvers en afdalen in
studierichtingen.
Modernisering in het onderwijs:
Op dit moment is er in het secundair onderwijs een brede en oriënterende graad waar kinderen de verschillende
mogelijkheden kunnen leren kennen.
Verticale samenhang (doorstroming):
het comprehensief onderwijsstelsel
bv: voorzieningen die genomen zijn voor kinderen die de overgang van lager naar secundair moeilijk vinden
of de OKAN-klas voor migranten.
Horizontale samenhang (verdelen):
De inhoudelijke verbanden, het vakdoorbrekende (hoe hangen alle vakken aan elkaar?) en het realistisch onderwijs
binnen één opleidingsjaar.
Er is een democratisering van onderwijs wat betekent het leerstofjarenklassensysteem wordt doorbroken.
Horizontale samenhang = als het gaat om de wijze van groeperen van de leerlingen en het
verdelen van deze groepen over het leerkrachtenkorps.
, Verticale samenhang = als het gaat om de wijze van doorstroming van de leerlingen door de school
vanaf het moment van toelating tot aan hun vertrek
MESO-NIVEAU:
Externe/interklassikale differentiatie = verschillen tussen verschillende scholen/scholengemeeschap
bv: in een bepaalde school zijn 2 zorgleerkrachten voor alle leerlingen en in een andere staat er één in elke klas.
Bij het niveaulezen met verschillende klassen kan iemand uit het 5 e een groep uit het 2e helpen met lezen.
Horizontale schoolorganisatie (verdeling):
De leerlingen worden gegroepeerd en verdeeld over leerkrachten.
Homogene of heterogene groepen?
Streaming = leerlingen worden op basis van hun algemene begaafdheid verdeeld in afzonderlijke parallelklassen.
Deze groepsindeling blijft behouden voor alle vakken.
bv: de leerlingen van het derde leerjaar moeten verdeeld worden in twee klasgroepen (A en B).
De school gaat kijken naar de algemene begaafdheid (niet per vak) van de leerlingen.
De sterkere leerlingen worden gegroepeerd in de A klas en de zwakkere in de B klas.
Setting = leerlingen worden op basis van hun vordering per vak verdeeld.
Deze groepsindeling kan verschillen per leergebied.
bv: Sara zit in 3B en is sterk in taal, maar zwakker in wiskunde.
Voor wiskunde en taal worden de klasgroepen 3A en 3B verdeeld naar niveau voor dat vak.
De leerkracht van 3A neemt altijd de sterkere leerlingen en die van 3B de zwakkere.
Sara gaat tijdens taal uit haar eigen klas en gaat naar 3A en tijdens wiskunde blijft ze in 3B.
Binnen het leerstofjaarklassensysteem proberen ze zo homogeen mogelijke groepen te creeëren.
Nadelen van homogene groepen:
o Het is fixerend:
De leerlingen passen zich aan aan het niveau en tempo van de groep.
Er is zelden een niveauverplaatsing, want kinderen van een lager niveau gaan vaak moeilijker over naar een hoger
niveau omdat het niveau van de leerlingen steeds verder uit elkaar lopen.
o Er vindt het moeraseffect plaats:
Zwakke leerlingen worden zwakker, want ze kunnen niet meer steunen op de sterke leerlingen.
De leerlingen krijgen geen uitdagende voorbeelden meer waardoor ze niet meer van elkaar kunnen leren.
Verklaringen: wanneer de attitudes, het affectieve en sociale klimaat belangrijk worden
het pigmelien effect: het minder goed presteren van leerlingen wordt in de hand gewerkt door
negatieve verwachtingspatronen van de leerkracht
o Het is stigmatiserend:
Sterke en zwakke leerlingen krijgen een etiket wat ook nog eens in de organisatie benadrukt wordt.
De sterkere leerlingen zullen zich beter voelen en de zwakkere een dalend zelfvertrouwen hebben.
o Het werkt sociaal desintegrerend:
In een niveau klas worden de leerlingen bij elkaar gezet naar schoolvorderingen.
Maar de homogeniteit verwijst ook ineens naar het milieu en de sociale achtergrond.
o Het bevordert het instandhouden van het frontaal onderwijs:
Er wordt eenzelfde hoeveelheid leerstof klassikaal aangeboden en iedereen zal dat ongeveer op een zelfde niveau
en tempo verwerken in een homogene groep.
Voordelen van homogene groepen:
o Er vindt een groei plaats op basis van de mogelijkheden van de leerlingen.
o Er wordt ingespeeld op de snel lerende leerlingen.
Ze worden niet tegengehouden en kan makkelijk inspelen op interesse en motivatie van leerlingen.
1) HET LEERSTOFKLASSENSYSTEEM & ANDERE KADERS
1.1) HET LEERSTOFJAARKLASSENSYSTEEM
Leerstofjaarklassensysteem = leerlingen van dezelfde leeftijd moeten allemaal op het zelfde tijdstip binnen
dezelfde tijd en op dezelfde manier succesvol presteren.
Voordelen:
o Eenvoudige structuur
Het is duidelijk en helder ook voor buitenstaanders.
Er is geen sociale discriminatie door bv. achtergrond waardoor er gelijkheid van onderwijskansen is.
o Sociale vaardigheden in een beschermende omgeving
De leerlingen leren elkaar kennen omdat ze sociaal vaardiger worden door samen te leven en werken.
o Goede basis om te individualiseren
Verschillende initiatieven zijn makkelijker in te voegen om het onderwijs te individualiseren.
Nadelen:
o Er is een prestatiedruk op zowel de leerlingen als leerkrachten
LEERLINGEN LEERKRACHTEN
De leerlingen moeten in een bepaalde tijd
De leerkrachten moeten de leerstof tegen dat tijdstip
bewijzen dat ze de leerstof beheersen.
gezien hebben.
Iedereen krijgt dezelfde tijd en middelen.
GEVOLGEN GEVOLGEN
De relatie leerkracht-leerlingen wordt beïnvloedt
Achterblijvers, zittenblijvers, drop-outs… door weinig of geen samenwerkingsgevoel of erg
sturende leiding…
o Het groepeerd de leerlingen per leeftijd
Het onderwijs bestaat uit homogene jaarklassen.
Maar er is nood aan het meer inspelen op de verschillen.
Er wordt geen rekening gehouden met de inter/intra-individuele verschillen tussen de leerlingen.
1.2) INDIVIDUALISEREN DOOR DIFFERENTIATIE
Kinderen verschillen van elkaar en dus zal hun leertraject ook verschillen.
Individualiseren = onderwijs waar de individuele verscheidenheid van de leerlingen wordt erkent en tot
uitgangspunt neemt in de organisatie van het onderwijs.
De verschillen situeren zich op verscheidene gebieden:
o Leeftijd
o Geslacht
o Cognitieve begaafdheid
o Ontwikkelingsniveau
o Interesse
o Werktempo
o Sociale vaardigheden
o Emotionele beleving
o Motivatie
,Alle factoren worden beinvloedt door de verschillende relaties waarin de leerling leeft:
o Leerkracht-leerling
o Leerling-leerling
o School-thuis
INDIVIDUALISEREN DOEN WE DOOR TE DIFFERENTIËREN
Individualiseren = onderwijs waar de individuele verscheidenheid van de leerlingen wordt erkent en tot
= PRINCIPE uitgangspunt neemt in de organisatie van het onderwijs.
Differentiëren = het gericht nemen van maatregelen waarbij de leerkracht rekening houdt met de
= ACTIE verschillen tussen leerlingen
Bij gedifferentieerd onderwijs wordt ingespeeld op alle verschillen, niet alleen de cognitieve verschillen.
De spilfiguur van zorg bieden = de klasleerkracht, maar de zorgjuf helpt.
ZORG
Geef elk kind de gepaste zorg en niet enkel het Zorg moet zowel op cognitief, sociaal-emotioneel en
gemiddelde. motorisch vlak worden gegeven.
Voorwaarden om goed te differentiëren:
1) Kennis van de leerlingen
Observeren en in kaart brengen van je klas/leerlingen.
2) Klasmanagement:
TIJD RUIMTE (klasopstelling) STRUCTUUR EN DUIDELIJKHEID
Kinderen hebben voldoende tijd om Plaats aangeven waar materiaal ligt Geef duidelijke instructies
hun opdracht te maken Aangeven waar de kinderen Stel ik duidelijke regels op
De tempoverschillen opvangen mogen/moeten ze werken Geef duidelijk leiderschap
De kinderen hun werk leren plannen Aangeven hoe ik mini-klassikaal werk Geef didactische duidelijkheid
3) Kennis van de leerlijnen:
Leerplannen om te begrijpen wat de leerlingen moeten kunnen om dit onderwerp met succes te volbrengen.
DECLARATIEVE DOELEN PROCEDURELE DOELEN METACOGNITIEVE DOELEN
Wat? Hoe? Wat kan of weet ik?
De leerlingen moeten de hoofd- en bijzaken kunnen onderscheiden.
4) Kennis van de differentiatie vormen
zie hoofdstuk 4
, 2) KADERS OM MEE AAN DE SLAG TE GAAN
MACRO-MESO-MICRO NIVEAU
MACRO MESO MICRO
Op niveau van schoolwezen, Op niveau van organisatie van de Op niveau van organisatie binnen een
schooltypes en schoolstelsel school en de schoolgemeenschap bepaalde klas of klasgroep
MACRO-NIVEAU:
Institutionele differentiatie = verschillen binnen een instituut (Katholiek onderwijs, Stedelijk onderwijs…)
Het geeft de grenzen en mogelijkheden van differentiatievormen aan.
Het kan gevolgen hebben voor de organisatie van het onderwijs.
Interscolaire differentiatie = indeling gewoon en buitengewoon onderwijs
Tracking = verschillende leertrajecten worden onderscheiden van elkaar
Bv. kiezen tussen verschillende richting
Door vernieuwing kwam er continuïteit:
er wordt gestreefd naar een vloeiende overgang tussen kleuter, lager en secundair
bv: vernieuwing in eenheidstype: in het secundair ging men over van een categoraal stelsel naar een comprehensief.
o Categoraal stelsel
= leerlingen moeten op het einde van het lager onderwijs een keuze maken voor een bepaald schooltype/richting
o Comprehensief stelsel
= leerlingen starten in het secundair onderwijs met één of meer gemeenschappelijke aanvangsjaren.
Iedereen begint gelijk!
De leerling zal zich eerst oriënteren en onderzoeken waar zijn aanleg ligt en hierna zal hij een keuze maken.
Comprehensief = beter:
o er wordt geen keuze gemaakt op basis van de sociale klasse van ouders
o leerlingen maken ook minder een verkeerde keuze waardoor er minder zittenblijvers en afdalen in
studierichtingen.
Modernisering in het onderwijs:
Op dit moment is er in het secundair onderwijs een brede en oriënterende graad waar kinderen de verschillende
mogelijkheden kunnen leren kennen.
Verticale samenhang (doorstroming):
het comprehensief onderwijsstelsel
bv: voorzieningen die genomen zijn voor kinderen die de overgang van lager naar secundair moeilijk vinden
of de OKAN-klas voor migranten.
Horizontale samenhang (verdelen):
De inhoudelijke verbanden, het vakdoorbrekende (hoe hangen alle vakken aan elkaar?) en het realistisch onderwijs
binnen één opleidingsjaar.
Er is een democratisering van onderwijs wat betekent het leerstofjarenklassensysteem wordt doorbroken.
Horizontale samenhang = als het gaat om de wijze van groeperen van de leerlingen en het
verdelen van deze groepen over het leerkrachtenkorps.
, Verticale samenhang = als het gaat om de wijze van doorstroming van de leerlingen door de school
vanaf het moment van toelating tot aan hun vertrek
MESO-NIVEAU:
Externe/interklassikale differentiatie = verschillen tussen verschillende scholen/scholengemeeschap
bv: in een bepaalde school zijn 2 zorgleerkrachten voor alle leerlingen en in een andere staat er één in elke klas.
Bij het niveaulezen met verschillende klassen kan iemand uit het 5 e een groep uit het 2e helpen met lezen.
Horizontale schoolorganisatie (verdeling):
De leerlingen worden gegroepeerd en verdeeld over leerkrachten.
Homogene of heterogene groepen?
Streaming = leerlingen worden op basis van hun algemene begaafdheid verdeeld in afzonderlijke parallelklassen.
Deze groepsindeling blijft behouden voor alle vakken.
bv: de leerlingen van het derde leerjaar moeten verdeeld worden in twee klasgroepen (A en B).
De school gaat kijken naar de algemene begaafdheid (niet per vak) van de leerlingen.
De sterkere leerlingen worden gegroepeerd in de A klas en de zwakkere in de B klas.
Setting = leerlingen worden op basis van hun vordering per vak verdeeld.
Deze groepsindeling kan verschillen per leergebied.
bv: Sara zit in 3B en is sterk in taal, maar zwakker in wiskunde.
Voor wiskunde en taal worden de klasgroepen 3A en 3B verdeeld naar niveau voor dat vak.
De leerkracht van 3A neemt altijd de sterkere leerlingen en die van 3B de zwakkere.
Sara gaat tijdens taal uit haar eigen klas en gaat naar 3A en tijdens wiskunde blijft ze in 3B.
Binnen het leerstofjaarklassensysteem proberen ze zo homogeen mogelijke groepen te creeëren.
Nadelen van homogene groepen:
o Het is fixerend:
De leerlingen passen zich aan aan het niveau en tempo van de groep.
Er is zelden een niveauverplaatsing, want kinderen van een lager niveau gaan vaak moeilijker over naar een hoger
niveau omdat het niveau van de leerlingen steeds verder uit elkaar lopen.
o Er vindt het moeraseffect plaats:
Zwakke leerlingen worden zwakker, want ze kunnen niet meer steunen op de sterke leerlingen.
De leerlingen krijgen geen uitdagende voorbeelden meer waardoor ze niet meer van elkaar kunnen leren.
Verklaringen: wanneer de attitudes, het affectieve en sociale klimaat belangrijk worden
het pigmelien effect: het minder goed presteren van leerlingen wordt in de hand gewerkt door
negatieve verwachtingspatronen van de leerkracht
o Het is stigmatiserend:
Sterke en zwakke leerlingen krijgen een etiket wat ook nog eens in de organisatie benadrukt wordt.
De sterkere leerlingen zullen zich beter voelen en de zwakkere een dalend zelfvertrouwen hebben.
o Het werkt sociaal desintegrerend:
In een niveau klas worden de leerlingen bij elkaar gezet naar schoolvorderingen.
Maar de homogeniteit verwijst ook ineens naar het milieu en de sociale achtergrond.
o Het bevordert het instandhouden van het frontaal onderwijs:
Er wordt eenzelfde hoeveelheid leerstof klassikaal aangeboden en iedereen zal dat ongeveer op een zelfde niveau
en tempo verwerken in een homogene groep.
Voordelen van homogene groepen:
o Er vindt een groei plaats op basis van de mogelijkheden van de leerlingen.
o Er wordt ingespeeld op de snel lerende leerlingen.
Ze worden niet tegengehouden en kan makkelijk inspelen op interesse en motivatie van leerlingen.
